نهضت مقاومت ملی
احسان عزت پور
دهه بیست و
اشغال ایران توسط متفقین، این کشور را ناخواسته وارد
دوره نوینی در فعالیت های سیاسی و اجتماعی نمود. احزاب جدید و نوپا
به عرصه تحولات سیاسی گام نهادند. اکثر این احزاب در ابتدای امر
مبارزه خود را برای استقلال ایران و جلوگیری از نفوذ حزب توده که
تحت الحمایه ی شوروی بود معطوف نمودند. تلاشها تا سال 1324 همچنان
با جدیت ادامه داشت و طی آن دوران تصدی احمد قوام در پست نخست،
وزیری و با درایت وی و دخالت آمریکا توانستند نیرو های متجاوز
شوروی را از ایران خارج کنند و آذربایجان، این خطه از کشور را به
مام میهن بازگردانند. پس از قائله ی آذربایجان می توان گفت که
ایالات متحده به طور جدی وارد تحولات سیاسی ایران شد و توانست به
مرور زمان جای شوروی را در تحولات ایران بگیرد. با نزدیک شدن به
پایان این دهه مبارزات ملیون برای ملی شده صنعت نفت به اوج خود
رسید وبا تشکیل جبهه ملی ایران در سال 1328مبارزات وارد مرحله
جدیدی شد. در سال 30 فرصت تاریخی دست داد تا دکتر محمد مصدق به
نخست وزیری برسد و بتواند کامل کننده ی یک دهه فعالیت نیروها در
نیل به انتخابات آزاد و اصل حاکمیت ملی بر نفت، منابع طبیعی و ثروت
های این کشور باشد.
دکتر محمد مصدق توانست با همکاری سایر ملیون از جمله دکتر حسین
فاطمی، الهیار صالح و دکتر سنجابی در سازمان ملل و دادگاه لاهه
دعاوی انگلیس را بر علیه منافع ملی ایران باطل سازد. در این راستا
انگلیس با همکاری آمریکا با اختلاف انداختن در صف متحدین دکتر مصدق
موفق به انجام کودتای 28 مرداد 1332 شدند و دولت ملی دکتر محمد
مصدق را بر کنار و دولت سرلشگر فضل الله زاهدی را بروی کار
بیاورند.
در شب بعد از کودتا حزب مردم ایران جلسه ای تشکیل می دهد و از دکتر
محمد مصدق اعلام پشتیبانی می کند. ایده ی اولیه ایجاد تشکلی برای
مقابله با کودتا به ذهن خلاقانه محمد نخشب رسید و با مذاکراتی که
باحضرت آیت الله سید رضا زنجانی با حضور حسین شاه حسینی و ابراهیم
کریم آبادی شد توانستند قدم های نخست را در شرایط خفقان بعد از
کودتا محکم و استوار بردارند.
پس از موافقت آیت الله سید رضا زنجانی بیش از 200 نسخه اعلامیه دست
نویس با عنوان "نهضت ادامه دارد" تهیه و شبانه توسط آیت الله سید
رضا زنجانی، حسین شاه حسینی و عباس رادنیا در بازار، خیابان شاپور
و فرعی های خیابان فرهنگ پخش شد.
چند روز بعد سید رضا زنجانی از نمایندگان احزاب سیاسی در خواست
نمود تا در جلسه ای در منزل ایشان شرکت نمایند در آن جلسه، برای
دعوت از نمایندگان مورد اعتماد احزاب و گروه های ملی و مذهبی، برای
عضویت در سازمان جدید، مذاکره و تبادل نظر شد در این جلسه، محمد
نخشب(حزب مردم ایران)، خرگامی (نماینده حزب ایران)، مهندس عظیما
(حزب ملت ایران)، حاج حسن قاسمیه، مهندس مهدی بازرگان، حسین شاه
حسینی، دکتر یداله سحابی، ناصر صدر الحفاظی و احمد توانگر،مهندس
وفایی حضور داشتند در این جلسه به پیشنهاد دکتر شاپور بختیار نام
نهضت مقاومت ملی که برگرفته از مبارزات فرانسه در جنگ دوم جهانی
بود بر آن نهاده شد.
