تحریف زندگی سیاسی دکتر محمّد مصدق

دکتر پرویز داورپناه

" مرحوم دکتر مصدق در مقابل ملت ، مثل خاک خضوع می کرد وهمین پیرمرد در مقابل مردم در مجلس ، خانه اش خاضع بود ، در مقابل این استعمار قوی ـ انگلستان ـ که سیطره اش تمام دنیا را گرفته بود ، مثل شیر می غرید." 

( آیت الله سید محمود طالقانی ، چهاردهم اسفند ماه 1357 احمد آباد ـ نسیم جنوب  ـ  بوشهر 24 اسفند 1384 )

درجنبش ملت ایران برای استقلال و آزادی و عدالت اجتماعی نام بزرگ دکتر محمد مصدق چون مشعلی فروزان روشنائی بخش راه مبارزات مردم آزاده ایران زمین  بوده است

 " نگاهی به کارنامه سیاسی دکتر محمد مصدق ، تحقیق جلال متینی" نام کتابی است از شرکت کتاب در لوس آنجلس

که اخیرا به بازار آمده  و در تحریف زندگی سیاسی مصدق کوشیده است.

این کتاب 538 صفحه دارد و آنچه در آن به چشم نمی خورد ، تحقیق است وبرخلاف ادعای موًلف بهیچوجه بیطرفی رعایت نشده و مصدق و یارانش مورد بیمهری ، شماتت و بی انصافی قرار گرفته وطرفداران و حامیان  استعمار انگلیس قلمداد شده اند.

کودتای 28 مرداد 1332

شایان توجه است که در تمام این کتاب قطور "تحقیقی" همه جا از" روز 28 مرداد"سخن رفته و نه از کودتای 28 مرداد و در مقدمه ، کودتا داخل گیومه و مورد سئوال قرار گرفته است.

کودتای 28 مرداد 1332 که توسط محمد رضا شاه و با همکاری عوامل و مزدوران آمریکا و انگلیس انجام گرفت ، دولت دکتر مصدق را ساقط کرد ولی اصالت نهضت ملی و درستی اعتقادات و هدفهای دکتر مصدق را باثبات رساند ونشان داد که نهضت ملی ایران و دکتر مصدق و یارانش بدون انحراف در خط مستقیم آزادی و استقلال ملت ایران باقی ماندند و تا ایثار جان از پای ننشستند و یک قدم پا به عقب نگذاشتند.   

معلوم نیست چرا موًلف کتاب ، که مطالب خود را " تحقیق " می نامد ، در باره اسناد و مدارک مربوط به کودتای 28 مرداد که بعدا" انتشار یافت و نشان داد که آن کودتا بر اثر نقشه مشترک و همکاری و اشتراک مساعی امپریالیسم آمریکا و انگلیس و توسط ایادی و مزدوران آن دو قدرت جهانی و با دلار آمریکا اجرا گردید و تیمسارفضل الله زاهدی ، عامل سیاست غرب ، توانست بر کشور مسلط گردد ، هیچگونه تحقیقی بعمل نیاورده است.

چرا ازچشم "محقق" کتاب دورمانده است که در سالهای اخیر وزیر سابق  امور خارجه آمریکا ، خانم آلبرایت ورئیس جمهوری پیشین آمریکا ، پرزیدنت کلینتون به کودتای 28 مرداد اشاره کرده و ضمن ابراز تاسف از کودتا علیه حکومت قانونی دکتر مصدق از ملت ایران معذرت خواسته اند.

نام نبردن از کودتا ادعای بیطرفی موًلف را بر اساس اسناد و مدارک مورد سئوال قرار میدهد.

کودتای 28 مرداد افکار و عقاید نهضت ملی ایران را به اعماق جامعه فرو برد و موجب گردید که قشرهای بیشتری نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی وطن آگاه و علاقمند گردند و جنبش عمق و وسعت بیشتری پیدا نماید .

اگر در نتیجه مبارزات مداومی که نهضت مقاوت ملی ، سازمان سیاسی مقاومت ملت ایران در فردای کودتای 28 مرداد بآن دست زد و با کوششهای  جبهه ملی علیه حکومت و استبداد محمد رضا شاه ، حکومت کودتا ساقط نگردید ولی بیست و پنج سال بعد از کودتای 28 مرداد 1332 بر ضد دولت ملی دکتر مصدق ، مردم ایران از ظلم و جور و زورگوئی و اختناق و سانسور و امتیازات طبقاتی رژیم استبدادی شاه جانشان بر لب آمد ، راه پیمائیها و اعتصاباتی برپا کردند که در تاریخ جهان کمتر نظیر داشت ، چندان که کودتاچیان خارجی به دست و پا افتادند و زیر پای دیکتاتور را جارو کردند و دستور فرار و پروازش را صادر کردند.

