زیتون ـ سولماز ایکدر: یک فایل صوتی از گفتگو‌یی که وزیر امور خارجه ایران، ششم اسفند سال گذشته انجام داده و امروز به‌رسانه‌ها راه یافت٬تصویر عریانی از نظام جمهوری اسلامی و سیاست‌های او به نمایش می‌گذارد
این مصاحبه که در قالب برنامه‌ای با عنوان «تاریخ شفاهی دولت تدبیر و امید» زیر نظر حسام الدین آشنا برگزار شده٬ به گفته وزارت امور خارجه بیش از هفت ساعت است اما تنها سه ساعت آن از بامداد روز گذشته برای رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران زیادی در داخل و خارج کشور ارسال شده بود.
فایل این مصاحبه به صورت صوتی در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت هر چند از متن آن برمی‌آید تصویری بوده و نه برای انتشار که برای مستند شدن «آن سوی دولت» ضبط شده است.
گذشته از متن این مصاحبه در قدم اول این سوال مطرح شد، که چرا فایل چنین گفت‌وگویی به رسانه‌ها راه یافته است.
این مصاحبه توسط سعید لیلاز و زیر نظر حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس جمهوری و رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری انجام شده بود. بر اساس گفته‌های لیلاز و ظریف قرار نبوده است که تمامی این مصاحبه هرگز در اختیار افکار عمومی قرار بگیرد، چرا که جا به جای این مصاحبه ظریف تاکید می‌کند که اجازه انتشار بخش‌هایی از سخنانش را نخواهد داد.
بر اساس اخباری که در اختیار «زیتون» قرار گرفته است از این مصاحبه یک نسخه در اختیار مصاحبه شونده قرار گرفته است و یک نسخه نیز در مرکز بررسی‌های استراتژیک وجود داشته است.
در خصوص نحوه و انگیزه انتشار این فایل صوتی گمانه‌زنی‌های مختلف وجود دارد از جمله برخی از دریافت‌کنندگان این فایل صوتی تایید می‌کنند که فایل را از یکی از نزدیکان محمود احمدی‌نژاد دریافت کرده‌اند. مخالفان مذاکرات وین و احیا برجام و نیز رقبای انتخابات ۱۴۰۰ از جمله دیگر مظنونان هستند.
اما در این بخش از مصاحبه که منتشر شده ٬ سه محور آن بیشتر توجه افکار عمومی را جلب کرده است؛ بخش‌هایی که موید بسیاری از تحلیل‌های اپوزیسیون در خصوص نحوهدحضور ایران در سوریه، نفوذ روسیه در ایران، و ماجرای شلیک به هواپیمای اکراینی است.
دیپلماسی فدای «میدان»
ظریف در بخشی از این مصاحبه به رابطه‌اش با فرمانده سابق سپاه قدس٬ قاسم سلیمانی٬ می‌پردازد و می‌گوید که «ما هم نظر نبودیم اما موظف بودیم با هم هماهنگ باشیم» و بلافاصله ادامه می‌دهد: «البته من بیشتر دیپلماسی را هزینه کردم برای میدان تا میدان را هزینه دیپلماسی.»
وزیر امور خارجه ادامه داد: «هیچ زمان نتوانستم٬ نه اینکه نخواستم٬ نتوانستم، به فرمانده میدان بگویم کاری را به نفع دیپلماسی انجام دهد.»
او در ادامه تاکید کرد: «اما بسیاری از اوقات٬ یعنی تقریبا هر بار که برای مذاکرات می‌رفتم٬ این شهید سلیمانی بود که از من خواست تا فلان نکته را یا خواسته را به دست بیاورم. بخصوص در حوزه منطقه‌ای» برای مثال: «مثلا در مذاکره با لاورف لیست خواسته‌هایش را به دست من می‌داد… یعنی من برای موفقیت کار میدانی مذاکره می‌کردم اما نمی‌توانستم او را قانع کنم که برای پیشبرد دیپلماسی قدمی بردارد.»
محمدجواد ظریف در بخشی دیگر از این مصاحبه با تاکید بر اینکه «همواره دیپلماسی فدای میدان» شده است٬ می‌گوید: «پس از اجرایی شدن برجام در دی ماه ۹۴ و خارج شدن هواپیمایی ایران ایر از فهرست تروریستی آمریکا وارد پروسه خرید هواپیمای بوئینگ و ایرباس شدیم…. اما پس از چندی کری به من گفت از زمانی که ایران ایر یا هما را از فهرست تروریستی خارج کردیم٬ تعداد پروازهای این ایرلاین به سوریه شش برابر شده است.»