در روزهای بدرخواست آیت الله حاج سید رضا زنجانی(ره) نظر حقوقی
نهضت توسط دکتر عبدالله معظمی تنظیم شده و، در منزل آیت الله
سیدرضا زنجانی به تصویب اکثریت اعضا می رسد. نهضت مقاومت ملی در
روزهای بعد توانست با بررسی و تحلیل رویداد های قبل و بعد از
کودتای 25 مرداد و نیز روزهای سرنوشت ساز بین 25 تا 28 مرداد 1332،
ودرک علل شکست نیرو های ملی در کودتای انگلیسی- آمریکایی ، قدرت و
امکانات خود را برای مبارزه بدرستی ارزیابی نماید. این سازمان
اعتقاد داشت که استراتژی استعمارگران در زمینه اجرای کودتا مبتنی
بر اهداف زیر می باشد:
1.
اهداف کوتاه مدت براندازی دولت محمد مصدق، بازگردانیدن محمد رضا
شاه و دوام سلطنت،تضمین سلطه آمریکا و انگلستان وتصویب قرارداد
کنسرسیوم.
2.
اهداف دراز مدت سرکوب نهضت ملی ایران و ریشه کن ساختن آن به نحوی
که تجربه ایران در هیچ کشور صادر کننده نفت تکرار نشود تا منافع
اقتصادی و استراتژیک نفت در آینده مورد مخاطره قرار نگیرد.
اقدامات عملی نهضت مقاومت ملی در مواجهه با دولت کودتا
درنخستین روز های پس از کودتا دولت سرلشگر فضل الله زاهدی تعطیلی
ادارات دولتی را در درجه دوم اهمیت قرار داد و اعلام نمود که بازار
باز است که نهضت مقاومت ملی با انتشار چند نشریه و اعلامیه و
تعطیلی موفقیت آمیز بازار فعالیت های خود را آغاز نمود.
دومین اقدام نهضت چند روز پس از کودتا در دهه اول محرم در مسجد شاه
صورت گرفت;
روزهای تاسوعا و عاشورا جمعیت کثیری برای عزاداری در این مسجد گرد
آمده بودند با سر دادن شعار”
مصدق پیروز است“
برای رهبر زندانی خود دعا نموده ودر حالی که از شبستان و صحن مسجد
خارج می شدند.
نیرو های نظامی به آنان
حمله ور شده و در این زدو خورد و تیراندازی شماری زخمی و مجروح
شدند.این واقعه به این جهت مورد توجه قرار گرفت که مراسم عزاداری
به طور سراسری از رادیو پخش می شد.
اقدام بعدی، در اعتراض به محاکمه دکتر مصدق،دکتر شایگان ومهندس
رضوی در 16 مهر صورت گرفت که در آن روز بازار، دانشگاه و مدارس
تهران تعطیل شد.دانشجویان دانشگاه تهران، در سه منطقه ی خیابان
پهلوی(ولیعصر فعلی)، چهار راه قوام السلطنه وخیابان فردوسی اجتماع
نموده وضمن سر دادن شعار مصدق پیروز است به راهپیمایی و پخش تراکت
واعلامیه پرداختند.در نهایت این تظاهرات توسط ماموران فرماندار
نظامی (که ریاست آن با تیمور بختیار بود) و چاقو کشان به رهبری
شعبان جعفری وحسین عرب به خشونت کشیده شد و عده ای مجروح شدند. خبر
تظاهرات وسیع مردم در رسانه های خبری جهان بازتاب گسترده ای داشت.
تظاهرات21 آبان
این تظاهرات به عنوان اعتراض به ادامه محاکمه دکتر مصدق در دادگاه
نظامی و سایر ملیون صورت پذیرفت. تدارکات نهضت در حدی گسترده بود
که سرلشگر نادر باتمانقلیچ، رییس ستاد ارتش در جمع افسران در سالن
آمفی تاتر دانشکده افسری با اشاره به نهضت مقاومت ملی اعلام کرد که
اگر قرار باشد ما 14 میلیون را بکشیم، می کشیم تا بر یک میلیون نفر
حکومت کنیم.
