رئیس هنری فستیوال تئاتر شیلر آلمان نمایشنامه “راهزنان” به کارگردانی علیرضا کوشک جلالی را برجستهترین کار ارائه شده در فستیوال امسال دانست. “راهزنان” نوشته فریدریش شیلر قبلا در تئاتر شهر تهران بر صحنه رفته است.
نمایشنامه راهزنان اثر فریدریش شیلر با کارگردانی علیرضا کوشک جلالی به زبان فارسی و با زیرنویس آلمانی روزهای ۲۷ و ۲۸ ژوئن امسال در چارچوب برنامههای فستیوال تئاتر شیلر در شهر مانهایم بر صحنه آمد.
اجرای این نمایشنامه، یکسال پیش با کارگردانی کوشک جلالی در سالن تئاتر شهر تهران با استقبال گرم تماشاگران تئاتر ایران روبرو شده بود.
در چارچوب فستیوال تئاتر شیلر مانهایم که یکی از معتبرترین فستیوالهای تئاتر آلمان است، راهزنان ظرف دو روز سهبار بر صحنه آمد و تحسین تماشاگران آلمانی را برانگیخت.
پس از نخستین اجرای راهزنان، “بروکهارد کوزمینسکی” رئیس هنری فستیوال شیلر گفت:«راهزنان کوشک جلالی یکی از برحستهترین اجراهای امسال فستیوال شیلر بوده است.
نظر منتقدین روزنامههای محلی
علاوه بر تحسین رئیس هنری فستیوال، روزنامههای محلی نیز کار علیرضا کوشک جلالی و بازیگرانی را که همه از ایران به مانهایم سفر کرده بودند ستودند.
روزنامه “مانهایمر مورگن” درباره کار گروه نوشت:«… علیرضا کوشک جلالی پس از ترجمهای مدرن از راهزنان، سال پیش برای اولین بار این نمایش را در سالن اصلی تاتر شهر تهران به صحنه برد. جلالی برای اجرا در فسیوال شیلر، مجبور شد با طراح صحنهاش، سیامک احسایی، صحنه جدیدی طراحی کند و مجددا با بازیگرانش تمرین کند. خوشبختانه نتیجه زحمات بسیار چشمگیر بود و حاصلش اجرایی است دینامیک و زیبا.»
مانهایمر مورگن افزود:«در طول اجرا تماشاچیان بارها و بارها شگفتزده شدند. جلالی از بازیگران گاه و بیگاه بسان گروه همسرایان یونان باستان که با حرارت و قدرت، روی صحنه عمل میکردند، استفاده کرده است. شش بازیگر با قدرت نقش فرانس را بازی میکنند که هر کدامشان ویژگی خاص خود را دارا هستند. شش بازیگر زن هم ابعاد مختلف شخصیت کارل ایدهالیست و گرایشات متفاوت راهزنان را به خوبی به نمایش میگذارند. ایدههای آزادیخواهانه و درگیری قطبهای متضاد نمایش با ریتمی نفسگیر و با استفاده استادانه از موسیقی و ویدئو مانند شهابهای آسمانی بر سروروی تماشاچیان فوران میکند و تمام گرد وخاکی که در این مدت بر روی این اثر کلاسیک نشسته بود را با خود میشوید و میبرد. جلالی در عرض نود دقیقه نشان میدهد که به خوبی با روح اثر آشنا است.»
جرات بریدن یک اثر کلاسیک
راهزنان شیلر یک اثر کلاسیک است که اجرای متن اصلی آن حدود سه ساعت به درازا میکشد. اما علیرضا کوشک جلالی ظرف ۹۰ دقیقه عصاره این نمایشنامه را با یک اجرای پرتحرک و هیجان انگیز بر صحنه آورده است. محمدعلی بهبودی بازیگر موفق تئاتر آلمان که خود حدود ده سال پیش در یکی از اجراهای آلمانی راهزنان ایفای نقش کرده و این اثر شیلر را به خوبی میشناسد معتقد است که کوشک جلالی به خوبی از عهده نمایش عناصر و زوایای اصلی اثر شیلر برآمده و با این که زمان نمایش را به نصف تقلیل داده، از جوهر آن چیزی نکاسته است.
در این مورد روزنامه “راین نکار” مینویسد: «جلالی تغییرات بسیاری را در متن ایجاد کرده که به نمایش ریتمی پرشتاب و جذاب داده است… اما بیشک این که فرانس توسط شش مرد و کارل نیز، توسط شش زن و با موسیقی راک و رپ اجرا میشوند، پویایی و قدرت عجیبی به نمایش داده است. راهزنان جلالی بسیار مدرن، پر از طنز و پر صلابت هستند و ارتباط خوبی با نسل جوان برقرار میکنند.»
امتیازهای مثبت و منفی تفکیک نقشها
یکی از کارهای تامل برانگیز علیرضا کوشک جلالی همانطور که راین نکار مینویسد، تقسیم وجوه مختلف شخصیت دو قهرمان اصلی نمایشنامه شیلر در هر مورد به شش کاراکتر است. در این مورد خود او میگوید:«من میخواستم با این فرم از ملال آور بودن مونولوگهای دو نقش اصلی جلوگیری کنم. زیرا اگر هرکدام در قالب ۶ نقش تفکیک نمیشدند، باید مونولوگهایشان را خطاب به تماشاگران بیان میکردند و این میتوانست کشدار باشد.»