تحلیل علمی از روند نهضت ملی ایران و کارنامه زمامداری دکتر محمد مصدق

موًلف کتاب در صفحه 232 می نویسد:

" از آنچه دکتر مصدق و اعضای جبههً ملی پیش از ملی شدن نفت و پس از آن گفته اند به خوبی آشکار است که هیچ یک از ایشان با مساًله پیچیدهً نفت و قدرت مطلق کمپانیهای بین المللی نفت آشنائی نداشته اند."

در اینجا سعی میکنم با استفاده از تحلیل علمی جبهه ملی ایران از روند نهضت ملی ایران به تحریف موًلف پاسخ داده و در آگاهی نسل جوان بکوشم.

تحلیل علمی از روند نهضت ملی از آغاز زمامداری دکتر مصدق تا کودتای 28 مرداد 1332 نشان میدهد که امپریالیسم جهانی وقتی از شکست دکتر مصدق در قلمروهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی مایوس شد ، تنها راه چاره را در اقدام نظامی و طرح کودتا برای سقوط دولت دکتر مصدق تشخیص داد و الزاما" علیرغم نقطه نظرهای اولیه خود بآن دست زد.

مروری کوتاه بر نحوه اقدام دکتر مصدق در مسائل عمده و حوادث جاری کشور میتواند راهنمای مطالعه برای شناخت یک روش واقع بینانه و صحیح و صادقانه در برخورد با مسائل و معضلات در دنیای متلاطم و پر مخاطره آن روز محسوب شود.

1 ـ دکتر مصدق که بدون مقدمه و تنظیمات قبلی ناگهان در راًس دولت قرار گرفت ، برنامه دولت را در تاریخ 11/2/1330 بشرح زیر به مجلس شورای ملی تقدیم داشت:

    دولت فعلی بدون اینکه وعده های دور و دراز بدهد ، عجالتا" با وضعیات فعلی کشور برنامه دولت را منحصر به

    دو موضوع ذیل می نماید....

 1) اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور بر طبق قانون طرز اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور مورخه نهم اردیبهشت 1330 و تخصیص عوائد حاصله از آن به تقویت بنیه اقتصادی کشور و ایجاد موجبات رفاه و آسایش عمومی .

 2) اصلاح قانون انتخابات مجلس شورایملی و شهرداریها...

ماده اول برنامه دولت تجسم برنامه نهضت ملی در مبارزه ضد استعماری و ماده دوم تحقق هدف دیگر ، یعنی استقرار حاکمیت ملت بود.

بدین ترتیب دکتر مصدق بدون گزافه گوئی ، بدون اغراق و بی آنکه مردم را فریب دهد ، در حدود امکانات و در محدوده برنامه نهضت ملی در آن برهه از زمان برنامه دولت را تنظیم کرد و با آنکه تمام مردم و محافل از او اقدام در همه شئون را انتظار داشتند و بسیاری از محافل این خواست و انتظار را دامن میزدند از قدم گذاشتن در مسائلی که آمادگی نداشت و از نظر اجتماعی و سیاسی در مرحله بعدی قرار گرفته بود ، خودداری کرد.

2 ـ دکتر مصدق همه وزرای نخستین کابینه خود را از اشخاص آزادیخواه ، ولی همگی را از اعضای جبهه ملی تشکیل نداد. او با توجه به امکانات نهضت ملی و تضادهای درونی هیاًت حاکمه و شناخت روحیه و طرز تلقی عناصر مختلف ، ترکیب کابینه را بنحوی قرار داد که برخوردهای جدیدی هنگام خلع ید از شرکت سابق نفت بوجود نیاید.

3 ـ  دکتر مصدق به محض قبول زمامداری به شهربانی ابلاغ کرد که هیچ روزنامه و نویسنده ای را از نظر مقالاتی که راجع به شخص او می نویسد ، بعنوان اهانت مورد تعقیب قرار ندهد و بدین ترتیب علاوه بر روحیه آزادیخواهی از ایجاد مشکلاتی برای دولت از جهت انتقاد از شخص خود جلوگیری بعمل آورد.

