فرامرز داور
«الهام علی‌اف»، رییس جمهوری جمهوری آذربایجان گفته روسیه در جریان جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ که هدف آن بازپس‌گیری مناطق اشغال شده جمهوری آذربایجان از ارمنستان بود، با وجود اعتراض باکو به کشورهای ساحلی دریای خزر، تسلیحات روسی را با هواپیمای باری از روی خزر به ارمنستان ارسال می‌کرده است. گفته علی‌اف نشانه مهمی از استفاده نظامی روسیه از دریای خزر علیه یکی از کشورهای ساحلی این دریا است.
***
علی‌اف درباره ارسال سلاح از روی دریای خزر چه گفته است؟
الهام علی‌اف در «کنفرانس بین‌المللی توسعه و همکاری» که اردیبهشت ۱۴۰۱ در «آکادمی دیپلماتیک آذربایجان» برگزار شده، دولت‌های ساحلی دریای خزر را متهم به همکاری با روسیه و سکوت در برابر ارسال سلاح‌های روسی از آسمان دریای خزر به ارمنستان در نبرد با جمهوری آذربایجان کرده است.
او گفته است: «ما نامه‌ای به تمام کشورهای حاشیه دریای خزر فرستاده‌ایم که اجازه ندهند هواپیماهای باری روسی حامل سلاح به ارمنستان بروند. این نامه را به قزاقستان، ترکمنستان و ایران فرستادیم. متاسفانه این هواپیماها هنگام ورود به ارمنستان، از خاک این کشورها استفاده می‌کردند.»
آیا استفاده نظامی روسیه از دریای خزر بی‌سابقه است؟
از زمان امضای کنوانسیون دریای خزر در مرداد ۱۳۹۷ توسط روسای جمهور پنج کشور ساحلی خزر، یعنی روسیه، ایران، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان، روسیه دست‌کم سه بار مقررات غیرنظامی ماندن این دریا را که به تصویب هر پنج کشور رسیده، نقض کرده است.
موارد نقض غیرنظامی ماندن خزر توسط روسیه چه هستند؟
روسیه اولین بار در مهر ۱۳۹۴ از روی چهار ناو خود در دریای خزر به سمت ۱۱ هدف در سوریه ۲۶موشک «کروز» شلیک کرد. روسیه برای انجام این شلیک، ناوهای خود را به نزدیکی آب‌های ایران فرستاد و از آن‌جا برای اولین بار در تاریخ دریای خزر حملات موشکی علیه یک کشور ثالث انجام داد. «ولادیمیر پوتین»، رهبر روسیه از این اقدام تقدیر کرد و گفت فاصله محل شلیک تا مواضع هدف قرار گرفته شده در سوریه حدود هزار و ۵۰۰ کیلومتر بوده است. این موشک‌ها برای رسیدن به سوریه باید مسافتی طولانی هم از آسمان ایران عبور می‌کردند.
دومین اقدام روسیه در نقض مقررات غیرنظامی ماندن خزر، ارسال سلاح از روی دریای خزر به ارمنستان و استفاده از حریم هوایی خزر علیه جمهوری آذربایجان در سال ۱۴۰۰ بوده که این کشور خود یکی از دولت‌های ساحلی دریای خزر است و طبق مقررات مورد توافق، کشورهای ساحلی باید از اقدام نظامی علیه پنج کشور حاشیه این دریا خودداری کنند.
در جریان تجاوز نظامی روسیه به اوکراین هم جنگنده روسی از منطقه دریای خزر به سمت اهدافی غیرنظامی در شرق اوکراین موشک‌های کروز شلیک کردند که به دلیل اصابت به اهداف غیر نظامی، به مرگ دست‌کم پنج شهروند اوکراینی منجر شد.
چرا اقدامات نظامی روسیه در خزر غیرقانونی بوده‌اند؟
پنج کشور ساحلی دریای خزر «موافقت‌نامه مربوط به همکاری در زمینه امنیت در دریای خزر» به امضا رسانده‌اند که با تصویب آن در پارلمان‌های خود، این موافقت‌نامه را در ردیف قوانین ملی هم درآورده‌اند. این توافق مربوط به آبان ۱۳۸۹ در باکو و به دنبال موافقت کشورهای ساحلی با موضوعات مطرح شده در اجلاس رهبران کشورهای خزر در نشست تهران در مهر ۱۳۹۶ است.
بر اساس این توافق، تامین امنیت در دریای خزر حق انحصاری دولت‌های دریای خزر» تعریف شده است اما طرف‌ها در چارچوب این موافقت‌نامه می‌توانند در مبارزه با تروریسم با هم همکاری کنند. اقدامات روسیه در شلیک موشک‌های کروز به مناطق مسکونی از روی دریای خزر در تضاد با مقررات جنگی است و شلیک موشک به سوی اوکراین هم در چارچوب مبارزه با تروریسم جای نمی‌گیرد. رساندن سلاح به ارمنستان که در حال جنگ با جمهوری آذربایجان بوده هم کمک نظامی به یکی از طرف‌های نبرد علیه یکی از کشورهای ساحلی دریای خزر محسوب می‌شود که نقض توافق‌نامه امنیتی باکو است.
جمهوری اسلامی واکنش علنی نشان داده است؟
جمهوری اسلامی تاکنون به اقدامات نظامی روسیه در دریای خزر واکنش رسمی علنی نشان نداده است که هیچ بلکه به گفته الهام علی‌اف، رییس جمهوری جمهوری آذربایجان، حتی در یک مورد که از آن‌ها برای واکنش درخواست شده بود، سکوت کرده است. اما واکنش یک مقام عالی‌رتبه که قرار بوده غیرعلنی هم باقی بماند، جالب توجه است.
«محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی در یک فایل صوتی که قرار بر انتشار آن نبود، از روسیه انتقاد کرده بود که می‌توانست سوریه را از طریق دریای مدیترانه بزند، چون به هر حال یک ابرقدرت است و موشک قاره‌پیما دارد ولی از روی ایران و دریای خزر شلیک کرد که ایران را هم درگیر کرده باشد.
نتیجه تداوم حملات روسیه از خزر چه خواهد بود؟
از آن‌جایی که اقدامات نظامی روسیه در دریای خزر با اعتراض مداوم کشورهای ساحلی مواجه نشده‌اند، می‌تواند به مرور این حق را برای روسیه برای تداوم چنین عملیاتی تثبیت کند. اگر دولت‌های ساحلی دریای خزر با عملیات نظامی روسیه در خزر یا از مبدا این دریا مخالفت دارند، باید به صورت مستند این مخالفت‌ها را به دولت روسیه اعلام و موضوع را در شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان سند ثبت کنند.
در حالی که روسیه از حریم آب‌های خزر به سمت دو کشور ثالث (روسیه و اوکراین) موشک‌پرانی کرده و یکی از آن‌ها، یعنی اوکراین را به صورت گسترده هم مورد تجاوز نظامی قرار داده است، دامنه این گونه اقدامات می‌تواند به مرور گسترده‌تر شود و امنیت کشورهای ساحلی را به خطر بیندازد؛ همان‌طور که روسیه در جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، به طرف ارمنی کمک تسلیحاتی کرده و عملا رو در روی یکی از کشورهای ساحلی خزر ایستاده است.
از: ایران وایر
