رقیب اصلی رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ آرای باطله بود. موضوعی تامل‌برانگیز که این روزها در کانون توجه قرار دارد. در انتخابات شوراها حتی آرای باطله در برخی از شهرها در صدر جدول بود. یک پدیده، دو خاتمی و دو رویکرد!
احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران
دو روز پس از اعلام رسمی نتایج انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات شوراهای شهر و روستا موضوع آرای باطله و سطح نازل مشارکت مردم به موضوع اصلی بحث و تحلیل در داخل و خارج ایران تبدیل شده است.
در انتخابات ریاست جمهوری، آرای باطله پس از ابراهیم رئیسی در مقام دوم قرار داشت. موضوعی که ضمن روایت آشکار روی برتافتن بخشی از مردم جامعه از دوگانه اصول‌گرا و اصلاح‌طلب، پرده از کاستی‌های این انتخابات و از جمله مداخله مهار گسیخته شورای نگهبان و ناکارآمدی اصلاح‌طلبان برمی‌گرفت.
در مشارکت ۴۸ درصدی مردم در انتخابات ریاست جمهوری سهم آرای باطله ۱۳ درصد بوده است. بر آن باید عدم مشارکت بیش از ۵۰ درصد مردم را نیز افزود. دو پدیده بی‌سابقه در تاریخ ۴۲ ساله جمهوری اسلامی ایران. متوسط آرای باطله در انتخابات گذشته دو درصد بوده است.
اکنون عده‌ای از مسئولان و تحلیلگران برای توضیح این پدیده پا پیش نهاده‌اند و انگشت اتهام را به سوی این و آن نشانه رفته‌اند.
احمد خاتمی و “انتخاباتی با شکوه”
احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران از “شکوه خاص” این دور از انتخابات سخن گفته و به چهار میلیون نفری که رای باطله داده‌اند، “تذکر” داده است.
امام جمعه موقت تهران می‌گوید تصور دشمنان و “خارجی‌ها” این بود که «حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد پای صندوق رای حاضر خواهند شد». و در ادامه مدعی شد که آن‌ها “نظرسازی” هم کرده بودند، اما “انتخابات با شکوه” پاسخی بود به آنان.
اگر هم بر “شکوه خاص” این دور از انتخابات خشی هم نشسته بود، گناه آن به گردن کرونا بوده و گرمی هوا و خرابی دستگاه‌ها.
گفته است: «حداقل ۱۰ درصد عدم حضور مردم به دلیل کرونا بوده است. همچنین دستگاه‌های هویت سنجش از اول تا آخر شب دچار اخلال بودند و قطع می‌شدند.»
جالب اینجا است که احمد خاتمی از “اخلال” در این دستگاه‌ها سخن می‌گوید و نه از “اختلال”. از این رو در ادامه می‌گوید: «ما نمی‌خواهیم کسی را متهم کنیم و اما دستگاه‌های قضایی باید به این موضوع رسیدگی کنند.»
امام جمعه موقت تهران در ادامه انگشت اتهام را به سوی مسئولان بی‌نام و نشان دولت روحانی نشانه رفته و می‌گوید: «این که اکنون عده‌ای می‌گویند مردم چرا پای صندوق رای نیامدند، باید پاسخگوی این پرسش خودشان باشند که شما مسئول بوده‌اید. فرافکنی‌های شمار را کسی باور نمی‌کند.»
احمد خاتمی تناقض بین اعتراف به عدم شرکت مردم در انتخابات و برگزاری “با شکوه خاص” این انتخابات را دست‌کم در بیان متوجه نمی‌شود.
محمد خاتمی و تمایز بین اصلاح‌طلبان و اصلاح‌طلبی
امام جمعه موقت تهران در تحلیل خود از انتخابات ۱۴۰۰، مردم ایران را به پنج گروه تقسیم می‌کند. گروه اول، گروه انقلابی و ولایت مدار هستند که به رئیسی رای دادند. گروه دوم کسانی هستند که در انتخابات شرکت کردند و به نامزد دیگری رای دادند. به سخن دیگر، گروه دوم نه انقلابی هستند و نه ولایت‌مدار.
خاتمی برای آنکه تکلیف خود را با این گروه نیز تمام کند گفت: «شاهد بودیم که نامزدهایی آمدند و صحبت‌هایی کردند که اکنون باید از مردم برای اظهارات خودشان عذرخواهی کنند.»
گروه سوم کسانی هستند که رای باطله دادند و باید به آن‌ها به خاطر “فرصت‌سوزی” در سرنوشت کشور “تذکر” داد.
گروه چهارم کسانی هستند که به علت “هوای گرم” یا کرونا به پای صندوق نرفتند که “عذرشان” پذیرفته است.
و عاقبت گروه پنجم که با اهداف ضدانقلابی به پای صندوق رای نرفتند. احمد خاتمی آن‌ها را به بادی ماننده دانست که برای لرزندان “انقلاب و نظام شجره طیبه” دست به عمل زده‌اند و از پایداری نظام در برابر این “بادها” سخن گفت.
محمد خاتمی و “زنگ خطر”
محمد خاتمی، رئیس جمهور دوره اصلاحات در پیامی که درباره نتایج انتخابات منتشر کرد، برخلاف احمد خاتمی از “دلسردی و نومیدی” مردم از حکومت سخن گفت.
