همایش «ميراث فرهنگي اصفهان در خطر» برگزار شد

معروف‌ترین بافت تاریخی ایران در شُرُفِ نابودی

به همّت دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران، همایش «ميراث فرهنگي اصفهان در خطر» در طی دو روز در تالار موزه‌ي فرش تهران با شرکت جمعی از کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی برگزار شد. به گفته کارشناسان اگر فاصله مترو تا سی‌وسه پل از 200 متر کمتر باشد سی‌وسه پل قطعاً فرو خواهد ریخت در حالی که فاصله‌ی امروز آن کمتر از 40 متر است. ازدیاد رفت ‌و آمد در چهارباغ و تسریع تخریب مسجد طلاب که کلکسیون کاشی‌کاری جهان است و نابود کردن بافت تاریخی برجسته‌ی ایران و جهان، از آشکارترین پی‌آمدهای عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ است در حالی که پیش از این، گزینه‌ی دیگر، خیابان شمس‌آبادی، مورد تأیید قرار گرفته بود و این عدم رعایت نظر کارشناسی باید مورد پی‌گیری جدّی حقوقی قرار گیرد.

در روز نخست همایش، چهارشنبه چهاردهم اسفندماه، نخست حسن ظهوری، خبرنگار گزارشی از روند ساخت مترو در چهارباغ از نگاه ناظری بیرونی ارایه داد. گزارش وی با نمایش عکس‌هایی از قطع درختان کهن‌سال چهارباغ که از 40 تا بیش از 100 سال عمر داشتند همراه بود که چگونه در خیابان چهارباغ پایین بیش از 100 درخت برای ساختن ایستگاه مترو قطع شده است.

دکتر محمدعلی دادخواه، وکیل دادگستری که به وکالت بیش از هزار تن از شهروندان اصفهانی پی‌گیر این موضوع بود، سخنران دوم همایش بود. وی ضمن ارایه‌ی شرحی کامل از تاریخچه‌ی شهر کهن اصفهان و اهمیت میراث فرهنگی آن، به بیان خلاف‌های حقوقی صورت‌گرفته در ساخت مترو پرداخت.

وي گفت: «خيابان چهارباغ عباسي نخستين اثري است که در سال 1310 در فهرست ميراث ملي به ثبت رسيده است. و گفته مي شود که هرچند اين خيابان به دوره صفوي مربوط است اما طرح آن از دوره تيموريان ريخته شده است.»

دادخواه همچنين با طرح قوانين مربوط به حقوق بشر و عضويت ايران در سال 1354 در کنوانسيون حقوق بشر گفت: «ايران موظف به رعايت نکات پيمان نامه حقوق بشر است و طبق پيمان 27 کنوانسيون وين هيچ کشوري نمي تواند به خاطر قوانين داخلي، معيارهاي جهاني را ناديده بگيرد.»

 دادخواه در اين همايش با نگاهي به روند شکل گيري و پيگيري پرونده عبور مترو از زير خيابان چهارباغ گفت: «در زمان شکايت شخص انديشمندي به نام محمد جرقويه بازپرس شعبه 5 دادگستري اصفهان بود. ايشان لطف بزرگي در حق اين پرونده کردند و پس از معلق گذاشتن شکايت از قضات اداره حقوقي استعلام کردند که آيا طرح چنين شکايتي درست است يا نه. از ميان 11 قضات اداره حقوقي 10 قاضي راي به سلامت اين شکايت دادند و حتي اعلام کردند که چنين شکايتي در زمره امر به معروف و نهي از منکر قرار مي گيرد.»

 به گفته وي همانطور که در قانون آمده است، امر به معروف و نهي از منکر وظيفه دولت بر ملت و ملت بر دولت است. وي گفت: «پس اين حق مردم است که آقاي مشايي را امر به معروف و نهي از منکر کنند.»

دادخواه در ادامه بخشي از روند مطالعات انجام گرفته روي محور چهارباغ را که توسط متخصصان از جمله دکتر اسپهبد و استادان دانشگاه صنعتي اصفهان صورت گرفته است توضيح داد و اعلام کرد که تمامي آنان خطر عبور مترو از زير خيابان چهارباغ عباسي را تاييد کردند.

دادخواه افزود: «پس از آن بازپرس شعبه 5 دستور توقف فعاليت مترو را صادر کرد اما کساني که اين خطوط را عبور مي دادند باز هم بدون توجه به دستور قضايي به کار خود ادامه دادند و مترو از زير خيابان چهارباغ عباسي عبور کرد.»

 وي گفت: «در قانون آمده است که هريک از مسئولان دولتي و کشوري که از حکم قضايي پيروي نکنند از پست دولتي خود منفصل شده و تحت پيگرد قانوني قرار مي گيرند. اين در حالي است که نه شهردار اصفهان و نه مسئولان مترو چنين سرنوشتي نداشتند. گويا قانون براي همه يکسان نيست.»