وزیر امور خارجه ادامه می‌دهد: «در مورد موضوع از آخوندی سوال کردم٬ نمی‌دانست؛ اما پرورش که آن زمان رییس هما بود توضیح داد که با فشار سردار سلیمانی تعداد پروازها به سوریه افزایش پیدا کرده است.»
به گفته ظریف٬او که هفته‌ای یک بار با قاسم سلیمانی دیدار داشته٬ از او درباره چرایی این تصمیم پرسیده است و فرمانده سپاه قدس جواب داده: «چون هما امن‌تر است.»
ظریف تاکید کرد که این یعنی ارجحیت میدان بر دیپلماسی٬ یعنی وقتی اهداف میدانی حاکم شود بر استراتژی کشور، به همین سادگی می‌توانند با سرنوشت کشور بازی کنند.
او برای شفاف‌تر شدن این موضوع ادامه می‌دهد: «من حتی خبر نداشتم تعداد کشته‌های جمهوری اسلامی در سوریه چقدر است و کری بود که به من خبر داد که ۲۰۰ بار اسرائیل به ما حمله کرده است.»
وزیر امور خارجه در بخش دیگری از این مصاحبه دوباره به این موضوع بر می‌گردد و به شب حمله ایران به پایگاه عین الاسد اشاره می‌کند: «آمریکا زودتر از من خبر حمله به عین الاسد را شنید. یعنی نخست وزیر عراق ۴۵ دقیقه قبل از حمله توسط دو نماینده از سپاه قدس از حمله جمهوری اسلامی به یک پایگاه آمریکایی در عراق با خبر شد و به آمریکایی‌ها هم خبر داد اما من دو ساعت بعد از حمله خبر شدم٬ در حالی عضو رسمی و دائم شورای امنیت ملی هم هستم.»
او در پاسخ سوال مصاحبه کننده در خصوص استعفایش نیز توضیح داد: «سفر اسد را من و قاسم سلیمانی با هم هماهنگ کرده بودیم. اما خبر آمدنش را از تلویزیون دیدم. دیدم اگر استعفا ندهم بعد از این در دنیا دیگر کسی باقالی هم بار من نمی‌کند و نمی‌توانم با کسی مذاکره کنم.»
«اراده روسیه مبنی بر این بود که برجام صورت نگیرد»
بخش عمده این مصاحبه حول محور مهمترین دستاورد محمدجواد ظریف٬ یعنی مذاکرات هسته‌ای٬ صورت گرفته است. او در این بخش می‌گوید: «از روزی که برجام نهایی شد٬ ۲۳ تیر ۹۴ ٬ تا روزی که برجام نهایی شد یعنی ۲۶ دی ۹۴ ٬ یعنی طی حدود شش ماه اقدامات فراوانی برای زمین‌گیر شدن برجام صورت گرفت.»
او در ادامه به شمارش این اقدامات پرداخت و گفت که «شلیک موشک‌های با نوشته اسرائیل باید نابود شود»٬ «حمله به سفارت عربستان»٬ «گرفتن دو کشتی آمریکایی»٬ همه برای این انجام شد که برجام نشود.
وزیر امور خارجه در این بخش توضیح داد: «اراده روسیه مبنی بر این بود که برجام صورت نگیرد.»
محمدجواد ظریف با اشاره به سفر قاسم سلیمانی در تابستان سال ۹۴ به روسیه تاکید کرد که این سفر از طریق وزارت امور خارجه انجام نشد زیرا «زمانی که اراده روسیه این بود که دستاورد وزارت امور خارجه را نابود کند٬ لزومی نمی‌بیند که از طریق وزارت امور خارجه عمل کند.»
به گفته او به نفع روسیه بود که روابط ما با غرب بحرانی نشود٬ اما نمی‌خواست که این رابطه عادی شود.
ظریف در ادامه به ذکر خاطراتی از دوران مذاکرات هسته‌ای پرداخت و گفت: «روس‌ها فکر نمی‌کردند برجام به نتیجه برسد؛ در هفته آخر که دیدند ممکن است برجام به نتیجه برسد٬ شروع کردند به کارشکنی.»
او ادامه داد برای مثال روسیه و فرانسه پیشنهاد داده بودند تا ما هر شش ماه یک بار دوباره از شورای امنیت برای ادامه برجام رای بگیریم.
ظریف دوباره با اشاره به سفر قاسم سلیمانی به روسیه٬ ادامه داد: «سردار سلیمانی در شرایط بد سوریه یعنی سال ۹۳ درخواست سفر به روسیه کرد تا این کشور را متقاعد به حضور بیشتر در سوریه کند. اما روسیه بعد از امضای برجام قبول کرد به سوریه برود.»
او در این رابطه افزود: «من بعد‌ها از وزیر امور خارجه سوریه پرسیدم آیا در سال ۹۴ همچنان در شرایط شکننده بودید٬ که او گفت نه از بحران رد شده بودیم. اما آن زمان بود روسیه قاسم سلیمانی را دعوت کرد.»
