راه سوم عبور از بحران و فرار از تسلسل نافرجام نزاع حاکمیت و مردم

چهارشنبه, 13ام دی, 1396
اندازه قلم متن

?بسیاری دلیل اصلی انقلاب سال ۵۷ را در انقطاع میان اولویت های حاکمیت و مردم می دانند. این انقطاع باعث شد که سخن مردم شنیده نشود، نخبگان سیاسی، منتقدین و چهره های ذینفوذی که ترجمان سخن مردم بودند هریک با برچسب و انگی محدود یا روانه زندان شدند و وقتی صدای مردم شنیده نشد، حاکمیت فرصت اصلاح خود را ازدست داد.

کتاب«از کاخ شاه تا زندان اوین» احسان نراقی به خوبی نشان می‌دهد که شاه درنهایت، متوجه شد که بحران عمیق بوجود آمده ناشی از عدم دسترسی مستقیم به مطالبات واقعی مردم بوده است و دموکراسی، پاسخگویی حاکمیت به مردم، کم هزینه یا بی هزینه بودن نقد قدرت، همگی؛ نه آفت و معضل که دستاورد بشر مدرن برای بی خطر کردن حکمرانی است. خلاصه همه این راهکارها در یک چیز خلاصه می شود:«تثبیت فرهنگ گفتگو».

?فرهنگ گفتگو به مجموعه زمینه هایی گفته می شود که هم ادبیات نقد را شامل می شود و هم بردباری و مدارا با مخالف و سامان دادن حکومت با توافقی اجتماعی.

جامعه ایرانی اعم از مردم و حکومت، هیچگاه نتوانسته است از تسلسل نزاع و رویارویی خلاصی یابد، چه در زمان (تاریخ قدیم) نظیر غزنویان که بیهقی نوشت:

“هیچ کس زهره نبود که امیر را گوید که خطاست…و طرفه آن بود که فرو نمی ایستاد از استبداد”(بیهقی. ج۳٫ص۸۹۵)

 و چه در زمان پهلوی که اگرچه تلاش می شد وجهی قانونمدار از خود نشان دهد اما در عمل راه بر هرگونه اعتراض و نقد مسالمت آمیز و قانونی بسته بود:

 «…گفتم: اعلیحضرت، آنهایی که از احترام به قانون اساسی صحبت می کنند، منظورشان احترامی ظاهری و فقط حرف نیست. مثلا آیا استقلال سیستم قضایی هیچ وقت محترم شمرده شده است؟ آیا تمام این دادگاه های اختصاصی که برای جرایم عقیدتی تشکیل می شوند، ربطی به قانون اساسی دارند؟ این دادگاهها کسانی را محاکمه می کنند که متهم به اقدام علیه امنیت کشور،جاسوسی، و یا تروریسم اند.اعلیحضرت، آیا این بدان معنی است که ما در طول بیست وینج سال گذشته، هیچ متهم سیاسی نداشته ایم؟» (احسان نراقی از کاخ شاه تا زندان اوین)

?نتیجه تداوم این فرهنگ آن است که ایران به تعبیر دکتر همایون کاتوزیان «جامعه کوتاه مدت» شود، شاهِ مردم کش و مردمِ شاه کش و گرفتار در سیکل معیوب با چاشنی خشونت و نفرت. در نتیجه پایان هر حکومتی با نفرت و شورش مردمانی است که از نشینده شدن به تنگ آمده اند و از حکمرانانی که تا پیش از بالا گرفتن کار اصولا منکر این اعتراض ها بودند و منتقدان را تادیب و تعذیب میکردند یا زمانی به صرافت شنیدن صدای انقلاب مردم می افتادند که دیگر کار از کار گذشته بود و لاجرم سرنگون می شدند.

? این سرنگونی اما هیچگاه پایان سیه‌روزی نبوده است آن چرخه نفرت و خشونت که در استمرار شنیدن صدای مردم به تعبیر حافظ«شرابِ خانگیِ ترسِ محتسبِ خورده »شده بود با همان توفندگی در رج رج بنای جدید بافته و آن فقدان فرهنگ گفتگو نیز با آن ممزوج می‌شد تا جاییکه دوباره همان نشنیدن‌ها، همان تادیب و تعذیب ها و همان نارضایتی برقرار بود و حالا دوباره حسرت کفن دزد سابق و شماتت مصیبت لاحق و لابه شاعری چون سید اشرف الدین قزوینی که « خر همان است و عوض گردیده پالان ای قلم».