در پايان نخستين روز همايش اصفهان در خطر، "رضا نيکپور"، دبير ديده بان يادگاري هاي فرهنگی و طبيعي ايران گفت: «برگزاري چنين همايش هايي عنوان کردن نقدهاي سازنده در کمک به سازمان ميراث فرهنگي است و آن ها نبايد ما را در مقابل خود ببينند. »

وي در ادمه گفت: «ما نه دشمن ميراث فرهنگي هستيم و نه دشمن توسعه. اما معتقديم که راهکارهايي وجود دارد که اين دو مي توانند در کنار هم وجود داشته باشند.»

وي در پايان افزود: «تا کنون اخبار ضد و نقيض بسياري درباره عبور مترو از زير خيابان چهارباغ منتشر شده است و مسئولان شهر اصفهان بارها حرف هاي خود را به صورت ضد و نقيض عنوان کرده اند.»

در ابتدای روز دوم همایش، پنج‌شنبه پانزدهم اسفندماه، دکتر محمدرضا اسپهبد، کارشناس برجسته‌ی حفر تونل و عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات در خصوص عبور مترو از محور تاریخی چهار باغ گفت: وجود آثار تاریخی فراوان، مشکلاتی مانند نوع خاک - دو لایه‌ای بودن خاک رس- بالا بودن سطح آب اصفهان و رزونانس به‌وجود آمده در محورهای عبور مترو باعث می‌شود که گزینه‌ی عبور مترو از محور چهار باغ را نادیده بگیریم. گزینه‌ی عبور مترو در این شهر و خصوصاً در زیر چهار باغ به عنوان محور شاخص اصفهان به لحاظ ژئوتکنیکی، آسیب‌های فراوانی به این محور تاریخی وارد می‌کند.

وی در ادامه گفت: سوال می‌شود که چطور در شهر تاریخی پاریس مترو احداث شده و مشکلی هم به‌وجود نیامده است. درجواب باید گفت اعتراض‌های بسیاری در آن هنگام صورت گرفت و فجایع بسیاری در آن زمان اتفاق افتاد و هم اکنون نیز تأثیر مخرب آن بر روی بخش‌های تاریخی این شهر ادامه دارد، به‌طوری که مهندس سازنده‌ی مترو برای عبور از بخشی از موزه‌ی لوور، آماده است تا در هر همایشی اعلام کند که کارش اشتباه بوده است و امروز اگر می‌خواست آن کار را انجام دهد چنین چنین اشتباهی را مرتکب نمی‌شد.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: ما گزینه‌ی خیابان شمس آبادی را به عنوان یک حاشیه‌ی امن پیشنهاد دادیم. این خیابان به علت دور بودن از آثار تاریخی و داشتن خاک بهتر و عمق بیشتر آب گزینه‌ی مناسبی است و این، مورد تأیید نیز قرار گرفت. ولی متأسفانه شنیده‌ها حاکی از آن است که تونل مترو مجدداً باز شده و همچنان برعبور مترو از زیر محور چهارباغ اصرار می‌شود.

وي با اشاره به حضور مرحوم دكتر آيت‌الله‌زاده شيرازي به‌عنوان ناظر سازمان ميراث فرهنگي در جلسه‌هايي كه براي عبور مترو از چهارباغ اصفهان برگزار مي‌شدند، اضافه كرد: زماني كه در جلسه‌ها در اين‌باره صحبت مي‌شد، دكتر شيرازي با گريه مي‌گفت، چرا اين‌ها مي‌خواهند، اين كار را انجام دهند؟

در ادامه‌ی این مراسم، مجتبی کنعانی، کارشناس معماری و ابنیه‌ی تاریخی میراث اصفهان در خصوص شهر تاریخی اصفهان گفت: اصفهان شهری است که بی‌منظور به‌وجود نیامده و در دوره‌های مختلف تاریخی دست‌خوش تغییرات بسیار بوده که اوج شکوفایی آن را در دوران صفویه شاهد هستیم. در این دوره طرح از پیش تعیین‌شده و جامع برای اولین بار دراصفهان و در تاریخ بشر اجرا می‌شود که اضافه کردن دو محور جدید و حفظ قسمت تاریخی و قدیمی از مفاد آن بوده است. این محورها عملا به منظور توسعه شهری و جلوگیری از دست‌کاری و تخریب بافت تاریخی پیش‌بینی شده‌اند.

وی در ادامه گفت: در این طرح با دیدگاهی منطقی، اصفهان مدرن بررسی شده است در حالی که امروزه با عبور مترو از بافت تاریخی و با نادیده گرفتن چنین طرح‌های کارآمدی، با فاجعه‌ای بزرگ روبه‌رو می‌شویم که اثرات مخرب خود را در وجوه مختلف بر پیکره‌ی زیبای این شهر تاریخی خواهد گذاشت.

کنعانی وجود ایستگاه اصلی مترو در میدان امام حسین (دروازه دولت) و وجود برج جهان‌نما را تهدید‌ی جدّی بر بافت تاریخی اصفهان دانست و افزود: کاربری تجاری- فرهنگی برج جهان‌نما در آینده‌ی نزدیک به تنهایی باعث تزریق جمعیتی بالغ بر 400 هزار نفر به این قسمت از بافت تاریخی و لطمات جبران‌ناپذیری می‌شود.