4 ـ دکتر مصدق هنگام خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران مراقبت کافی بعمل آورد که جز اجرای قانون ، امر دیگری اجرای برنامه را مختل ننماید. بخصوص با قدرت تمام از اعتصاب کارگران و تهدید کارکنان و کارشناسان انگلیسی و خارجی و اهانت به ایشان جلوگیری بعمل آورد و مانع شد که عناصر مخرب و ماموران سرویسهای خارجی با تحریک احساسات مردم و کارگران حوادثی بوجود آورند که دولت انگلیس بتواند ، بعنوان خطر جانی برای اتباع خود و یا به بهانه های موجه دیگری علیه اقدامات قانونی دولت ایران اقدام نظامی بعمل آورد و یا عکس العملی در منطقه نشان دهد.

5 ـ دکتر مصدق با وجود پیروزیهای پیاپی که بدست آورد و بخصوص توفیق در امر خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران هیچگاه غره نشد. خود را نباخت و از خود بیخود نشد.

موفقیت های دکتر مصدق از اردیبهشت تا تیرماه 1330 برای نخستین بار نام ایران و نهضت ملی ایران را در تمام دنیا مشهور ساخت و دکتر مصدق را بعنوان رهبر نهضت ملی و پیشوای ملت و مرد بزرگ تاریخ که توانسته یک امپراطوری بزرگ را بزانو در آورد، شهره آفاق ساخت و بهمین جهت جمعی از روی احساسات و هیجانات و جمعی نیز بمنظور استفاده از اوضاع و احوال روز در صدد تجلیل از مصدق بر آمدند و برای ساختن مجسمه او اقدام کردند و در تهران تابلوهای خیابان چرچیل آن زمان را برداشتند و بجای آن ، خیابان را بنام دکتر مصدق نام گذاری کردند.

دکتر مصدق بلافاصله دستور داد نام اورا از خیابان بردارند و در پیامی که در تاریخ 16 تیر ماه 1330 برای ملت فرستاد ، مردم را از چنین اقداماتی برحذر داشت و آنان را متوجه موقعیت خطیر کشور و وظیفه آحاد مردم نمود و در پایان با صدای رسا چنین اعلام نمود.

           "... با ذکر این مقدمه بصدای رسا که تا پایان حیات و بلکه بعد از مرگ من نیز اثر خود را در ضمیر وطن     

        پرستان بافی بگذارد ، اعلام میکنم که بلعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود ، هرکس که بخواهد در حیات و

       مماتم بنام من بتی بسازد و مجسمه ای بریزد. زیرا هنوز رضایت وجدان برای من حاصل نشده  و آنروز که

       بخواست خداوند این مقصود حاصل شود ، تازه نشانه انجام وظیفه است که هر کس بدان مکلف میباشد و حقا"

       سزاوار خوشباش پاداش نیست. "

دکتر مصدق بدینوسیله نشان داد که اسیر هوای نفس و تلقینات چاپلوسان و تملق گویان نبوده  و کسی نمیتواند او را از این طریق بفریبد و آلت مقاصد خویش قرار دهد.

در تمام دوران حکومت دکتر مصدق سرودی بنام او در رادیو دولتی پخش نشد و هیچگاه از بودجه دولت و با وجوه عمومی بنفع شخص وی تبلیغ نگردید.

6 ـ دکتر مصدق تمام هیاًت های رسمی و غیر رسمی خارجی و نمایندگان مطبوعات و خبرگزاریها را پذیرفت و با آنان به مذاکره و گفتگو نشست و بدینوسیله نقطه نظرهای دولت ایران و هدفهای نهضت ملی و مظالمی را که در طول سالیان دراز بر این ملت وارد گردیده برای آنان تشریح کرد.

همه مسئولان و افراد کشور نیز مجاز به مذاکره و گفتگو بودند و از این راه موفق شدند تبلیغات دولت انگلیس و شرکت نفت را در سراسر جهان خنثی نمایند.

علاوه بر این بر اثر همین مذاکرات ، دکتر مصدق و نمایندگان دولت ایران موفق شدند بمسائل و نظرهای کشورهای مختلف و محافل بین المللی آشنا شوند و از تضادهای موجود بین کشورها و محافل جهانی استفاده کنند . در نتیجه این مذاکرات  ، دکتر مصدق موفق شد اصل ملی شدن صنعت نفت را به دولت انگلیس بقبولاند و بسیاری از مشکلات بین المللی را که در برابرایران در محیط بین المللی بوجود آمده بود از میان بردارد.

