خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۵۸ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
در هفته ای که گذشت برخی مقامات در خصوص بحران فرونشست زمین در اصفهان هشدار دادند. بر اساس نتایج صورت گرفته دشت برخوار در اصفهان، نخستین دشت از نظر بحران فرونشست در کشور است. از سوی دیگر، طی هفته گذشته بحران آلودگی هوا کماکان در کشور ادامه داشت و شاخص کیفی هوا در دستکم ۳۰ شهر کشور ناسالم برای گروه های حساس و یا خطرناک و ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد. طی هفته اخیر، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۳۹ شکارچی و صیاد متخلف و ۲۲ قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. همچنین در هفته ای که گذشت بحران‌های محیط زیستی ناشی از سو مدیریت در مقوله پسماند و آلاینده های محیط زیستی، در نقاطی از کشور تداوم داشت.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
در هفته ای که گذشت، یک قلاده سیاهگوش بر اثر ضربات چوب و حمله سگ های گله در شهرستان خلخال تلف شد.
در پی گزارش مردم محلی به ماموران پاسگاه محیط بانی برندق واقع در منطقه حفاظت شده آق داغ مبنی بر مشاهده یک قلاده سیاهگوش زخمی در زیستگاه‌های منطقه، محیطبانان حاضر در پاسگاه به محل اعزام و گونه مورد اشاره را که قادر به حرکت نبوده جهت مداوا و تیمار به اداره محیط زیست شهرستان خلخال انتقال دادند. علیرغم تلاش‌های بعمل آمده در مرکز استان جهت اعزام آن به کلینیک حیات وحش مجهزتر در شهرستان سراب، گونه مذکور بر اثر شدت جراحات وارده تلف گردید.
بحران فرونشست زمین در ایران
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود. سازمان اینتل لب، فرونشست زمین در پیرامون تهران را همانند «بمب ساعتی» دانست و اعلام کرد که تهران با سالی ۳۶ سانتی‌متر، رکورددار فرونشست زمین در سراسر جهان است و افت سطح آبهای زیرزمینی تهران از چرایی‌های این مشکل دانسته شد.
بر اساس گزارشات منابع داخلی، بروز شکاف و حفره‌های ناشی از فرونشست زمین و فروریزش‌های ناگهانی در ۳۱ استان کشور مشاهده می‌شود و روز به روز در حال افزایش است. در نتیجه تحقیقاتی که بر روی ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور انجام شده است، ۴۰۹ دشت درگیر فرونشست هستند و ۲۰۰ دشت باقی‌مانده نیز به‌زودی با فرونشست مواجه خواهند شد. از این ۴۰۹ دشت ۱۳۳ دشت وضعیت خطرناک‌تری دارند که از این تعداد نیز ۳۰ دشت شرایط به شدت بحرانی دارند. دشت برخوار در اصفهان، نخستین دشت از نظر بحران فرونشست در کشور است و دشت تهران کرج هم از جمله دشت‌های بحرانی در کشور است.
در همین زمینه، سرپرست اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان اصفهان با بیان اینکه ۴۰ درصد از فضاهای خطرآفرین آموزشی در اصفهان متمرکز شده است، گفت: “۳۲ فضای آموزشی به‌صورت جدی درگیر فرونشست شده‌اند”.