این کارشناس میراث فرهنگی در ادامه افزود: خطر عبور مترو از محور شرق به غرب خطر بسیار بالایی دارد و علاوه بر صدمات جبران‌ناپذیری که به بافت تاریخی در مسیر این محور وارد می‌کند، باعث به‌هم خوردن شکل جمیعتی اصفهان نیز می‌شود.

آخرین سخنران همایش، علیرضا روحانی، از فعالان سازمان‌های مردم‌نهاد و سخنگوي ائتلاف ملي حاميان ميراث فرهنگي اصفهان در خصوص عبور مترو از بافت تاریخی گفت: متأسفانه در شرایطی داریم به استقبال سال نو می‌رویم که عروس شهرهای مشرق زمین- بهشت ثانی- دست‌خوش کج‌سلیقگی‌ها و سوءمدیریت‌های بسیاری می‌شود.

روحانی با شرح پیشینه‌ای در خصوص فعالیت مترو اصفهان گفت: در سال 81-80 بحث اجرایی شدن پروژه‌ی مترو اصفهان محقق شد و در همان زمان اختلاف‌هایی میان میراث اصفهان و مجریان این پروژه و شهرداری شروع شد و بر اساس مصوبه‌ی شورای ترافیک اصفهان مقرر شد مترو از چهار باغ عبور کند این حرکت باعث پی‌گیری میراث اصفهان شد چرا که چهارباغ درسال 1310 ثبت ملی شده و هر نوع دخل و تصرّفی در آن نیازمند اجازه از میراث بود.

او گفت: در اسفند 81 و به استناد مشاوره با یک شرکت فرانسوی مقرر شد مترو ازخیابان شمس‌آبادی عبور کند و به هیچ‌وجه وارد بافت تاریخ نشود. در تابستان 85 در شعبه‌ی 5 دادسرای عممومی اصفهان، دستور قضایی توقف عملیات احداث مترو و توقیف رییس قطار شهری اصفهان شد. این مسأله به فراموشی سپرده شد و دراسفند 85 شورای عالی ترافیک در مصوبه‌ای دیگر اعلام کرد که مترو اصفهان به هیچ‌وجه نباید از چهار باغ عبور کند و باید به سمت خیابان شمس‌آبادی متمایل شود.

روحانی افزود: عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ باعث نگرانی شدید مردم اصفهان و دوستداران میراث فرهنگی در سراسر کشور شد و بر این اساس 16 تشکّل غیردولتی تحت عنوان «ائتلاف حامیان میراث اصفهان» خواستار پاسخ‌گویی مسؤولان و جلوگیری عبور مترو از محور چهار باغ شدند.

پافشاری بکتاش، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی اصفهان بر گزینه‌ی عدم عبور مترو از چهار باغ به برکناری ایشان منجر شد و منجر به ریاست معاون اسبق شورای شهر اصفهان و طرفدار جدی عبور مترو از محور چهار باغ شد!

روحانی هشدار داد:  کارشناسان شهرسازی و معماری معتقدند اگر فاصله مترو از 180 یا 200 متر کمتر نباشد سی و سه پل قطعاً فرو خواهد ریخت در حالی که فاصله امروز ان کمتر از 40 متر است.

وی افزود: هنوز هم می‌شود جلو فاجعه را گرفت و از مسؤولان خواست چشمان خود را بر روی حقیقت باز کنند.

این فعال مدنی توضیح داد: اظهارات ضد و نقیض ریس میراث اصفهان و متولیان میراث فرهنگی کشور و عدم پاسخگویی مسؤولان قطار شهری اصفهان عملا بر این بحران دامن زده است. عبور مترو از محور تاریخ چهار باغ و هم‌چنین محور تاریخی شرق به غرب علاوه بر صدمات جبران‌ناپذیر به بافت تاریخی بنا به نظر کارشناسان مختلف صدمات عمیق زیست‌محیطی نیز به اصفهان وارد می‌کند و باعث مختل شدن جریان آب‌های زیرزمینی و ایجاد فاجعه در شهر می‌شود.

وی اشاره کرد: از طرف دیگر از آن‌جایی که پایه‌ی تمام بناهای تاریخی اصفهان – به خاطر عدم زلزله‌خیزی منطقه - از گِل شفته و خرده‌سنگ تشکیل شده‌اند عملا توان تحمل لرزش‌هایی را که معادل 2 ریشتر در هر بار عبور مترو است، ندارند.

روحانی در پایان پرسش‌هایی را مطرح کرد: چرا این محور کاملا در زیر محور تاریخی اصفهان مطرح شده؟

چرا یک نفر از کارشناسان میراث فرهنگی ناظر بر آن نیست؟ چرا رییس میراث که از طرفداران جدی عبور مترو از چهار باغ و پیش از آن، از مخالفان کاستن از بنای برج جهان‌نما بوده است هم اکنون باید در این سمت باشد؟