7 ـ  دکتر مصدق در برابر شکایت دولت انگلیس و مراجعه آن دولت به مراجع بین المللی یعنی دیوان دادگستری لاهه و شورای امنیت سازمان ملل متفق گوشه گیری نکرد و به انزوا تن نداد.

دکتر مصدق با قدرت تمام در همه ی  مجامع شرکت کرد و با آنکه قبل از حضور در مجامع به موفقیت خود در برابر دولت انگلیس امیدی نداشت و این نظر را نیز علنا" اعلام میکرد ، فقط برای اعلام نظرهای دولت و ملت ایران و آگاه کردن جهانیان از مظالم عوامل انگلیس و جنایاتی که در کشور ما مرتکب شده اند و غارتی که از ثروت کشور ما نموده اند ، شرکت در مجامع بین المللی را وظیفه اصلی خود میدانست.

خوشبختانه این کوششها به نتیجه نیز رسید و دکتر مصدق در همه مجامع موفق شد و پیروزمند و افتخار آمیز ، یک ملت ضعیف و مظلوم را بر یک دولت قدرتمند و جبار و ظالم و استعمارگر پیروز ساخت.

8 ـ دکتر مصدق اصل قبول غرامت نسبت به اموال شرکت نفت انگلیس را در قانون اجرای ملی شدن صنعت نفت وارد ساخت. بعد ها معلوم شد که قبول این امر عامل مهمی در موفقیت ایران برای رد شکایات دولت انگلیس در شورای امنیت  و دیوان دادگستری لاهه بوده است.

9 ـ در زمان دکتر مصدق برای نخستین بار در تاریخ ایران صادرات کشور بر واردات آن فزونی یافت و این امر تاثیر فراوانی بر تعادل بودجه برجای گذاشت.

10 ـ دکتر مصدق موفق شد برای اولین بار با اتخاذ سیاست مالی و اقتصادی متناسب بودجه متعادلی تنظیم نماید و با آنکه درآمد نفت جنوب کاملا" قطع شده بود و هزینه نگهداری کارکنان و تاسیسات نفت نیز بر بودجه کشور سنگینی میکرد ، مشکلات مربوط به بودجه را برطرف نماید.    

11 ـ وصول مالیاتهای مستقیم بمیزان زیادی افزایش یافت و برای نخستین بار در تاریخ ایران مودیان مالیاتی برای پرداخت مالیات خود مجبور بودند مدتی را در صف جلوی گیشه پرداخت در انتظار بمانند.

12 ـ  دکتر مصدق برای تقویت بنیه مالی کشور و افزایش قدرت اقتصادی دولت اقدام به انتشار اوراق قرضه ملی نمود که خرید آن اختیاری و غیر اجباری بود. با آنکه مالکان بزرگ و ثروتمندان از اوراق قرضه ملی استقبال نکردند ، استقبال توده مردم از نظر تعداد افراد خریدار و مراجعه کننده رقم چشم گیری را تشکیل میداد.

13 ـ دکتر مصدق پس از پیروزی در مجامع بین المللی متوجه شد که دولتین آمریکا و انگلستان مشترکا" درصدند با ایجاد مشکلات متعدد در داخل کشور موجبات سقوط دولت نهضت ملی را بطور طبیعی فراهم نمایند.از این رو به تنظیم  یک برنامه طولانی برای مقاومت در برابر توطئه مشترک امپریالیسم جهانی دست زد.

دکتر مصدق با تحصیل اختیارات قانونگذاری از مجلس به تنظیم لوایح قانونی در جهت حمایت از مردم محروم ـ اصلاح دادگستری ـ اصلاح ارتش ـ اصلاح ادارات و افزایش سهمیه زارعان دست زد و برای نخستین بار با تشکیل شورای ده و بخش ، زارعان را در اداره امور منطقه وارد و شریک ساخت.

14 ـ  دکتر مصدق در تمام دوران زمامداری ، آزادی مطبوعات ـ آزادی اجتماعات و سایر حقوق و آزادیهای ملت را رعایت کرد و هیچگاه حاضر نشد از اصول عقاید آزادیخواهی دست بردارد و به روش های غیر قانونی دست بزند.

