احمد زیدآبادی: نگاهی به سیر مواضع جمهوری اسلامی در قبال محمد مصدق – از آرشیو بی بی سی

چهارشنبه, 12ام اسفند, 1394
اندازه قلم متن

بزرگداشت محمد مصدق، پس از انقلاب با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است

بزرگداشت محمد مصدق، پس از انقلاب با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است

احمد زیدآبادی

در تظاهرات منجر به انقلاب بهمن ۱۳۵۷، نام دکتر محمد مصدق نخست وزیر فقید ایران در سطح گسترده ‌ای در جامعه ایران زنده شد.

از آنجا که بخش مهمی از نیروهای دخیل در انقلاب از یاران دیرین و یا علاقه ‌مندان به دکتر مصدق بودند، معمولا در راهپیمایی‌های خیابانی عکس‌ های مصدق در کنار عکس سایر شخصیت‌ های انقلابی توسط راهپیمایان حمل می‌شد.

در این دوره روحانیون و سایر گروه های مذهبی که در انقلاب شرکت داشتند، نه فقط از مصدق به بدی یاد نمی ‌کردند بلکه عموما او را به عنوان رهبری ضد استعماری مورد تمجید و تحسین قرار می دادند.

از بزرگداشت میلیونی تا سکوت و توهین

در نخستین مراسم رسمی پس از انقلاب برای بزرگداشت محمد مصدق که در ۱۴ اسفند سال ۵۷ برگزار شد، آیت‌ الله سید محمود طالقانی از روحانیون نواندیش و حامی دکتر مصدق بر سر مزار او در احمدآباد در میان جمعیتی که تعداد آنها را میلیون‌ها نفر گزارش کرده‌اند، سخنرانی کرد.

در این مراسم، اغلب گروه های سیاسی، اعم از مارکسیست و ملی و مسلمان حضور یافته بودند، به طوری که سراسر دشت احمدآباد را جمعیت فرا گرفته بود.

گفته می ‌شود در این زمان تعدادی از روحانیون سرشناسی که از احیای تفکر ملی و دموکراتیک دکتر مصدق نگران بوده‌اند، از جمعیت انبوه گرد آمده بر مزار مصدق برای آینده خود احساس خطر کرده‌اند.

با این همه، روحانیون تا زمانی که آیت‌ الله طالقانی زنده بود و نیز تا زمانی که اعضای جبهه ملی و نهضت آزادی ایران در شورای انقلاب و دولت موقت حضور داشتند، از انتقاد علنی به مصدق خودداری می ‌کردند.

با انتخاب ابوالحسن بنی ‌صدر به عنوان نخستین رییس جمهوری ایران و بروز درگیری بین او و سران روحانی حزب تازه تاسیس جمهوری اسلامی، به تدریج زمزمه‌هایی در انتقاد از مصدق در بین هواداران روحانیون بلند شد، زیرا بنی ‌صدر خود را پیرو دکتر مصدق اعلام کرده بود.

ابوالحسن بنی ‌صدر در اوج درگیری خود با سران حزب جمهوری اسلامی تلاش کرد تا سالروز وفات مصدق در سال ۵۹ را به تجدید خاطره سخنرانی آیت‌الله طالقانی تبدیل کند، اما سخنرانی او به همین مناسبت در دانشگاه تهران از سوی کسانی که آنها را به حزب جمهوری اسلامی نسبت داده‌اند، به خشونت کشیده شد.

اسلام مقابل ملی گرایی

از محمد مصدق به عنوان نماد ملی گرایی ایرانی یاد می شود

از محمد مصدق به عنوان نماد ملی گرایی ایرانی یاد می شود

خلع بنی ‌صدر از ریاست جمهوری در سال ۶۰ و حوادث مربوط به مخالفت جبهه ملی با لایحه قصاص سبب شد که آیت‌الله خمینی نه تنها اعضای این گروه را “مرتد” اعلام کند، بلکه مصدق را هم که پیش از آن وی را مورد احترام نسبی قرار داده بود، بدون آنکه نامی از او ببرد، «مسلم» نداند.

دکتر محمد مصدق
از محمد مصدق به عنوان نماد ملی گرایی ایرانی یاد می شود
در این دوران، برخی از اعضای حزب جمهوری اسلامی که گفته می ‌شود از یاران دکتر مظفر بقایی، رهبر حزب زحمتکشان ایران بوده ‌اند، از جمله حسن آیت کتاب‌هایی در باره دکتر مصدق منتشر کردند که در آنها محمد مصدق به شدت مورد حمله و توهین قرار گرفته بود.

از خرداد سال ۱۳۶۰، مصدق نیز در شمار افرادی قرار گرفت که طرح هر گونه اتهامی علیه آنها از تریبون‌های رسمی و عمومی مجاز بود، اما امکانی برای دفاع از آنها به هیچ وجه فراهم نبود.

افزون بر این، به دلیل آنکه مصدق به عنوان سمبل ملی‌گرایی ایرانی شهرت یافته بود، در این سال‌ها “ملی‌گرایی” نیز به عنوان امری منفی و خلاف اسلام ترویج و تبلیغ می ‌شد، به طوری که پسوند “ملی” از همه نهادهایی که آن را به دنبال خود داشتند حذف شد.