در روز 21 آبان با وجود کارشکنی های عوامل حزب توده در تعطیل نشدن
کارخانجات تهران، بازار دانشگاه و مدارس یکپارچه وارد اعتصاب شده
دست از کار کشیدند. تظاهر کننده گان در دانشگاه و خیابان
بوذرجمهری، ناصرخسرو، شاه آباد (جمهوری) و میدان بهارستان ضمن
راهپیمایی و سر دادن شعار با مامورین نظامی و انتظامی بشدت درگیر
شده وعده زیادی از طرفین زخمی شدند وشمار دستگیر شدگان به اندازه
ای بود که گروه کثیری که در میان آنها کارمند، بازاری، دانشجو،دانش
آموز،کارگر، روحانی و طبیب و... حضور داشتند با قطار و خودرو های
نظامی به نقاط مختلف کشور از جمله جزیره خارک فرستاده شدند. فردای
آن روز کسبه ایی که مغازه های خود را بسته بودند توسط چاقوکش های
حکومتی در زیر چتر حمایت نظامیان، غارت شدند و چون نتوانستند از
بازگشایی مغازه ها ناتوان گشتند قسمت هایی از سقف بازار را خراب
کردند.
بیشک روز 16 آذر نقطه عطفی در مبارزه دانشجویان و مردم علیه
استبداد و استعمار می باشد.ا ز مهمترین دلایل اعتراضات این روز
ورود نیکسون به تهران، تجدید روابط با کشور انگلستان و هیجان عمومی
بعلت محاکمه دکتر مصدق را می توان برشمرد.لازم به ذکر می باشد که
بعلت دخالت های انگلیس در امور داخلی ایران روابط ایران و انگلستان
که از پاییز 1331 توسط دکتر مصدق قطع شده بود.نهضت سعی داشت در این
روز صدای اعتراض ملت ایران نسبت به ورود انگلیسی ها را به گوش
جهانیان برساند بهمین جهت برنامه ی آنروز را به کمیته هم آهنگی
دانشگاه سپرد.
دانشجویان دانشگاه تهران به اعتراض ورود دنیس رایت کاردار سفارت
انگلیس از روز 14 آذر وارد تظاهرات دانشگاه شدند. دانشجویان
دانشکده های حقوق و علوم سیاسی،علوم پایه،دندانپزشکی،پزشکی،
داروسازی و فنی دست به تظاهرات پرشوری علیه دولت نامشروع سرلشگر
فضل الله زاهدی زدند روز 15 آذر ماه دامنه ی اعتراضات به خارج از
دانشگاه کشیده شد و تظاهر کنندگان با نیرو های نظامی درگیر شده و
عده ای زخمی شدند.
روز 16 آذر سربازان به دستور سرلشگر فضل الله زاهدی وارد دانشگاه
تهران شدند و در دانشکده فنی بعلت حضور یکی از نظامیان برای
دستگیری دانشجویان شعار دهنده کار به خشونت کشیده شد.دانشجویان از
سرکلاس خارج شدند و علیه حضور نظامیان اعتراض کرده و شعار می دهند
که نظامیان در سرسرای دانشکده فنی، دانشجویان را به گلوله می بندند
که طی این واقعه سه نفر به شهادت میرسند.
همان روز گزارش پزشکی قانونی از معاینه پیکرهای بزرگ
نیا،شریعت‌رضوی و قندچی در روزنامه اطلاعات منتشر شد که در آن
آمده بود:
علت فوت سه نفر دانشجویان دانشگاه از طرف اداره پزشکی قانونی چنین
تشخیص داده شده است:
١-
مصطفی بزرگ نیا دانشجوی دانشکده فنی بر اثر یک گلوله که از طرف
راست سینه وارد شده و از زیر بغل چپ او خارج گردیده فوت کرده است.
٢-
شریعت رضوی دانشجوی مقتول دیگر فقط به علت زخم سرنیزه فوت کرده
است.
٣-
مقتول دیگر احمد قندچی نام دارد و به علت اصابت گلوله‌ای که وارد
شکم وی گردیده و احشا داخلی را پاره نموده درگذشته است.
در صبح ورود نیکسون به دانشگاه یکی از مطبوعات با تیتر درشت سه
قطره خون،در نامه ای سرگشاده خطاب به نیکسون نوشت"آقای نیکسون، ما
ایرانیان این آداب و رسوم خاصی داریم که در هنگام ورود مهمان برای
او گاو و گوسفند قربانی مینماییم. ببینید شما چقدر نزد ما گرانقدر
و محترم بودید که برای ورود شما سه تن از بهترین جوانان کشورمان را
قربانی کردیم."
