پیام اردوغان برای تهران: روزنه‌های دیپلماسی را باز بگذارید
حمید مافی
پس از یک سال و دو ماه یکی از
سران عالی رتبه ترکیه بار دیگر راهی تهران شد. آخرین بار بهمن ماه
۸۹
همزمان با تجمع اعتراضی مردم تهران
عبدالله
گل رئیس جمهور ترکیه به تهران آمد و همان جا در کنفرانس خبری خود از
رهبران منطقه خواست تا نسبت به اعتراض‌های شهروندان خود بی‌تفاوت
نباشند و شهروندان را سرکوب نکنند.
اگر چه عبدالله گل موضع مشخصی
در برابر رفتار حاکمیت جمهوری اسلامی نگرفت اما پس از بازگشت هیات
ترکیه‌ای از تهران، یک روزنامه نگار ترک بخشی از مشاهدات خود از تهران
را روایت کرد. او مدعی شد که یکی از همراهان رئیس جمهور ترکیه در این
سفر مورد ضرب و شتم نیروهای امنیتی و لباس شخصی قرار گرفته و هیات
ترکیه‌ای از فضای امنیتی پایتخت ایران متعجب بوده‌اند. این سخنان و این
گزارش ها چندان به مذاق مقامات جمهوری اسلامی خوش نیامد. اما این بار
رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به تهران سفر کرد تا در مورد بحران
سوریه و پرونده هسته ای ایران به گفتگو بنشیند.
دولت ترکیه همان زمان و در
آغاز موجی که به بهار عربی در خاورمیانه شهرت یافت، جانب معترضان را
گرفت و پیش از رهبران بلندپایه دنیا از حسنی مبارک رهبر مصر خواست تا
از مقام خود کناره بگیرد. او در دو سال گذشته از معترضان سوری نیز
حمایت کرده و امکان برگزاری نشست اپوزیسیون سوریه در ترکیه را فراهم
کرده است.
این در حالی است که در
منازعات داخلی سوریه، ایران جانب دولت بشار اسد را گرفته و رهبرجمهوری
اسلامی معترضان سوری را همچون معترضان ایرانی، فتنه گر و وابسته به
نیروهای خارجی خوانده است. هم چنین بنا بر گزارش نهادهای بین المللی
ناظر بر وضعیت حقوق بشر در سوریه، ایران در سرکوب معترضان سوری به بشار
اسد یاری رسانده است.
دولت ترکیه چند ماه قبل اعلام
کرد که هشت کامیون ایرانی که قصد حمل سلاح نظامی به سوریه داشتند را
متوقف کرده است. پیش از این نیز دولت ترکیه دو محموله سلاح که از ایران
به ترکیه ارسال شده بود را متوقف کرد.
ترکیه، محلی برای دور زدن
تحریم‌ها
حال اردوغان پس از نشست مشترک
با اوباما در حاشیه کنفرانس بین المللی امنیت هسته‌ای، راهی تهران شده
است تا در باره ادامه مذاکرات هسته‌ای و مساله سوریه و عراق با ایران
گفت‌و‌گو کند.
پایگاه خبری روزنامه حریت
ترکیه روز دوشنبه ۲۶
مارس، از توافق امریکا و ترکیه برای جلوگیری از ارسال تجهیزات نظامی به
سوریه گزارش داد. بر اساس این گزارش، اوباما و اردوغان پس از یک نشست
۹۰
دقیقه‌ای در یک کنفرانس خبری اعلام کردند که برای ارسال کمک‌های غیر
نظامی به معترضان بشار اسد در سوریه به توافق رسیده‌اند.
اردوغان همچنین در این
کنفرانس خبری به صورت صریح اعلام کرد که حکومت بشار اسد تنها با حمایت
روسیه، چین و ایران باقی مانده است و او برای همراه کردن ایران در
تغییر دولت بشار اسد با تهران گفت‌و‌گو خواهد کرد.
بر اساس گزارش روز چهارشنبه
پایگاه خبری روزنامه حریت ترکیه، اردوغان در سفر به تهران احتمالا در
خصوص مسائلی چون سوریه، ادامه مذاکرات گروه
۵+۱
با تهران بر سر مساله هسته‌ای ایران، وضعیت عراق و همچنین تحریم‌های
بین المللی اعمال شده علیه ایران با مقام‌های رسمی ایران گفت‌و‌گو
خواهد کرد.