برای نمونه مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی و هواپیمایی ملی ایران به هواپیمایی جمهوری اسلامی تغییر نام داد.

این وضعیت، با فراز و نشیب‌هایی ادامه پیدا کرد و به صورت تابعی از دیدگاه رسمی حکومت نسبت به میزان احساس خطر از جانب هواداران مصدق در آمد.

گرایش دوباره به مصدق

با انتخاب محمد خاتمی به عنوان رییس جمهوری ایران و ظهور جنبش اصلاح‌ طلبانه در جامعه، نام مصدق یک بار دیگر در بین نسل جوان ایرانی با شور و حرارت بسیار مطرح شد.

دانشجویان که محمد خاتمی را ادامه دهنده راه مصدق می پنداشتند در طراحی شعارهای سیاسی خود نام آن دو را در کنار یکدیگر می آوردند.

این موضوع به حساسیت جناح محافظه کار ایران دامن زد و آنها پس از یک دوره سکوت نسبی در باره مصدق بار دیگر تهاجم تبلیغاتی خود را علیه او شروع کردند.

در این میان، در سیاست خارجی ایران اتفاقی رخ داد که بخشی از محافظه کاران نیز نفع خود را در آن دیدند که از شدت حملات خود علیه مصدق بکاهند.

این اتفاق، اظهار نظر جورج بوش رییس جمهوری آمریکا در مورد جمهوری اسلامی و معرفی آن به عنوان بخشی از “محور شرارت” در کنار عراق و کره شمالی بود.

در واقع، بخشی از محافظه کاران در این دوره احساس کردند که برای محکوم کردن آمریکا در مجامع جهانی دستاویزی بهتر از تکیه بر مداخله آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ ندارند.

از آنجا که تقبیح کردن اقدام آمریکا در کودتا علیه دولت مصدق با متهم کردن مصدق به عنوان عامل آمریکا قابل جمع نبود، محافظه کاران به تدریج از متهم کردن دکتر مصدق به اتهام‌هایی که در طول دوران پس از انقلاب امری رایج بود، فاصله گرفتند.

ابزاری برای هیجان آفرینی

انتقاد از مخالفان روحانی دکتر مصدق، در جمهوری اسلامی هرگز همچون انتقاد از محمد مصدق ممکن و مجاز نبوده است

انتقاد از مخالفان روحانی دکتر مصدق، در جمهوری اسلامی هرگز همچون انتقاد از محمد مصدق ممکن و مجاز نبوده است

افزون بر این، درگیر شدن جمهوری اسلامی در بحران اتمی نیز سبب شد که محافظه‌ کاران برای جلب طبقات متوسط شهری نه فقط برنامه اتمی خود را با نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق مقایسه کنند، بلکه برای نخستین بار پس از انقلاب به ایدئولوژی ملی ‌گرایانه دکتر مصدق نیز روی خوش نشان دهند.

محمد مصدق و آیت الله کاشانی
انتقاد از مخالفان روحانی دکتر مصدق، در جمهوری اسلامی هرگز همچون انتقاد از محمد مصدق ممکن و مجاز نبوده است
طی ماه های اخیر تکیه بر عامل ملیت به عنوان یک امر بسیج کننده اجتماعی، ترجیع بند سخنان بسیاری از رهبران جناح محافظه کار بوده است، رهبرانی که پیش از این هر نوع سخن گفتن از ملیت را در مقابل مذهب قرار می‌دادند و آن را به صورت مساله‌ای انحرافی و حتی شرک ‌آمیز معرفی می ‌کردند.

به نظر می ‌رسد که جمهوری اسلامی ناخواسته و تحت تاثیر بحران روابط خارجی خود از انترناسیونلیسم مذهبی مورد ادعایش به سوی نوعی ناسیونالیسم حرکت کرده است؛ به طوری که رهبران ایران امروزه حتی حمایت خود از برخی گروه های اسلامی در منطقه را در جهت “منافع ملی” و یا “امنیت ملی” ایران توجیه می ‌کنند.

با این همه، بسیاری از تحلیلگران بر این نظرند که در جمهوری اسلامی به علت آنکه به تبعات ملت – دولت پایبند نیست، از ملی گرایی صرفا به عنوان ابزاری برای ایجاد هیجان در بین برخی از طبقات اجتماعی علیه کشورهای خارجی استفاده می ‌شود.

به هر حال، به رغم حاکمیت یکدست محافظه کاران بر ایران، امروز امکان تمجید و تجلیل از دکتر مصدق برای دوستداران او در ایران فراهم شده است، اما در عین حال این دوستداران نمی ‌توانند از مخالفان روحانی دکتر مصدق مانند نواب صفوی و آیت‌الله کاشانی به راحتی انتقاد کنند و اگر هم چنین کنند امکان نشر آن در مطبوعات وجود ندارد.

این در حالی است که برخی از تندروهای جناح محافظه کار که هنوز هم با مصدق مخالفند از این آزادی برخوردارند که با هر لحنی علیه مصدق سخن بگویند و نظر خود را بدون هرگونه محدودیتی در نشریات منعکس کنند.

زمان انتشار: سال ۲۰۰۶، از: آرشیو بی بی سی

be kanal site Melliun Iran bepeyvandid


به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید

هنوز نظری اضافه نشده است. شما اولین نظر را بدهید.