15 ـ دکتر مصدق در برابر کارشکنی ها و اعمال خلاف دولت انگلیس در قلمرو بین المللی و توطئه ها و خرابکاری ها ئی که در داخل کشور صورت میداد ، نخست کنسولگریهای انگلیسی را در شهرهای مختلف ایران تعطیل کرد و سپس در تاریخ سی ام مهر 1331 روابط سیاسی ایران را با انگلستان قطع نمود و بدین ترتیب ابتکار عمل در روابط خارجی را همچنان در دست خود نگهداشت .

16 ـ اقدامات و اعمال دکتر مصدق و حکومت ملی ایران برای طرد نفوذ استعمار کهنسال و انعکاس افکار و هدفهای نهضت ملی ایران در محیط بین المللی و کشورهای مختلف جهان و روش حکومت دکتر مصدق در داخل کشور و برخورد او با مسائل و پیش آمدهای جهانی و داخلی بازتاب وسیعی در همه محافل اجتماعی و سیاسی و فکری کلیه کشورها اعم از کشورهای پیشرفته و مقتدر و کشورهای تحت سیطره استعمار برجای گذاشت.

چند ماهی از عمر حکومت دکتر مصدق نگذشته بود که نهضت ملی ایران امید ها را بطور عمیق در کشورهای آسیائی و افریقائی زنده کرد وهمه چشمها و قلبها بسوی ایران ، بسوی نهضت بزرگ ملت ایران و بسوی دولت و رهبر این نهضت دوخته شد و نهضت ملی ایران بعنوان الهام دهنده نهضت های آزادیبخش ملل محروم و کشورهای مستعمره سرمشق مبارزه و نبرد با استعمار جهانی و امپریالیسم قرار گرفت.

ایجاد و توسعه نهضت های ملی در کشورهای عراق و مصر و همچنین آفریقای شمالی  و بعدا" سایر کشورهای آفریقائی و آمریکای لاتین بطور مستقیم تحت تاثیر نهضت ملی ایران بود و بمرور یک همبستگی معنوی و بین المللی  بین کشورهای زیر سیطره استعمار بوجود آمد و نشر افکار نهضت ملی ایران در محیط بین المللی که نتیجه قهری و طبیعی اصالت و صحت این افکار و هدفها و روشهای دولت ملی ایران بود ، تاثیرات مهمی در مبارزه ملل تحت ستم در راه آزادی و اسقلال بر جای گذاشت.   

محاکمه دکتر مصدق در دادگاه نظامی

شاهکار دیگر موًلف کتاب " نگاهی به کارنامه سیاسی دکتر محمد مصدق " ، سکوت مطلق وی در باره محاکمه دکتر مصدق است که یکبار دیگر  کار تحقیقی موًلف را زیر سئوال میبرد.

در صفحه 376 در باره محاکمه دکتر مصدق آمده است :

" در بارهء این موضوع ، کتابهای متعدد به چاپ رسیده  و به خصوص مذاکرات دادگاه بدوی و تجدید نظر نظامی در این کتابها به شرح مذکور است. علاقه مندان می توانند به آنها مراجعه نمایند."

جدا" باید به این  " محقـق " دست مریزاد گفت که بجای مدافعات سیاسی یک نخست وزیر قانونی بعد از کودتای 28 مرداد ، خواننده را به ناکجا آباد حواله میدهد. !

رژیم کودتا با تمام کینه ای که به دکتر مصدق داشت از بیم افکار عمومی جراًت نکرد دستور اعدام او را به قاضیان دادگاه نظامی دیکته کند.

دادگاه دکتر مصدق آنگونه نشد که رژیم میخواست . در این دادگاه مصدق بشهادت مدافعانش دادستان بود . دادگاه تجدید نظر مصدق را به سه سال حبس مجرد محکوم کرد. اما پس از انقضای این مدت نیز مصدق آزاد نشد و در احمد آباد تا آخرین روزهای عمرش زندانی بود.

آخرین پیام دکتر مصدق به ملت ایران که در بیدادگاه نظامی شاه بعنوان وداع با مردم ایراد نمود ، چنین است. :

" آری گناه من و گناه بسیار بزرگ من این است که صنعت نفت را ملی کرده ام و بساط استعمار و اعمال نفوذ عظیم ترین امپراطوری های جهان را از این مملکت برچیده ام ...