?آنکه تاریخ و فرهنگ ایران را مطالعه کرده باشد، می‌داند که هم، ظلم و گردنکشی حاکمان، «دولت مستعجل» و موقتی است و هم شورش و طغیان مردمان امیدی را در بهبود اوضاع برنمی انگیزاند. گیس و گیس‌کشی میان حاکمان و مردم در طول تاریخ ایران وجود داشته است اما با وجود هزینه زیاد، تباه شدن سرمایه های انسانی و مادی و خون و خونریزی هیچگاه بوی بهبود از آن نیامده است. ایران، سامان نمی گیرد مگر روزی که حاکمان و مردم به گفتگوی با یکدیگر بنشینند و هیجان و لذت موقتی سرکوب مظلوم از سوی حاکم و نئشه سکرآور انتقام گرفتن از ظالم از سوی مردم، به نفع عقلانیت، شعور و گفتگو و مدارا کنار گذاشته شود و این مهم، مستلزم جد و جهد است هرچند معتقدم سیر تحول زمان به شکل تدریجی این امر را به مرور عملی کرده و الزام تحولات جدید رسانه ای و فرهنگی بسیاری از ناممکن ها را ممکن کرده است با این حال این وضعیت هم اتفاق نمی افتد مگر اینکه به جز بستر زمان، نخبگان و عقلای قوم در هردوسوی ماجرا صدرنشین ماجرا شوند و دیگران را نیز با الزام مقتضیات یا توسعه آموزه های توام با عقلانیت و مدارا خویگر کنند.

?شورشی نظیر آنچه ایران امروز شاهد آن است نه اولین است و نه آخرین اما تاریخ، تجربه موارد پیشین را در برابر چشمان‌مان گذاشته است. نظیر این ناآرامی ها در گستردگی و هیجان در فرانسه ۱۹۶۸ میلادی هم رخ داد. اگر اعتراض های کنونی در ایران بدون برنامه مدون، بدون شورای هماهنگی، بدون ارتباط با نخبگان، بدون تاکید الزام آور بر نفی خشونت و از طبقه متوسط به پایین جامعه است آن شورش هم رهبران مشخصی داشت، هم برنامه مدون، هم ارتباط وثیق با روشنفکران و احزاب و هم ترکیبی از طیف نخبه، متوسط و حتی فرودست و در نهایت حاصل ترکیب جنبش دانشجوی و کارگری.

این جنبش دانشجویی-کارگری ۴ هفته تمام و با حضور میلیونی مردم فرانسه شعله‌ور شد و در اواسط کار چنان رو به افراط رفت که «جنبش اوباشان» و «روان پریشان» هم نام گرفت. با این حال سرانجام دوگل نخست وزیر فرانسه مستقیما با مردم سخن گفت.از ترس‌ها و بیم‌های مشترک، صادقانه سخن گفت و فردای پیروزی معترضینی را که به نفی همه چیز با منطق فریاد و آتش روی آورده بودند در جهان پرتلاطم آن روز، در برابر چشمانشان ترسیم کرد و ایده‌های مشترک و مورد توافق را نیز ارایه داد.

 آن جمعیت توفنده به ناگاه در خود خزید، تامل کرد، مردم به بازنگری گذشته و بررسی آینده پرداختند و ترجیح دادند مسیر را آنگونه که او وعده داده است، پیش ببرند و بدینگونه اوضاع به حالت عادی برگشت و گفتگو نتیجه داد.

?آخرین شاه ایران نیز با بالا گرفتن کار معترضین، پیام مسالمت جویانه ای به آنان داد. گفت که صدای انقلاب را شنیده است و همچون دوگل یادآوری کرد که :”به ایران بیاندیشیم…” اما این صدا شنیده نشد زیرا در ایران، برخلاف فرانسه، کاری برای فرهنگ گفتگو نشده بود حزب مستقلی برجای نمانده بود، روشنفکران و نخبگان سیاسی منتقد و شناسنامه دار چنان به حاشیه رانده شده بودند که فضای عمومی در دست نیروهای تندرو مذهبی افتاده بود و ورود دوباره احزابی چون جبهه ملی دردی را دوا نمی‌کرد. کار چنان سخت شده بود که تنها جریان در صحنه معترضین مسلح و چریک مسلک بودند و شاه نیز دیگر جز خودش و پندار و توهم خودش را نمی‌دید و تمکینش نیز چندان به باورها ننشست.