پس از این واقعه دکتر علی اکبرسیاسی رییس دانشگاه تهران نیز در
جلسه هیئت دولت اعتراض خود را به این مسئله اعلام می کند.
انتخابات دوره هجدهم
انتخابات دوره هجدهم به انتخابات "شعبان جعفری" معروف شد دولت
زاهدی در صدد اجرای انتخابات در فضایی آرام بود. که نهضت درصدد
خنثی کردن آن برآمد و با شعار یا پیروز می شویم یا رسوا می کنیم
وارد کارزار شد.نهضت مقاومت ملی در اعلامیه ای تحت عنوان " مظلوم
که قبول ظلم می کند گناهکار تر از ظالم است " در حوزه های رای گیر
حاضر شد. از مهمترین اقدامات صورت گرفته برای تهیه ی اسناد و مدارک
مبنی بر آزاد نبودن انتخابات، تشکیل سازمان نظارت بر انتخابات بود.
نهضت مقاومت ملی 12 تن از کاندیداهای خود را معرفی کرد و از مردم
خواست که به آنان رای دهند. این 12 نفر: مهندس احمد رضوی،دکتر
عبداله معظمی،دکتر سید علی شایگان،
آیت الله محمد علی انگجی،دکترکریم سنجابی،الهیارصالح،مهندس احمد
زیرک زاده،سرهنگ احمد اخگر،آیت الله جلالی موسوی،محمود نریمان،اصغر
پارسا ومهندس کاظم حسیبی می باشند.
مروری بر اسامی چند تن از انتخاب شدگان دوره هیجدهم ماهیت آن را
نشان می دهد: ابوالحسن حائری زاده ٬ رهبر اقلیت دوره هفدهم مجلس
سیدمهدی میراشرافی ٬ مدیر روزنامه آتش و از نقش بازان اصلی کودتا
سید جعفر بهبهانی ٬ سید مصطفی کاشانی ٬ سرتیپ محمد علی صفّاری ٬
رییس اسبق در دانشگاه تهران ابوالحسن عمیدی نوری ٬ روزنامه نگار «
فخرآرایی » پلیس تهران و یکی از وابستگان به رضا حکمت (سردار فاخر)
٬ دکتر شمس الدین جزایری ٬ دکتر موسی عمید ٬ محمد درخشش ٬ دکتر حسن
افشار ٬ شمس قنات آبادی ٬ مهندس کاظم جفرودی ٬ ارسلان خلعتبری.
سازمان نظارت بر انتخابات نهضت مقاومت ملی با ارائه ی اسناد ومدارک
بی شمار از تخلفات وتقلبات گسترده مراتب را ضمن اعلام جرم به دیوان
عالی کشور و مجلس تسلیم نمود و همچنین به سازمان ملل نیز شکایت
کرد. خبرنگاران خارجی را از چگونگی برگزاری انتخابات آگاه نمود و
نقشه حکومت را برای مشروع نشان دادن مجلس و مصوبات آن نقش بر آب
کرد.
اعتراض به قرارداد کنسرسیوم
در نتیجه مذاکراتی که دکتر علی امینی وزیر دارایی با سرپرست هیئت
نمایندگی کنسرسیوم هوارد پیج داشت دکتر امینی ٬ در مهرماه ٬1333
لایحه قرارداد را به مجلس برد. در مقدمه نطق خود به ذلت بار بودن
قرارداد تلویحا اعتراف کرد و گفت: ما موفق شدیم قرارداد را به این
شکل تنظیم کنیم ولی در این شرایط ٬ امکانی جز آنچه تقدیم می شود
نبود.
نهضت برای آگاه کردن مردم به ماهیت قرارداد دست به سلسه اقدامات
مهمی زد وبا انتشار سه نشریه و اعلام عدم انطباق قرارداد کنسرسیوم
با قانون ملی شدن صنعت نفت سعی در روشن نمودن اذهان و وجدان بیدار
جامعه نمود.همچنین نظریات دکتر مصدق در باره امضای قرارداد مذکور
را به دیوان عالی کشور فرستاد.