همچنین به گفته رضا اسلامی، مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان؛ در پی خشکسالی زمین زیر ۸۱۶ هزار خانه مسکونی، شش هزار بنای تاریخی، ورزشگاه بزرگ نقش جهان، دو پالایشگاه، سه فرودگاه و ۲.۵ میلیون نفر خالی می‌شود. آبخوان دشت اصفهان-برخوار تا ۹ سال دیگر تخلیه می‌شود و پس از آن شهر در معرض تهدید فرونشست ویران‌کننده خواهد بود. در حال حاضر حجم تقریبی آب باقی‌مانده در آبخوان دشت اصفهان- برخوار حدود ۴.۵ میلیارد مترمکعب و میزان مصرف آب سالانه ۳۱۱ تا ۵۱۲ میلیون مترمکعب است و اگر آبخوان تغذیه نشود، در سال‌های ۱۴۰۹ تا ۱۴۱۶ به صورت کامل تخلیه می‌شود. در واقع اصفهان برای نجات از بحران کمتر از ۱۰ سال دیگر فرصت دارد.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای سجزی ۱۵۸، شیراز ١٣٧، بندرعباس ۱۲۰، اصفهان ۱۵۰، شهرکرد، تهران ۱۱۹، کرج ۱۵۴، مشهد، اراک ۱۵۷، شازند ۱۶۱، ارومیه ۱۱۸، تبریز ۱۰۳، یزد ۱۱۶، خرمشهر ۱۵۴، همدان ۱۰۱ ، نهاوند ۱۱۴، ملایر ۱۲۰، اردکان ۱۱۷ و میبد ۱۴۸، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.
همچنین هوای شهرهای شوشتر ۴۸۲، امیدیه ۲۸۴، اهواز ۳۷۴، بندر امام ۴۵۴، رامشیر ۴۲۹، شادگان ۴۶۲، ماهشهر ۴۶۴، هندیجان ۲۸۸، بوکان ۲۲۰، قصرشیرین و سرپل ذهاب ۵۰۰، در شرایط بسیار ناسالم و یا خطرناک قرار گرفت.
از سوی دیگر رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سردشت اعلام کرد: “با توجه به آمار ثبت شده در ایستگاه سنجش کیفیت هوای این شهرستان، میزان آلایندگی هوا به ۹۵۰ میکروگرم بر متر مکعب رسیده که این میزان شش برابر بیش از حد مجاز و میزان استاندارد است”.
شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:
از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده است.
در همین زمینه طی هفته گذشته رئیس اداره اطلاع رسانی آموزش و پرورش کرمان از تعطیلی برخی از مدارس استان کرمان به دلیل آلودگی هوا خبر داد.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند. در هفته ای که گذشت، نماینده مردم شهرستان های گچساران و باشت در مجلس شورای اسلامی از دچار خسارت شدن بیش از هزار و ۵۵۰ هکتار از جنگل ها و مراتع کهگیلویه و بویراحمد بر اثر آتشسوزی طی سال گذشته خبر داد.
وی ضمن اعلام این خبر افزود: “استان کهگیلویه و بویراحمد از امکانات و تجهیزات لازم برای مهار آتشسوزی جنگل ها و مراتع محروم است”.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۳۹ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۸ گزارش منابع رسمی است، در استان های ایلام، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و مازندران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در همین زمینه، رییس اداره حفاظت محیط زیست مهریز گفت: “در سال گذشته شکارچیان متخلف مناطق حفاظت شده در بخش مرکزی شهرستان طبق مقررات ۲.۵ میلیارد ریال جریمه شدند”.
محمدرضا خواجه افزود: “در این مدت ۲۰ شکارچی متخلف شهرستان به خصوص در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران در بخش مرکزی شناسایی شدند”.
علاوه بر این طی هفته‌ای که سپری شد بیش از ۵۸ تن چوب جنگلی که حاصل جمع آوری ۷ گزارش منابع رسمی است، در شهرهای مهاباد، میاندوآب، دامغان، اردبیل، دلفان، آمل، ساری و تبریز کشف و ضبط شده و دستکم ۲۲ تن در این خصوص بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در همین راستا، مدیرکل تعزیرات حکومتی استان مازندران از جریمه ۱۳ میلیارد ریالی برای قاچاق چوب جنگلی خبر داد.
همچنین رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مهاباد گفت: “سال گذشته در مجموع ۶۰ تن چوب قاچاق در قالب ۳۲ پرونده توقیف و در این ارتباط هم ۲۰ نفر دستگیر و با تشکیل پرونده روانه زندان شدند”.
از سوی دیگر فرمانده یگان حفاظت محیط زیست خراسان‌جنوبی اعلام کرد: “۱۹ متخلف زیست محیطی از ابتدای سال جاری تاکنون در این استان دستگیر شدند”.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی، از بین رفتن منابع آبی و جانداران
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.
