حسین زندی

ثبت میراث تاریخی و فرهنگی درفهرست آثار ملی ازجمله تدابیری است که در جهت حفظ و نگه داری این آثار در نظر گرفته شده است ، در واقع اولین گام درجهت حفظ و پاسداری آن ها است

محوطه ی باستانی کوه خورزنه ی همدان از جمله محوطه هایی است که علیرغم دارا بودن ویژگی های طبیعی ، باستانی و فرهنگی هنوز به ثبت ملی نرسیده است

نام خورزنه :

خور از ریشه ی پهلوی و مشتق از« هور» به معنی خورشید ؛ «آفتاب» ، فرشته ی
موکل بر خورشید است

روز یازدهم از هر ماه خورشیدی را خورروز می گویند و خورزنه را محل طلوع
خورشید دانسته اند  نام های فراوانی با پسوند و پیشوند خور در جغرافیای ایران وجود دارد که برگرفته از ریشه ی این واژه ی کهن است و نشان از اهمیت این نام دارد خور، خورآسان (خراسان)، خور موسی، خورنق( خورنگ)، خور و بیابانک ، خوره اردشیر، خورهه ، هوراند ، هوریان ، امامزاده خورزنه ، کوه خورزن در محلات ( استان مرکزی ) و صدها نام جای دیگر و واژه و اصطلاح از این دست می توان برشمرد که در ساختارش از خور و هور وام گرفته شده است ، مانند خاور به معنی محل برآمدن خورشید ، در زبان پهلوی و زبان کردی که ریشه در زبان پهلوی دارد بیشتر واژه هایی که با نور و خورشید درارتباط هستند با خور و هور هم ریشه اند

نام جاهای اطراف این کوه به ویژه در جهت شرق و شمال به شعاع ده کیلومتر اغلب ریشه ی کهن و پهلوی دارند مانند: مزدقینه (مزداگینه) , کشین ، ورکانه ، سنگستان ، آبشینه ، تپه ی شاه تهماسب و ... حتی نام های ساکنان روستاهای اطراف هم بیشتر نام هایی  کهن هستند که ریشه در شاهنامه دارند اما نتیجه گیری در این زمینه نیاز به بررسی زبان شناسانه و مردم شناسانه دارد

موقعیت جغرافیایی :

کوه خورزنه در سه کیلومتری شرق همدان ، در میان سه روستای حصار آقا شمسعلی ( در غرب ) ، مزدقینه ( درشمال ) و کشین ( در جنوب ) واقع شده است

ارتفاع این کوه از سطح دریا تقریبا2300 متر است و در فاصله ی 500 متری کوه به طرف غرب تپه ی شاه تهماسب قرار دارد ( از آنجا که باستان شناسان بقایای سفال های اطراف تپه را به دوره ی سلجوقی نسبت می دهند به نظر می رسد نامگذاری تپه ارتباطی به دوره ی صفوی و شاه تهماسب ندارد و دلیل دیگری دارد
شایان ذکر است این تپه ی تاریخی و گورستان اطراف آن به دلیل بی توجهی مسئولین و حفاری های غیرمجاز در حال نابودی است

ویژگی های تاریخی :

در قسمت فوقانی کوه ( جبهه ی جنوبی ) سه غار وجود دارد غار شماره ی یک در
اثر بمباران هوایی ارتش عراق تخریب شده ودهانه ی ورودی آن با ریزش چند
لاشه سنگ پوشیده شده است غار دوم که از دو غار دیگر کوچکتر است هم سطح
با غار اول ، با فاصله ی تقریبی دویست متری به طرف شرق است وعمق چندانی
ندارد اما سومین و مهمترین غار پایین تر از آن دو قرار دارد ، دهانه ی غار بیش از ده متر عرض و دو و نیم متر ارتفاع دارد و درون آن مانند تالار بزرگی است، سطح غار با ریزش صدها تن شن و خاک پوشیده شده است ودیوارها و سقف آن توسط ساکنانش در دوره های تاریخی مختلف بزرگتر و فراخ ترشده به طوری که بقایای زخم تیشه ها هنوز خودنمایی می کند

از آنجا که سنگ کوه از جنس رسوبی نرم تشکیل شده است همواره در طول زمان
درمعرض حکاکی و علامت گذاری قرار گرفته است ، بیشتر این علامت ها و نوشته
ها متعلق به دوره های اخیر است جالب ترین ویژگی این است که در جای جای آن حکاکی و برآمدگی هایی به صورت دایره دیده می شود ( نگارنده بیش از صد و بیست مورد آن را شناسایی و از آن عکسبرداری کرده است ) این خورشید واره ها
در قطرهای مختلف از ده سانتی متر تا یک و نیم متر ، هم در داخل غارها و هم در سطح سنگ ها در نقاط مختلف کوه دیده می شود

برخی معتقدند این حکاکی ها آثار به جا مانده از استخراج سنگ برای پایه ستون و یا سنگ آسیاب بوده است اما در هیچ جای شهر همدان و اطراف آن پایه ستونی از این نوع سنگ دیده نشده است

دیگر اینکه سنگ این کوه به دلیل نرمی برای پایه ستون مناسب نیست و برای سنگ آسیاب نیز از این نوع سنگ استفاده نمی شده است اما با توجه به نام کوه که محل برآمدن خورشید است و اینکه پژوهشگران این منطقه را محل سکونت مهرپرستان دانسته اند و باورهایی نیز از آیین مهر در میان بومیان این منطقه وجود دارد این سوال پیش می آید که آیا این دایره ها ارتباطی با نام کوه و آیین مهر دارد و یا اینکه نگاره ها کاربرد ستاره شناسی و سنجش زمان داشته اند و یا از نمادهای جادویی پیش از به وجود آمدن مذاهب و ادیان دردوره ی غار نشینی بوده است؟

ویژگی های فرهنگی : 

مردمان بومی منطقه هر سال مناسک و مراسم آیینی گوناگونی مانند مراسم باران خواهی را در این کوه ها برگزار می کرده اند

مراسم هر روستا در یکی از کوه های منطقه اجرا می شد، مردم روستای آقا شمسعلی همه ساله در یکی از روزهای اردیبهشت ماه به کوه حصار ( در یک
کیلومتری غرب خورزنه ) رفته و مراسم باران خواهی را در کنار ( ولد امامی ) امامزاده ولد به جا می آوردند که  البته این مکان امروزه توسط بانیان مسکن مهر دستخوش تخریب شده است و ساخت و سازهای سازمان مسکن تا نزدیک خورزنه رسیده است

مراسم آیینی شاه الوند همچنان در کوه الوند برگزار می شود ، کوه خورزنه نیز محل برگزاری یکی از این آیین ها بوده است

از دیگر ویژگی های کوه خورزنه ، دیواره های مناسب برای سنگنوردی است و بهترین محل سنگنوردی درهمدان به شمار می رود که ازجای جای ایران ورزشکاران بسیاری را به خود فرا می خواند