ترکیه از جمله کشورهایی است
که هنوز به باشگاه تحریم کنندگان ایران نپیوسته و اعلام کرده است که
تنها با تحریم‌های اعمال شده از سوی نهادهای بین المللی علیه ایران
همراهی خواهد کرد. خبرگزاری رویترز روز ششم فروردین ماه از همکاری
بانک‌های ترکیه‌ای در انتقال پول گندم وارداتی به ایران خبر داد. بر
اساس گزارش رویترز ایران در ماه گذشته دو میلیون تن گندم از کشورهای
استرالیا، روسیه، کانادا، آلمان و برزیل وارد کرده و از طریق بانک‌های
ترکیه وجه آن را پرداخت کرده است.
ترکیه یکی از شرکای تجاری
ایران در منطقه به شمار می‌رود. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی ایران در
ده ماه نخست سال گذشته، ایران
۲
میلیارد و ۵۴۵
میلیون و ۸۴
هزار دلار کالا از ترکیه وارد و یک میلیارد و
۳۵
میلیون و ۱۸
هزار دلار کالا به این کشور صادر کرده است. ترکیه هم چنین مقصد هفت
درصد از نفت صادراتی ایران به شمار می‌آید.
حجم بازرگانی ایران و ترکیه
در سال ۲۰۱۱
به بیش از ۱۵
میلیارد دلار رسیده است. ایران و ترکیه دی ماه امسال پس از سفر یک روزه
علی اکبر صالحی وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی به ترکیه، تفاهم نامه
همکاری‌های اقتصادی و تجاری جدیدی را امضاء کردند که بر اساس آن حجم
مبادلات تجاری دو کشور تا سه سال آینده به سی میلیارد دلار خواهد رسید.
هم چنین ایران قرار است که یک مجتمع بازرگانی ویژه بازرگانان ایرانی در
استانبول راه اندازی کند. دولت ترکیه متعهد شده است که از سرمایه
گذاران ایرانی در این پروژه حمایت کند و زمینه برخورداری آنان از
وام‌های بانکی ترکیه را فراهم آورد.
اختلاف‌های ایران و ترکیه
ایران و سوریه با همه رابطه
خوبی که با هم دارند در چند سال گذشته بار‌ها دچار اختلاف نظر شده‌اند.
یکی از مهم‌ترین اختلاف‌های تهران و آنکارا، ارتباط ترکیه با دولت
اسرائیل است. اگر چه دولت اردوغان در سال‌های گذشته تلاش کرده تا جانب
فلسطینیان را نگه دارد و بار‌ها با اسرائیل دچار تنش شده است اما روابط
خود با اسرائیل را قطع نکرده است.
اگر چه دولت ترکیه چند ماه
پیش، سفیر اسرائیل را اخراج کرد اما هیچ‌گاه حاضر نشده تا روابط خود با
اسرائیل را قطع کند. تحلیل گران علت اصلی عدم قطع ارتباط میان آنکار و
تل آویو را نگاه ترکیه به اتحادیه اروپا و هم چنین نیاز این کشور به
حمایت‌های امریکا در حوزه بین الملل می‌دانند.
باراک اوباما رئیس جمهور
ایالات متحده امریکا، چند ماه پیش اردوغان نخست وزیر ترکیه را یکی از
رهبران و هم پیمانان مورد اعتماد خود در جهان خوانده بود.
هم چنین، همکاری ترکیه با
ناتو از دیگر مواردی است که مورد اعتراض ایران قرار گرفته است. ترکیه
یکی از کشورهایی است که به ناتو اجازه داده است که در خاک این کشور سپر
موشکی مستقر کند. از نگاه ایران، استقرار سپر موشکی در خاک ترکیه در
راستای برنامه حمله نظامی به ایران است که احتمال می‌رود در صورت عدم
حل مسالمت آمیز پرونده هسته‌ای ایران در آینده‌ای نزدیک رخ دهد.