در همین زمینه مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه بیش از ۹۲ درصد از استان درگیر خشکسالی است، گفت: “ثبت بارش میانگین ۴۸ میلیمتری در سال زراعی گذشته و کاهش ۴۰ درصدی نسبت به دوره مشابه بلندمدت، زنگ خطر مشکلات معیشتی برای مردم را به صدا درآورده است”.
از سوی دیگر تالاب صالحیه که به عنوان تنها تالاب مرکز کشور در جنوب غرب استان البرز واقع شده است، به دلایلی از جمله تأمین نشدن حقابه و همچنین کاهش بارش‌های فصلی در خطر خشکسالی کامل قرار گرفته است.
در گزارش دیگری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان فارس اعلام کرد که ۷۸ شهر و ۹۵۰ روستا در استان در آستانه تنش آبی قرار دارند و ۴۹۳ روستا نیز به وسیله تانکر در سطح فارس آبرسانی می‌شود.
در همین راستا، مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان با اشاره به خسارت بیش از ۱۱ هزار میلیارد تومانی خشکسالی به این استان گفت: “ساکنان ۵۰۰ روستای لرستان تابستان امسال با کمبود شدید آب آشامیدنی مواجه خواهند شد”.
همچنین شهرستان کاشان در پی کاهش ۴۰ درصدی بارندگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، با خشکسالی روبربرو شده و یکی از آثار آن پیدایش فروچاله و فرونشست در دشت کاشان بوده است.
از سوی دیگر مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی اعلام کرد: “حجم آب دریاچه ارومیه با ۵۹ درصد کاهش نسبت به سال گذشته به سه میلیارد و ۱۱ میلیون متر مکعب رسیده است”.
در همین زمینه معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان گفت: “آورد حوضه‌های آبریز خوزستان از ابتدای سال آبی تاکنون (از مهرماه) نسبت به میانگین بلندمدت ۳۴ درصد کاهش دارد اما شرایط در حوضه کرخه به مراتب بدتر است و آورد این حوضه کاهش ۵۸ درصدی را نشان می‌دهد”.
همچنین مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مازندران نیز در خصوص افزایش تنش آبی و کم آبی در ۴۷ شهر این استان هشدار داد.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
طی هفته گذشته، مقام‌های محلی در گیلان اعلام کردند که بیش از سه دهه است روزانه حدود هزار تن زباله در «سراوان» دفن می‌شود که ۵۵۰ تن از این زباله‌ها مربوط به شهر رشت و مابقی مربوط به ۵۰ شهر و روستای اطراف است. شیرابه‌های ناشی از این زباله‌ها به رودخانه های «سیاه‌رود»، «گوهررود» و «زرجوب» رشت سرازیر و همراه با فاضلاب شهری، صنعتی و بیمارستانی وارد تالاب انزلی و دریای خزر می‌شود. منطقه «سراوان» واقع در ۱۷ کیلومتری شهر رشت در جوار جنگل‌های هیرکانی، میزبان دپو و دفن زباله این شهر و چند شهرستان دیگر است.
گروهی از ساکنان شهر رشت در هفته‌های اخیر برای چندمین‌بار نسبت به وضعیت نامناسب محل دفن زباله در این منطقه اعتراض کرده‌اند.
از سوی دیگر، سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان از معرفی یک واحد صنعتی آلاینده در شهرستان دورود به علت عدم رعایت الزامات زیست محیطی و سوء مدیریت در دفع فاضلاب تولیدی، به مراجع قضایی خبر داد. وی در این خصوص اظهار داشت: “به علت بی توجهی یک شرکت تولید خمیر مایه به ضوابط زیست محیطی و دفع پساب به داخل رودخانه تیره دورود (بدون کاهش بار آلودگی آن در حد استانداردهای زیست محیطی)، این کارخانه جهت اعمال قانون و حتی تعطیلی تا رفع آلایندگی به مراجع قضایی معرفی شد”.