کوشک جلالی ضمنا با اشاره به یکی از مشکلات بنیادین تئاتر در ایران میگوید:« اکثر بازیگران راهزنان شاگردان کارگاههای درسی من در ایران هستند. در ایران همه بر این باورند که حضور بازیگران نامدار است که گیشه را تضمین میکند. من میخواستم با استفاده از بازیگران جوان ثابت کنم که خلاف این هم ممکن است.»
کارگردان توانسته است با تفکیک شخصیت نقشهای اصلی از بازیگران جوان خود بازیهائی بسیار پر جنبوجوش بگیرد و حجم صحنه را بهگونهای اثر گذار و تکان دهنده پرکند. اما درعینحال همین کار سبب شده است که بر جنبههای فرمالیستی نمایش که در ایران متداول است افزوده شود و اجرای نمایش را در سالنهای متعدد پرهزینه و دشوار کند.
موفقیت در ارتباط با جوانان
درباره عناصر متنوعی که در اجرای تازه راهزنان بهکار گرفته شده است، مجله فرهنگی انستیتو گوته (ژوئن ۲۰۱۳ ) مینویسد: «کوشک جلالی که تجارب گرانبهایی در تاتر ایران و آلمان اندوخته، این بار با اجرایی مدرن از راهزنان به فستیوال بینالمللی شیلر دعوت شده است. برای اجرای راهزنان جلالی از مدیومهایی استفاده کرده که پیوند خوبی با نسل جوان برقرار میکند: نوع تقسیم نقش که باعث شور عجیبی در بازیگران شده، صحنهای دینامیک، موسیقی اعتراضی رپ و راک، ویدئو پرویکشن و…»
موسیقی متن نمایش، در لحظاتی کیفیتی به خود میگیرد که شاید بتوان از آن بهعنوان “موسیقی حجم” نام برد. موسیقی متن را بامداد افشار و محسن کامرانجم ساختهاند که هردو جوانند. اجرای آنها در مانهایم متفاوت از چیزی است که در تهران ارائه کردهاند. در لحظاتی، ضرباهنگ موسیقی را تماشاگر زیر صندلی خود احساس میکند. این ضرباهنگ چنان است که تماشاگر احساس میکند زلزلهای در راه است و هر لحظه ممکن است زمین سالن زیرپای او دهان بگشاید و او را به کام خود بکشد.
بعد از اجرا، در گفتوگو با کوشکجلالی در مییابم که برای انتقال این افکت تکان دهنده، دستگاههای ویژهای زیر صندلیها نصب شده است.
دو نشریه الکترونیکی دیگر آلمان “اشو آنلاین” و “مورگنوب” نیز اجرای راهزنان را در فستیوال تئاتر مانهایم میستایند. اشوآنلاین مینویسد: «اولین اجرای راهزنان بسیار مدرن و تفکربرانگیز است: یک اثر کلاسیک آلمانی در ایران میدرخشد. این اجرا باعث شد که تفکرات دنیای غرب در ارتباط با ایرانیان و فرهنگشان ترک بردارد: اجرایی طوفانی با موسیقی راک و رپ و شش زن که برای رسیدن به خواستههایشان دست به مبارزه زدهاند.»
مورگن وب نیز مینویسد:«جلالی با جسارتی چشمگیر اجرایی مدرن از “راهزنان” را در فستیوال به نمایش گذاشت.»
شاید اشاره مورگن وب به “جسارت چشمگیر” کارگردان ایرانی به این دلیل باشد که کوشکجلالی به خود جرات داده با گزینش عصاره راهزنان شیلر، آنرا در یک سوم زمان اصلی و با فرم دلخواه خود بر صحنه بیاورد، اما ارزشهای اصلی این اثر کلاسیک را بهخوبی حفظ کند.
برای اجرای راهزنان در فستیوال شیلر مانهایم، علیرضا کوشک جلالی بیش از ۲۰ هنرمند ایرانی را که تقریبا همه آنها نسل جوان ایران را نمایندگی میکنند به آلمان آورده بود. طراحی صحنه را سیامک احسانی، طراحی لباس را سعدیا جلالی، افکتهای ویدئوئی را اشکان چگینی و دستیاری کارگردانی را سحر پارسا به عهده دارند.
بازیگران نمایش عبارتند از: ملودی آرامنیا، سارا بیگلری افشار، فهیمه کریمی جبلی، پانتهآ میرفصیحی، زهرا مولائی، آسیه سلمانی، فاطمه صارمی، علی عبدالی، توماج دانشبهزادی، ایمان اصفهانی، رضا مولائی، عرفان پهلوانی، هومن سلطانی، محمد حسین ولیزادگان و مهدی زارع. عکاس و طراح پوستر نیز احسان نقابت است.
فستیوال بینالمللی تئاتر شیلر که به روزهای شیلر هم معروف است، امسال برای هفدهمین بار در مانهایم برگزار شد. این جشنواره از سال ۱۹۷۹ به اینسو هر دوسال یکبار برگزار میشود و به نمایش تئاترهائی اختصاص دارد که برپایه آثار شیلر یا درباره او ساخته شدهاند.
از: گویا