تهران و آنکارا بر سر دولت
مستقر در عراق نیز دچار اختلاف هستند، در حالی که حکومت جمهوری اسلامی
از نوری المالکی حمایت می‌کند، ترکیه پشتیبان علاوی و ائتلاف او در
عراق است. ایران در انتخابات دور گذشته مجلس عراق زمینه ائتلاف نوری
المالکی در عراق را فراهم آورد در حالی که ایاد علاوی فاصله‌ای تا قرار
گرفتن در مسند نخست وزیری عراق را نداشت. شاید همین دخالت‌های دو کشور
در امور داخلی عراق سبب شده است تا هیچ یک از آن‌ها به نشست کشورهای
خلیج فارس و خاورمیانه برای حل مساله سوریه در بغداد دعوت نشوند.
با این حال در روابط تهران و
آنکارا بر سر مساله سوریه اصلی ترین نقطه افتراق دو کشور است. در حالی
که ایران همه تلاش خود را برای ادامه حکومت بشار اسد و سرکوب معترضان
سوری به کار گرفته، دولت اردوغان به اصلی ترین حامی معترضان سوری تبدیل
شده است.
دولت ترکیه پیش از این تهدید
کرده بود که به سوریه حمله نظامی خواهد کرد. هم اکنون به گفته اردوغان
بیش از ۱۷
هزار شهروند سوری به ترکیه پناهنده شده‌اند. هم چنین نشست مخالفان بشار
اسد با همکاری دولت ترکیه در خاک این کشور برگزار شد. اردوغان از جمله
رهبرانی است که خواستار کناره گیری بشار اسد از قدرت شده است.
هم چنین وزارت امنیت ترکیه در
دی ماه امسال مدعی شد که یک گروه تروریستی موسوم به حزب الله کردی را
در ترکیه کشف کرده که به ایران وابسته هستند.
روزنامه زمان ترکیه که
به حزب حاکم بر این کشور نزدیک است، در گزارشی از شناسایی یک گروه
تروریستی تحت حمایت ایران در ترکیه خبر داد. به نوشته این روزنامه،
ایران از ترکیه درخواست کرده بود تا اجازه استقرار سپاه قدس در خاک این
کشور را بدهد. روزنامه زمان هم چنین مدعی شد که این گروه تروریستی قصد
داشته‌اند به سفارتخانه کشورهای غربی در آنکارا حمله کنند.
ایران این ادعا را رد و
وزیرامور خارجه خود را راهی ترکیه کرد تا به طرف مقابل اطمینان دهد که
قصد ایجاد تنش در خاک کشور همسایه را ندارد. با این حال آنکارا نگران
این است که ایران بار دیگر حمایت از
P. K. K را در دستور
کار قرار دهد و به ارمنیان اجازه دهد تا در سالروز قتل عام آن‌ها در
ترکیه، اقدام به برگزاری تجمعات اعتراضی در برابر سفارت آنکارا در
تهران کنند.
نیاز تهران به آنکارا
ترکیه تلاش کرده است تا نقشی
تاثیر گذار در منطقه خاورمیانه عهده دار شود. در حالی که پیش از دولت
اردوغان این کشور دارای ارتباط گسترده‌ای با جهان عرب و کشورهای مسلمان
نبود، پس از پیروزی عدالت و توسعه در انتخابات این کشور، گرایش به شرق
در سیاست خارجی ترکیه آغاز شد و این کشور به سرعت روابط خود با کشورهای
مسلمان در منطقه را گسترش داد.
ترکیه در عین حال که روابط
خود با اسرائیل را قطع نکرده هم چنان با کشورهای عربی- اسلامی منطقه در
ارتباط است و به الگوی تازه‌ای برای تغییر حکومت در این کشور‌ها تبدیل
شده است. این نقش آفرینی آنکارا در منطقه خاورمیانه که با حمایت
دولت‌های غربی و به ویژه امریکا، همراه بوده است، سبب شده تا این کشور
به عنوان میانجی در تنش‌های منطقه‌ای فعال شود.
چنین کارویژه‌ای از سوی دولت
ترکیه، سبب کاهش دایره نفوذ ایران در منطقه و محبوبیت الگوی اسلام
ترکیه‌ای در میان کشورهای عربی – اسلامی شده است.
