خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۵۵ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
در هفتهای که گذشت، دستکم ۱۴ صیاد و شکارچی غیرمجاز بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. بعلاوه بیش از ۱۳ تن چوب جنگلی قاچاق در چندین استان کشف و ضبط شده و مجموعا ۳ متخلف در این راستا بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. در این هفته بر اساس اخبار و گزارشهای رسانهای منتشر شده، از سال ۱۳۹۰ تا به امروز تعداد ۶۶ قلاده خرس قهوهای و سیاه در ایران به دست انسان کشته شده اند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا دستکم در ۵۲ شهر ناسالم برای گروههای حساس، ناسالم برای تمام گروهها و یا خطرناک و در وضعیت بحرانی اعلام شد. در هفته ای که گذشت، خشکسالی و همچنین بحرانهای ناشی از سو مدیریت در مقوله پسماند و آلاینده های محیط زیستی، در نقاطی از کشور تداوم داشت.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته میشود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بیرویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
در همین راستا، بر اساس اخبار و گزارشهای رسانهای، از سال ۱۳۹۰ تا به امروز تعداد ۶۶ قلاده خرس قهوهای و سیاه در ایران به دست انسان کشته شدند. طی مدت مذکور سالانه ۶ خرس کشته شده که به عبارتی هر دو ماه یکبار یک قلاده از بین رفته است. باید در نظر داشت که هیچگونه آمار دقیق و مشخصی از تعداد خرسهای کشته شده وجود ندارد که بزرگترین معضل در حفظ حیات این موجودات است. این آمار و ارقام فقط مربوط به گزارشهای منتشر شده در فضای رسانه است. بنابراین اگر آمار رسمی و دقیقی از این فاجعه در دسترس باشد، به احتمال زیاد مساله بسیار بغرنجتر و فاجعهآمیزتر خواهد بود.
از سوی دیگر رییس اداره حفاظت محیط زیست میاندوآب با اشاره به تحت تعقیب قرار گرفتن متخلف حیوان آزاری در این شهرستان گفت: “حکم جلب و توقیف خودرو متخلف توسط دادستان عمومی و انقلاب صادر شده است”.
وی در این خصوص اظهار داشت: “این شخص که اهل میاندوآب نیست، چند روز پیش در یکی از خیابانهای این شهر یک قلاده سگ را با طناب به خودرو بسته و میکشید”.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگلها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی میشود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی هفتهای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۱۴ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۵ گزارش منابع رسمی است، در استان های مازندران، هرمزگان، گلستان، زنجان و خوزستان بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
همچنین مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان اعلام کرد: “هشت هزار قطعه کوسه و بیش از این مقدار باله کوسه در یکی از سردخانههای چابهار کشف و ضبط شد و متخلفین مربوطه جهت سیر مراحل قانونی به مقامات قضایی این شهرستان معرفی شدند”.
طی هفته گذشته بیش از ۱۳ تن چوب قاچاق که حاصل جمع آوری ۲ گزارش منابع رسمی است،در استان های کهگیلویه و بویر احمد کشف و ضبط شده و دستکم ۳ متهم در این خصوص بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی، از بین رفتن منابع آبی و جانداران
خشکسالی میتواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ میدهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.
در همین زمینه، طبق اعلام وزارت نیرو، با سپری شدن ۲۳۴ روز از سال آبی ۱۴۰۰- ۱۴۰۱، تا ۲۴ اردیبهشتماه میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور به حدود ۲۷.۱۲ میلیارد مترمکعب رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۸ درصد کاهش نشان میدهد.
حجم آب ذخیره در پشت سدهای خراسان رضوی نیز تا این مقطع از سال آبی جاری به ۲۹ درصد رسیده است و هم اینک از ۳۷ دشت استان، وضعیت ۳۴ دشت بحرانی است.
مدیر دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل آبفا در خراسان رضوی اظهار داشت: “۹۹۲ روستای استان امسال با بحران کمآبی مواجه هستند، ۳۸۶ روستا در وضعیت قرمز، ۳۰۰ روستا در وضعیت نارنجی و ۳۰۶ روستا در شرایط زرد قرار دارند. هم اینک ٩٠٠ روستا در استان به صورت تانکری آبرسانی می شوند”.
از سوی دیگر کاهش بارندگی جنگلها و مراتع چهارمحال وبختیاری را دچار تنش کرده است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال وبختیاری با اشاره به اینکه ۳۱۱ هزار هکتار از مساحت استان را جنگلها شامل میشود گفت: “هماکنون تغییر اقلیم و کاهش بارندگی منجر به تنش در جنگلها و مراتع استان شده است. کاهش سطح آب سفرههای زیرزمینی باعث بحرانی و ممنوع شدن دشتهای ۱۱گانه استان شده که این سبب تخریب دشتها و مرغزارهای استان شده است”.
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بیرویهٔ آب زیرزمینی رخ میدهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکافهای عمیق در سطح زمین، کج شدن لولههای چاه، خرابی ساختمانها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.