?سخن دوگل پذیرفته شد چون نهادهای ناظر، قوه قضاییه مستقل، فضای روشنفکری که به تحلیل بنشیند و از همه مهم تر ملزومات گفتگوی دوطرفه پیشتر در جامعه فرانسه نهادینه شده بود، دوگل آنها را نفی نکرد، به آنها برچسب نزد و معترضین هم می دانستند که با وجود این نهادها می توان سخن دوگل را بررسی کرد، با دستگاه قضایی مستقل و مطبوعات آزاد می توان پیگیر این وعده شد و با راه های قانونی موجود می توان او را در صورت تخطی تحت فشار گذاشت و گواه همه اینها ادبیات و نوع مواجهه دوگل با معترضین و ساختار آماده فرهنگ گفتگو بود که احزاب و شخصیت‌ها نیز به نجات آن آمده بودند.

? این وضعیت در ایران سال ۵۷ وجود نداشت. این وضعیت اکنون نیز وجود ندارد چون هیچ‌کاری برای نهادینه شدن فرهنگ گفتگو نکرده‌ایم. مطبوعات را ستون پنجم دانسته‌ایم، احزاب را با فیلترهایی روبرو کرده‌ایم که عملا وقتی سهمی از قدرت می‌برند که بی التزام به سخن و مطالبه مردم و تامین کننده خواست قدرت و طرف اهل معامله در محافل پشت پرده باشند. هزینه انتقاد را بالا برده‌ایم، فرهنگ برچسب زدن و تخریب را تقویت کرده‌ایم، روشنفکران را فراری داده‌ایم، آنهاییکه می توانستند صدای مردم را در چارچوب قانون و ملتزم با کار سیاسی هدفمند به گوش مان برسانند را محصور کرده‌ایم و چون تجربه‌ی اعترافِ شاه به شنیدن صدای مردم و انذارش به ثبات ایران را دیده‌ایم آن مسیر را هم بی‌فایده می‌دانیم و از زنده‌کردن نقاط افتراق و محدودکردن بیشتر مردم سرخوشیم، در نتیجه آینده این اعتراض‌ها کاملا مشخص است.

? اعتراض های اخیر اگر آنگونه که معترضین می‌خواهند به ثمر بنشیند (که بعید می‌دانم) چیزی متفاوت از خیزش ۵۷ که تازه رهبری منسجمی هم داشت، نخواهد بود زیرا مشخص نبودن دقیق برنامه‌ها، عدم ارتباط با نخبگان سیاسی، عدم هم پوشانی خواست همه آحاد مردم با تاکید مفرط بر شعارهای گاه‌غیرمذهبی و گاه قومیتی و نفرت‌پراکنی و بی‌اعتنایی به ملزومات یک جنبش تحول‌خواه… شکل گرفتن در بستری از واگرایی و مشکلات سنگین اقتصادی حتا در قالب حکومت هم تکرار همان انتقام گرفتن ها، برچسب زدن ها و دیدگاه‌های تمامیت خواهی است که این افراد، منتقد آنند و نمی‌توان نتیجه این اعتراض‌ها را چیزی جدای از ادبیات و شاکله و رفتار امروزی آن دانست.

از: تلگرام


به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید

یک نظر

  1. بدترازاون اینه که مردم انگار ارواحند..میبینند دلاربالامیره و مثلا میشنوند بدتر میشه سال بعد و دیگه بهنونه هم ندارن ” تنهای ک نمیشه تظاهرات کرد یا مشابه..” .ولی بارهم فقط میگن زودتربرن خونه و مابکارمون برسیم….بقیه هم میگن هامنه ای نباشه کشورمیپاشه و حاضرنیستند تا آلتورنتیو نباشه کاری کنند(بزبان بهتر یکچیز اماده میخان نه انتخاب کنند بعدا..درنتیحه مشخص باشه نوع حکومت و تمامی وزرا و رییس اون دولت)…خیلی جومزخرفیه و از فیلمهاهم میبینید مردم رد میشند راحت وبازاریها که حسابی بدبختن بقول خودشون هیچ عکس الهملی نشون ندادن در اعتصاب….کاش مردم باغیرت تر ئ روشنتری داشتیم..الان طبقه پایین هست متوسط و بالانیست..قبلابرعکس بود….کشورمون واقعا………..