وزیر امور خارجه ادامه داد: «ما ادعا می‌کنیم که آقای سلیمانی پوتین را به جنگ کشید. اما پوتین تصمیمش را گرفته بود. پوتین وارد جنگ شد، اما با نیروی هوایی، اما نیروی زمینی ایران را هم به جنگ کشید. ما تا آن زمان نیروی زمینی نداشتیم. سوری‌ها و اعراب و افغانی‌ها و داوطلبان بود.»
«اگر واقعا موشک خورده بگویید تا علاج کنیم»
او در بخشی دیگر از مصاحبه با تاکید بر اینکه به عنوان یک وزیر امور خارجه و عضو شورای امنیت ملی از اداره امور کنار گذاشته شده بود٬ به ماجرای شلیک به هواپیمای مسافربری اکراینی اشاره کرد و گفت: «صبح چهارشنبه هواپیمای اکراینی را زدند٬ من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه دبیر خانه شورای امنیت و عرض کردم که حالا دنیا می‌گوید موشک خورده است اگر واقعا موشک خورده است بگوید تا ببینم چطور می توانیم علاج کنیم. خدا شاهد است آنگونه با من برخورد کردند که انگار کفر ابلیس گفتم.»
محمدجواد ظریف ادامه داد: «به من گفتند برو توییت بزن تکذیب کن٬ گفتم من وزیر خارجه‌ام٬ قرار است بیایم توجیه کنم٬ اما کسی حرف من را نمی‌خواند.»
وزیر امور خارجه افزود که در آن جلسه از حاضرین خواسته تا سر لشکر باقری یک بیانیه در این خصوص بدهد تا او بر اساس آن بیانیه توییت کند٬ اما پاسخ دادند: «یکی را در نیروهای مسلح پیدا می‌کنیم که این را بگوید»٬ گفتم: «نه فقط سرلشکر باقری.»
ظریف دوباره با تاکید بر اینکه در جمهوری اسلامی همواره دیپلماسی قربانی میدان شده است٬ در ادامه گفت: «یعنی بنده به عنوان وزیر خارجه حتی حق ندانم بدانم که موشک خورده در حالی که آقایان از قبل از آن می‌دانستند.»
انتخابات هدف بود یا وین؟
انتشار فایل صوتی این مصاحبه آن هم در شرایطی که گمانه زنی‌هایی مبنی بر احتمال نامزدی وزیر امور خارجه در انتخابات پیش رو مطرح می‌شود٬ باعث حمله سنگین رسانه‌های اصولگرا علیه او شد. در بعضی گمانه‌زنی‌ها هم البته انتشار این فایل را به نفع او می‌دانند.
مذاکرات هسته‌ای وین هم از دیگر موضوعاتی است که پیش‌بینی می‌شود تحت تاثیر انتشار این فایل قرار بگیرد و هنوز به جایی نرسیده دچار انسداد شود.
ساعتی پس از انتشار عمومی این مصاحبه، خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران٬ فارس و تسنیم٬ شروع به انتقاد از وزیر امور خارجه و مشاور رییس جمهوری دولت دوازدهم کردند. خبرگزاری تسنیم حسام‌الدین آشنا را به عنوان متهم خروج فایل این مصاحبه معرفی کردند. خبر گزاری فارس نیز به نقل از نصرالله پژمانفر٬ رییس کمسیون اصل ۹۰ مجلس وعده داد که پس از پایان تعطیلات مجلس او را برای پاسخ دادن به سوالاتی در خصوص این فایل صوتی به مجلس فرا خواهند خواند.
حسام‌الدین آشنا اما در توییتی احتمالا در واکنش به این اتهام نوشته: « اللهم وَ من أرادَنی بِسوءٍ فَأرِده وَ من کادَنی فَکِده انشالله این سوء نیت و کید احتمالی، به خودشان برگردد.»
از میان همه تحلیل‌هایی که درمورد انتشار این فایل، دلیل پخش شدن آن، انتخاب این زمان مشخص برای انتشارش و موارد اینچنینی بیان می‌شود، طیف وسیعی از نظرات قابل استخراج است. از یک‌سو که می‌گوید این فایل به خواست خود دولت منتشر شده تا اینکه افشاگری در همدستی سپاه و ایران‌اینترنشنال برای زمین زدن مذاکرات هسته‌ای و ظریف انجام شده است. همین که این اتفاق در چنین طیف وسیعی قابل تفسیر باشد نشان از آشفتگی وضعیت کشوری دارد که گویی پرده برداری از اسرار مگویش هم کمکی به شفافیت بیشتر اوضاع نابسامان آن نمی‌کند.