در همین زمینه مدیر بخش زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به مطالعاتش درباره فرونشست زمین در استانهای سراسر کشور، اظهار داشت: “نتیجه مطالعات این بود که شهر اصفهان بالاترین ریسک فرونشست زمین را دارد و پرخطرترین شهر کشور است”.
همچنین رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران در مورد وضعیت فرونشست در تهران اعلام کرد: “وضعیت تهران در این خصوص جالب نیست چراکه در سمت جنوب غربی پیشرفت هایی را در برخی مناطق داریم که از طریق سازمان نقشه برداری، زمین شهری و آبفا گزارش هایی دادند که فرونشست در حال پیش روی است و وضعیت جالب نیست بگونه ای که حوالی بزرگراه آزادگان فرونشست داریم و سازمان نقشه برداری که کدهای ارتفاعی مناطق را از سالهای قبل در اختیار دارد با بررسی این موضوع، تائید کرده است که فرونشست جدی است و در برخی نقاط اتفاق افتاده است”.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارشها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیونها و قراردادهای بینالمللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای بندرعباس ۱۳۸، جاسک ۱۴۱، بندرخمیر ۱۳۵، شیراز ۱۲۶، اصفهان ۱۴۳، کرمانشاه ۱۶۱، قصرشیرین ۱۲۸، سرپل ذهاب ۱۹۸، کنگاور ۴۵۷، قم ۳۱۲، تهران ۵۰۰، ری ۱۴۳، مشهد ۱۴۰، قروه، بیجار، دهگلان، دیواندره، کرج ۱۱۹، اراک ۵۰۰، شازند ۵۰۰، ساوه ۲۰۷، خرم آباد، پاوه ۱۹۶، آبادان ۱۹۰۰، خرمشهر ۶۰۰، همدان ۵۲۱، ملایر ۸۴۶، نهاوند ۶۲۰، کبودرآهنگ ۴۰۲، بوکان ۲۵۰، ایلام، زنجان ۳۳۵، اشتهارد ۱۲۱، ارومیه ۲۱۹، زاهدان ۸۶۲، امیدیه ۴۵۴، اندیمشک، اهواز ۴۰۰، بهبهان، ۹۴۰، حمیدیه ۲۳۰، دشت آزادگان ۱۹۰، شادگان ۳۱۷، شوشتر ۵۶۶، گتوند ۶۵۴، ماهشهر ۳۷۹، مسجدسلیمان ۵۶۴، هندیجان ۴۲۲، بندر امام خمینی ۴۱۸، ایذه ۱۱۰۳، شوش ۴۰۰، برازجان، کنگان ۷۹۷، ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروهها و یا خطرناک و در وضعیت بحران اعلام شد.
شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:
از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده است.
در پی افزایش آلودگی هوا و گرد و غبار در سطح کشور مدارس، دانشگاهها و در برخی استان ها ادارات نیز تعطیل اعلام شد. تهران، خوزستان، همدان، لرستان، ایلام، کرستان، البرز، آذربایجان غربی، کرمانشاه و البرز از جمله این استان ها هستند.
طی هفته ای که گذشت، بر اساس دادههای سایت هواشناسی IQAir، روز سه شنبه ۲۷ اردیبهشت ماه تهران آلوده ترین شهر جهان اعلام شد.
از سوی دیگر معاون فنی مرکز سلامت و محیط کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: “سالانه چهار هزار و ۴۰۰ نفر بر اثر آلودگی هوا در کشور فوت میکنند. وجود گرد و غبار به کشور که باعث افزایش آلاینده های هوا شده، بار مراجعه مردم به مراکز درمانی را سه برابر افزایش داده است”.
در همین زمینه ۶۵۳ نفر در خوستان با مشکلات تنفسی به بیمارستانها و مراکز درمانی مراجعه کردند که از این تعداد ۵۹۱ نفر به صورت سرپایی درمان، ۵۴ نفر در بخشهای عادی بستری و ۱۶ نفر دیگر در بخشهای ویژه بستری شدند.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
در هفته ای که سپری شد، بنابر اعلام محیط زیست شهرستان آران و بیدگل، یک واحد آلاینده که در بخش مرکزی شهرستان، ذغال تولید میکرد، به دلیل آلایندگی بیش از حد در خروجی کورههای ذغال پلمپ و پرونده آن تحویل مراجع قضایی شد.
همچنین محیط زیست گیلان ٨۵ اخطاریه مدیریت پسماند برای مطب ها، درمانگاه های پزشکی و ۵ اخطاریه برای بیمارستانهای رشت صادر کرد.
از سوی دیگر معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست هرمزگان اعلام کرد: “یک شرکت که در سال های گذشته مجری طرح تصفیه فاضلاب شهری بندرعباس بود، به دلیل نقش موثر در آلودگی آبهای ساحلی استان، با برآورد ۱۱ هزار میلیارد خسارت به محیط زیست به دادگاه معرفی شد”.