حیات و عرض و مال و موجودیت من و امثال من در برابر حیات و استقلال و عظمت و سرافرازی میلیونها ایرانی و نسلهای متوالی این ملت ، کوچکترین ارزشی ندارد و از آنچه برایم پیش آورده اند هیچ تاًسف ندارم و یقین دارم وظیفه تاریخی خود را تا سر حد امکان انجام داده ام .

من به حس و عیان می بینم که این نهال برومند در خلال تمام مشقت هائی که امروز گریبان همه را گرفته بثمر رسیده و خواهد رسید.

عمر من و شما و هر کس چند صباحی دیر یا زود به پایان میرسد ولی آنچه میماند ، حیات و سرافرازی یک ملت مظلوم و ستمدیده است. آن مرد گفت که من و اقدامات دولتم سبب شد که آبروی ایران و ایرانیان در انظار خارجیان ریخته شود و لابد الان که من و همفکرانم و همکارانم را بنام مجرم و جانی و و خائن مینامند و روی کرسی اتهام می نشانند ، آبروی ریخته شده باز میگردد. آن مرد باید بداند که اقداماتش برای بازگشت حیثیت از دست رفته در انظار جهانیان کافی نیست و باید صبر کند تا پس از افتتاح مجدد سفارت و کنسولگریهائی که بسته شده و پس از استقرار مجدد کمپانی سابق نفت جنوب بهمان لباس یا به لباس دیگر، آنوقت کمپانی بین المللی ادعا کند که لکه ننگ ملی شدن صنعت نفت و ملی شدن شیلات و.و... از دامان او و حامیانش زدوده شده است.

از مقدمات کار و طرز تعقیب و جریان دادرسی معلوم است که در گوشه زندان خواهم ماند و این صدا و حرارت را که همیشه در خیر مردم بکار برده ام  ، خاموش خواهند کرد و دیگر جز در این لحظه نمی توانم با هموطنان عزیز صحبت کنم . بدینوسیله از مردم رشید و عزیز ایران ، مرد و زن و پیر و جوان تودیع میکنم و تاکید مینمایم که در راه پر افتخاری که قدم برداشته اند ، از هیچ حادثه ای نهراسند و نهضت مقدس خود را ادامه دهند ویقین بدانند خدا یار و مددکار آنها خواهد بود."

  مصدق ، زنده جاوید

ازابتدا تا انتهای کتاب ، شخصیت دکتر مصدق مورد اهانت واستهزاء و حمله ناجوانمردانه موًلف قرار گرفته است و این را میرساند که موًلف یک مخالفت بنیادی با دکتر مصدق و زمامداری وی و جبهه ملی دارد. در صفحه 241 حتی به باورهای مذهبی مصدق نیز می تازد و می نویسد:

" باورهای مذهبی مصدق را نیز نباید دست کم گرفت. او به خوبی می دانست که برای تحریک احساسات مردم چگونه از آن استفاده کند...او در دوران نخست وزیری اش نیز هر جا صلاح می دانست به تظاهرات مذهبی دست می زد."

اشخاص بی مایه ای که زندگی دکتر مصدق و تاریخ ملی شدن نفت را در کتابی قطور منتشر میکنند و مصدق را به باد مسخره و استهزاء می گیرند ، تصور می کنند با این عمل ابلهانه خود نام مصدق را از صفحه تاریخ ایران محو خواهند کرد .

مردم ایران هر چه باشند ، هر عیبی داشته باشند ، حق شناسند. چشمشان باز است ، گوششان شنواست ، فراموش نمی کنند ، حقیقت فراموش نمی شود. آفتاب را نمی توان به گل اندود.

دکتر مصدق امکانات زیادی داشت که عمری را در تنعم و آسایش سپری کند ، اما هرگز چنین نکرد . زندگی او سراسر در زندان و تبعید گذشت . محمد رضا شاه حتی به وصیت نامه مصدق که خواسته بود ، در گورستان ابن بابویه ، در کنار شهدای سی تیر دفن شود ، وقعی نگذاشت و اکنون او در اطاق غذاخوریش در احمد آباد مدفون است.

آنچه دکتر مصدق در تاریخ ایران بر جای گذاشت ، یک مکتب است.مکتب وطن دوستی و صداقت و ایثار.

همه ی ما باید افتخار کنیم اگر یکهزارم او به مملکتمان خدمت بکنیم و هزار بار بیش از آنچه او درد و شکنجه کشید بما شکنجه دهند و شکنجه ای که در راه عشق ، عشق به آزادی و ترقی و تعالی ملت ایران باشد گواراست.