او در پیام خود نوشته است: «عدم شرکت (بی‌سابقه) بالای پنجاه درصد از مردم و وجود بالاترین درصد رای‌های باطله اگر نشانه دلسردی و نومیدی مردم و فاصله آنان با حکومت نیست، نشان چیست؟»
خاتمی این موضوع را “خطر” دانست و مدعی شد که بارها درباره این خطر تذکر داده، اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشته است.
می‌پرسد که آیا عدم استقبال بخش چشمگیری از جامعه نشان نمی‌دهد که مردم از اصلاح امور ناامید شده‌اند؟
خاتمی در ادامه می‌پرسد: «آیا این یاس مورد سوءاستفاده جریان‌هایی که به براندازی به هر قیمت می‌اندیشند، نمی‌انجامد؟»
انتخابات ۱۴۰۰
او از “نگاه تنگ و استصوابی شورای نگهبان” انتقاد می‌کند و می‌گوید خطر تبدیل شدن جمهوری اسلامی به حکومت اسلامی جدی است و باید این خطر “دفع” شود.
خاتمی از کاهش اعتبار اصلاح‌طلبان در جامعه سخن می‌گوید و مدعی می‌شود که از رونق افتادن سکه اصلاح‌طلبان به معنای بی‌رونق شدن اصلاح‌طلبی در ایران نیست و خود را به عنوان “بنده کوچک خدا” همچنان مدافع اصلاح‌طلبی می‌داند.
خاتمی در عین حال خواستار “آسیب‌شناسی و بازآفرینی ظرفیت اصلاح‌طلبی اصلاح‌طلبان” می‌شود و آن را «کم‌هزینه‌ترین و پرفایده‌ترین راه بهبود وضع جامعه و تامین خواست‌های تاریخی» می‌داند. بی‌آنکه بگوید خواست‌های تاریخی کدامند و از سوی چه کسانی دنبال می‌شوند.
آرای باطله؛ پدیده انتخابات ۱۴۰۰
بیش از ۷۵ درصد از مردم شهر تهران بر اساس آمار رسمی و اعلام شده از سوی ستاد انتخابات استان تهران از حضور در پای صندوق‌های رای تن زده‌اند.
گفته‌اند دو سوم کل ساکنان صاحب حق رای استان تهران نیز عدم مشارکت را بر حضور در حوزه‌های رای‌گیری ترجیح داده‌اند.
جالب اینجاست که هنوز (تا زمان انتشار این گزارش و پس از گذشت بیش از دو روز از اعلام رسمی نتایج) ستاد انتخابات استان تهران سهم آرای باطله در انتخابات شهر تهران و استان تهران را اعلام نکرده است.
طرفداران ابراهیم رئیسی در خیابان‌های تهران
روزنامه “همشهری” در پاسخ به این پرسش که پدیده انتخابات ۱۴۰۰ چه بود می‌گوید: «افزایش بی‌سابقه آرای باطله می‌تواند یک پدیده اجتماعی نوظهور تلقی شود.»
در ادامه آمده است که گرچه آرای باطله نتایج اعلام شده انتخابات را باطل نکرده است، اما پدیده‌انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری در ایران است و باید مورد توجه قرار گیرد.
اوضاع در برخی از شهرها حتی از آنچه پیش‌تر آمد نیز وخیم‌تر است. به عنوان نمونه تعداد آرای باطله در انتخابات ریاست جمهوری استان البرز به مرکزیت کرج و در انتخابات شورای شهر اراک مقام نخست را دریافت کرده است.
در استان البرز یک میلیون و ۷۸۰ هزار و ۱۸۰ نفر واجد شرایط رای دادن بوده‌اند که ۷۳۳ هزار و۱۷۰ نفر( ۴۲ درصد) رای خود را در صندوق‌های رای انداختند. منتهی هر چهار نامزد انتخابات در این استان مغلوب آرای باطله شدند. یعنی، نفر اول آرای باطله بود، رئیسی دوم شد، رضایی سوم و الی‌آخر.
فرمانداری اراک اعلام کرده که در انتخابات شورای این شهر آرای باطله با ۲۸ هزار و ۵۶۰ مورد مقام اول را داشته و حال آنکه نفر نخست انتخابات شوراها با اختلاف زیاد (۱۹ هزار رای) پیروز شده است. حتی در انتخابات شوراها در شهر همدان نیز آرای باطله بیش از فرد نخست انتخاب شده است.
آمار منتشر شده حکایت از کمترین سطح مشارکت در استان‌های تهران، البرز، کردستان، لرستان، آذربایجان و اصفهان داشته است.
به سخن دیگر، در سطح کل کشور مردم برای رقابت با ابراهیم رئیسی، پیروز انتخابات ریاست جمهوری، یا به گزینه عدم شرکت روی آورده‌اند یا رای خود را به سود “آرای باطله” به صندوق ریخته‌اند. حال آنکه در برخی از شهرها و در انتخابات شوراها، مردم حتی باطل را بر گزینه معرفی شده ترجیح داده‌اند.
این در حالی است که نتایج انتخابات شوراهای شهر در برخی نقاط مانند یاسوج و برخی از مناطق خوزستان به درگیری و اغتشاش کشیده است.
از: دویچه وله