به گونه‌ای که حزب
پیروز در انتخابات تونس پس از کناره گرفتن بن علی، به صراحت اعلام کرد
میان دو الگوی ایران و ترکیه، ترجیح می‌دهد که مدل حکومتی ترکیه و
اردوغان را در پیش بگیرد.
تهران در واقع آنکارا را به
عنوان رقیب اصلی خود در منطقه محسوب می‌کند که اگر چه دارای حکومتی
کاملا دموکراتیک نیست اما توانسته است رضایت نسبی شهروندان خود در داخل
را به دست آورد و در چند دوره انتخابات پیاپی پیروز شود، با کشورهای
غربی روابط حسنه‌ای برقرار کند و زمینه توسعه در کشور خود را فراهم
سازد. در حالی که جمهوری اسلامی، روز به روز دچار انزوای بیشتری شده و
متحدان خود در منطقه را از دست داده و در درون نیز دچار بحران مشروعیت
شده است.
حال جمهوری اسلامی ایران در
شرایطی که مورد تحریم بانکی و نفتی از سوی برخی از کشورهای آسیایی،
افریقایی، اتحادیه اروپا و امریکا قرار گرفته است، چشم امیدش به آنکارا
و همسایه غربی است تا امکان تجارت جهانی را برایش فراهم کند. اگر چه
چین به عنوان یک متحد ایران در مجامع بین المللی اعلام کرده است که
روابط تجاری خود با تهران را کاهش نخواهد داد اما این کشور نمی‌تواند
نقش ترکیه به عنوان همسایه و کشور دارای نفوذ در منطقه برای ایران را
بازی کند.
همین سبب شده است تا ایران در
شرایطی که با ترکیه دارای اختلاف‌های متعددی است و چند ماه قبل
رسانه‌های نزدیک به حکومت تبلیغات منفی علیه دولت اردوغان را آغاز کرده
بودند، روابط خود با ترکیه را حفظ کند. روابطی که از موضع برابر و
یکسان نخواهد بود.
تلاش ترکیه برای میانجی‌گری
در روابط تهران و غرب
سفر اردوغان به تهران، همزمان
با گمانه زنی‌ها در باره نشست گروه
۵+۱
و ایران بر سر مذاکرات هسته‌ای صورت گرفته است. ترکیه در دور پیشین این
مذاکرات، میزبانی طرفین را عهده دار شد و این بار نیز در صدد است تا
این نقش را ایفاء کند. اگر چه طرف ایرانی اعلام کرده است که نشست در
۲۵
فروردین ماه امسال برگزار خواهد شد، اما مکان آن را نامشخص خوانده است.
در همین حال وزیر امورخارجه ترکیه از آمادگی این کشور و تمایل تهران
برای برگزاری نشست در استانبول خبر داده است.
رجب طیب اردوغان نیز در حاشیه
نشست کنفرانس بین المللی امنیت هسته‌ای که در سئول برگزار شد، گفت: این
کشور تلاش می‌کند تا میزبانی نشست گروه
۵+۱
و تهران را فراهم کند. او ضمن مخالفت با حمله نظامی به ایران، افزود:
چشم انداز مثبتی در خصوص ادامه مذاکرات وجود دارد.
اردوغان پس از دیدار با
اوباما این اظهارات را بیان کرد. همین سبب شده است تا رسانه‌های ترکیه،
او را حامل پیام اوباما به تهران بخوانند. پایگاه خبری آناتولی ضمن
بیان دیدار اردوغان و اوباما گفته است که او با پیام اوباما به تهران
می‌رود تا پنجره‌های دیپلماسی را همچنان باز نگه دارد.
هم چنین روزنامه حریت نیز با
اشاره به دیدار اوباما و اردوغان در سئول، گفته است که نخست وزیر ترکیه
احتمالا علاوه بر دیدار با محمود احمدی‌نژاد، با آیت الله علی خامنه‌ای
رهبر جمهوری اسلامی نیز دیدار خواهد کرد. این در حالی است که رسانه‌های
فارسی زبان تنها از دیدار اردوغان با محمود احمدی‌نژاد، محمد رضا رحیمی
و علی لاریجانی خبر داده‌اند.