حزب ایران نیز در خرداد 33 با انتشار کتابچه ای تحت عنوان «تاریخچه
نفت و راه حل این مشکل» معایب قرارداد کنسرسیوم را برشمرده و به آن
اعتراض کرد. همچنین در مهر 33 اطلاعیه ای در رابطه با قرارداد
امینی - پیج » توسط این حزب منتشر می شود که آن را بدتر از «
قرارداد ننگین 1933 توصیف می کند.
در مجلس شورای ملی نیز، اندک نمایندگانی مانند درخشش ٬شمس قنات
آبادی و حائری زاده با لایحه مخالفت کردند. در مجلس سنا دیوان
بیگی٬ شریف امامی و دکترمحمود حسابی و ابوالفضل لسانی از مخالفین
بودند.
نهضت نامه هایی به زبان انگلیسی،فرانسه و فارسی تهیه نمود و به
اعضای هیئت نمایندگی قرارداد کنسرسیوم که به تهران امده بودند و
خارجیان مقیم ایران ارسال نمود
همچنین نامه ای سرگشاده و
اعتراض آمیزی توسط چهره های دانشگاهی، سیاسی و مذهبی خطاب به
نمایندگان مجلس ملی و سنا منتشر شد که موجب اخراج اساتید دانشگاه
بر خلاف آیین نامه و مقررات دانشگاه گردید.
اسامی استادان امضا کننده این نامه دکتر عبداله معظمی، مهندس
خلیلی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی،دکتر جناب،دکتر محمد
قریب،دکتر نعمت اللهی، دکتر رحیم عابدی،مهندس انتظام،
دکتر اسدالله بیژن، دکتر میربابایی،مهندس منصورعطایی می باشند.
احزاب تشکیل دهنده ی نهضت مقاومت ملی
از احزاب عضو نهضت مقاومت ملی حزب ایران، حزب مردم ایران، حزب ملت
ایران،
سازمان پان ایرانیست و نیروی سوم بود که بدلیل انشعابی که در این
حزب پیش آمد حزب سوسیاليست
به رهبری دکتر محمدعلی خنجی به نهضت پیوست و
عضویت جامعه سوسیالیست به رهبری خلیل ملکی از سوی رهبری نهضت
مقاومت ملی بدلیل ملاقات مخفیانه با شاه و
پول گرفتن از دربار برای تامین مخارج حزب و ارگان روزنامه رسمی حزب
نیروی سوم، مخالفت با مواضع مصدق و انتشار اعلامیه قبول کودتا و
حمایت از دولت سرلشگر فضل الله زاهدی مورد پذیرش واقع نشد.
ساختار سازمانی نهضت مقاومت ملی
کمیته مرکزی
شامل هیئت اجرائیه، کمیسیون چهارگانه(تشکیلات تهران،تشکیلات
شهرستان ها،مالی و تبلیغات)، کمیته هفتگانه
تهران(کارگری،دهقانی،دانشگاه،مدارس،ادارات،محلات و بازار)، شاخه
های کمیته ها،حوزه های هر شاخه بود.
کمیسیون چهار گانه شامل بخش های زیر بود:
مسئول کمیسیون و عضو هیئت اجرائیه تشکیلات تهران و شهرستانها،مسئول
کمیسیون توزیع، مسئول کمیسیون بازرسی،مسئول کمیسیون آنکت،رابط
تشکیلات با تک تک مسئولین کمیته های تهران و شهرستانها.
کمیسیون مالی: مسئول کمیسیون و عضو هیئت اجرائیه،رابط کمیسیون مالی
با تک تک مسئولین مالی کمیته های
تهران و شهرستانها.
کمیسیون تبلیغات: مسئول
کمیسیون و عضو هیئت اجرائیه،مسئولین کمیته های
اطلاعات،تبلیغات(وظیفه ی این کمیته تبلیغات داخلی(درون سازمانی)،
کشوری، تبلیغات میان ایرانیان مقیم خارج وداخل) وانتشارات.
کمیته ی هفت گانه
کارگری،دهقانی،دانشگاه،مدارس،ادارات،محلات و بازار مسئول کمیسیون و
عضو هیئت اجرائیه تشکیلات تهران و شهرستانها،مسئول کمیسیون توزیع،
مسئول کمیسیون بازرسی،مسئول کمیسیون آنکت،رابط تشکیلات با تک تک
مسئولین کمیته های تهران و شهرستانها.
