بهرنگ تاج‌دین
آمارها نشان می‌دهد که درصد افت تعداد زنان شاغل در ایران از پاییز ۱۳۹۸ تا پاییز ۱۳۹۹، یعنی در طول یک سال اول همه‌گیری کووید-۱۹، تقریباً ۱۴ برابر مردان بوده است. در این مدت تقریباً از هر شش زن شاغل، یکی شغلش را از دست داده است. در مقابل تنها از هر ۷۸ مرد شاغل، یک نفرشان دیگر کار نمی‌کند.
طبق برآوردهای مرکز آمار ایران، پاییز پارسال چهار میلیون و ۴۶۸ هزار زن در ایران شاغل بوده‌اند. این رقم تا پاییز امسال با ۷۷۷ هزار نفر کاهش به سه میلیون و ۶۹۱ هزار نفر رسیده است.
در مقایسه، شمار مردان شاغل در همین مدت ۲۵۶ هزار نفر کم شده و از ۱۹ میلیون و ۹۷۸ هزار نفر به ۱۹ میلیون و ۷۲۲ هزار نفر رسیده است.
به عبارت دیگر، نه تنها شمار زنانی که در طول همه‌گیری شغلشان را از دست داده‌اند، سه برابر مردان
نادره شاملو، مشاور ارشد پیشین بانک جهانی سه عامل نوع مشاغل زنان، مسئولیت‌های نگهداری از کودکان و تبعیض در فرصت‌های کاری را عامل این ضربه جدی به زنان می‌داند.
خانم شاملو می‌گوید: ‘بخش‌هایی که در این افت اقتصادی [ناشی از همه‌گیری] بیشتر آسیب دیده‌اند، بخش‌هایی بوده‌اند که خانم‌ها در آن‌ها بیشتر شاغل بوده‌اند. در کنار این با بسته شدن مدارس، مهدکودک‌ها و حتی خانه‌های سالمندان، زنان بیشتر مجبور شده‌اند در خانه بمانند. دلیل سوم هم این است که تبعیض در بازار کار باعث شده زنان موقعیت‌هایی را که در بازار کار عادی می‌داشتند، در زمان کرونا از دست داده‌اند.’
بیکاری ناپیدا
با وجود کاهش شدید شمار زنان شاغل، نرخ رسمی بیکاری زنان در ایران از پاییز ۱۳۹۸ تا پاییز ۱۳۹۹ پایین آمده و از ۱۷.۳ درصد به ۱۵.۹ درصد رسیده است.
این تناقض ظاهری ناشی از نحوه محاسبه نرخ بیکاری است؛ نرخی که بر مبنای جمعیت ‘فعال اقتصادی’ (یعنی شاغل یا جویای کار) محاسبه می‌شود و کسانی نظیر زنان خانه‌دار، بازنشستگان، دانش‌آموزان و دانشجویان (که فعالانه در جست‌وجوی کار نیستند) موقع محاسبه آن در نظر گرفته نمی‌شوند.
طبق برآوردها، میزان مشارکت اقتصادی زنان ایران در یک سال گذشته افت قابل توجهی داشته و جمعیت ‘فعال اقتصادی’ زن از پنج میلیون و ۴۰۴ هزار نفر به چهار میلیون و ۳۹۱ هزار نفر کاهش یافته است.
به عبارت دیگر، در یک سال گذشته، بیش از یک میلیون زن بازار کار ایران را ترک کرده‌اند و به همین دلیل، در ظاهر، نرخ بیکاری زنان کم شده است.
در مقابل جمعیت زنانِ از نظر اقتصادی ‘غیرفعال’ از ۲۵ میلیون و ۴۶۴ هزار نفر به ۲۶ میلیون و ۸۳۸ هزار نفر رسیده است.
‘دهه‌ها’ پسرفت
بیکار شدن زنان و کاهش مشارکت اقتصادی آن‌ها از زمان شروع همه‌گیری جهانی ویروس کرونا، پدیده‌ای مختص ایران نیست.
سازمان جهانی کار تخمین زده که نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سطح جهان در سال ۲۰۲۰ حدود دو درصد کاهش یافته و از ۴۹ درصد به ۴۷ درصد رسیده است.
این موج جهانی جهانی بیکاری زنان، سازمان ملل متحد را هم نگران کرده است.
آنتونیو گوترش، دبیر کل این سازمان در پیامی به مناسبت ۸ مارس، روز جهانی زن گفته: ‘همه‌گیری جهانی کووید-۱۹ دهه‌ها پیشرفت به سوی برابری جنسیتی را از بین برده است.’
به گفته آقای گوترش ‘از بیکاری گسترده تا بار فزاینده مراقبت مجانی از اعضای خانواده، از اختلال در تحصیل تا تشدید بحران خشونت خانگی و بهره‌کشی، زندگی زنان مختل شده و حقوقشان از دست رفته است.’
تارا سپهری‌فر، پژوهشگر سازمان دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید همه‌گیری کرونا هم در ایران و هم در سطح جهانی نشان داده که همچنان بار نگهداری از فرزندان و گرداندن خانه به صورتی ‘نامتوازن’ به روی دوش زنان است.
به گفته خانم سپهری‌فر ‘مسأله دیگری که همه‌گیری پررنگ کرده، شکننده‌تر بودن کسب‌وکارها و مشاغلی که حضور زنان در آن‌ها بیشتر است.’
نادره شاملو معتقد است تمرکز تلاش‌ها برای بهبود اقتصادی پس از همه‌گیری باید روی زنان باشد. او می‌گوید بازیابی اقتصادی ‘به جای ریکاوری باید شی‌کاوری (بازیابی زنانه( باشد و این موضوعی است که در اروپا، آمریکا و کشورهای دیگر دارند روی آن کار می‌کنند.’
بیکاری زنان دانشگاه‌رفته
یکی از نکات قابل توجه در بازار کار ایران، سهم بالای فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها در میان زنان جویای کار است.
آمارها نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد زنان جویای کار و کمتر از ۳۰ درصد مردان جویای کار، تحصیلات دانشگاهی دارند.
در یک سال گذشته این اختلاف بیشتر شده، به طوری که سهم زنان دانشگاه‌رفته از کل بیکاران زن ۱.۶ درصد افزایش داشته، در صورتی که در بین مردان بیکار این نسبت ۳.۱ درصد کم شده است.
در مجموع، از آمارها این طور برمی‌آید که از هر چهار زن دارای تحصیلات دانشگاهی خواهان اشتغال، یکی بیکار است. در مقایسه که از هر ۱۰ نفر مرد فارغ‌التحصیل دانشگاه، ۹ نفرشان شاغل‌اند.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر، تبعیض‌های قانونی و فرهنگی را عامل این نابرابری می‌داند. تارا سپهری‌فر، پژوهشگر این سازمان می‌گوید: ‘کارهایی که نیاز به تحصیلات دارند، معمولاً کارهای تخصصی‌تر است. در ایران نه تنها قوانینی برای منع تبعیض نداریم، بلکه بسیاری از کسب‌وکارهای دولتی و خصوصی، جنسیت را به عنوان یکی از شرایط در آگهی‌های استخدامی ذکر می‌کنند.’
او می‌گوید: ‘در سال‌های گذشته دیده‌ایم که مسئولان به جای این‌که به ریشه مشکل و تلاش برای حل نابرابری فرصت‌ها بپردازند، سعی در پاک کردن صورت مسأله مثلاً با سهمیه‌بندی جنسیتی رشته‌های تخصصی دانشگاهی داشته‌اند.’
از: بی بی سی