تشکیلات (کمیته اجرایی)
کمیته های اصلی مرکب از 5 کمیته: کمیته همکاری مرکباز نمایندگان
احزاب و گروه ها،کمیته فنی افزایش حوزه ها ها آمار و بایگانی،کمیته
ادارات و کارخانجات،کمیته محلات،شرکتها و بنگاه های ملی
واتوبوسرانی و کمیته دبیران.
اعضای شاخص عضو نهضت مقاومت ملی
اعضای کادر رهبری: آیت
اله سیدرضا زنجانی، دکتر یداله سحابی، مهندس مهدی بازرگان،حسین
فولادی،فتح اله بنی صدر، حسین شاه حسینی، محمد نخشب حاج حسن
قاسمیه، رحیم صدر الحفاظی و رحیم عطایی.
کمیته دانشگاه
از نخستین افرادی که این کمیته را بنیان نهادند حیدر
رقابی(هاله)،ابراهیم یزدی، پورفر، مصطفی چمران،باقر رضوی، مسعود
حجازی،رضا کاشفی و ابوالحسن قندهاران بودندو سپس مهندس عزت اله
سحابی، جهانگیر عضیما و عباس شیبانی وجمعی دیگر به آن پیوستند.
کمیته ی بازار:
از سازمان دهندگان این کمیته حاج حسن شمشیری،َحاج حسن قاسمیه،حاج
محمود مانیان، عباس رادنیا،حسن میر محمد صادقی،حاج محمد تقی
انواری،ابراهیم کریم آبادی،حاج احمد حریری،حاج نوروز علی
لباسچی،حاج محمد حسین راسخ افشار،احمد توانگر،فولادی،تحریریان،حاج
حسین اتفاق،حسین شاه حسینی وصالحی نیا می باشند.
کمیته روحانیون
در این کمیته آیت الله سید ضیاء الدین حاج سید جوادی،آیت الله
جلالی موسوی،آیت الله سید محمود طالقانی،آیت الله غروی و حضرات
رضوی قمی،شیخ آقا بزرگ تهرانی و رسولی و... فعالیت می کردند.
کمیته بین الاحزاب
در این کمیته داریوش فروهر، محمدعلی خنجی،محمد نخشب،حسین راضی،دکتر
شریعتمداری،شاپور بختیار،مهندس عبدالحسین دانشپور،علی اکبر نوشین و
دکترمعین الدین مرجایی عضویت داشتند که از اهم فعالیتشان هماهنگ
ساختن احزاب سیاسی با دیگر ارگان ها بود.
کمیته انتشارات و تبلیغات
این کمیته یک از مهمترین بخش های نهضت بود و در سالهای فعالیت خود
نقش بسزایی در پیشبرد اهداف آن ایفا نمود.این کمیته بطور مخفی با
تهیه ی ماشین های پلی کپی توانست با انتشار نشریات، تراکت
ها،اعلامیه ها و خبرنامه ها بویژه خبرنامه راه مصدق ارگان رسمی این
سازمان و و حاشیه بی حاشیه، خوزستان مصدق، مکتب مصدق، و نهضت مصدق
نشریات دیگری بودند که نهضت منتشر می کرد و گام مهمی در آگاه سازی
مردم بردارد.اعضای کمیته انتشارات که وظیفه آنها تهیه اخبار و
مقالات و انتشار آن بود را مهندس مهدی بازرگان،محمدعلی خنجی،فتح
الله بنی صدر،عزت اله سحابی،جهانگیرعظیما،مسعود حجازی،محمد
پورسرتیپ،عبدالحسین دانشپور،حسین سکاکی،محمد حسن خرمشاهی،عباس
شیبانی،عباس سمیعی و ابولقاسم رضوی تشکیل می دادند.
کمیته اجرائی
این کمیته رابط بین کمیته ی مرکزی و هماهنگ کننده با سایر کمیته ها
و در واقع قلب نهضت مقاومت بحساب می آمد اعضای این کمیته مهندس
مهدی بازرگان،دکتر یداله سحابی،فتح اله بنی صدر،رحیم عطایی، عباس
رادنیا،عباس شیبانی،ابراهیم کریم آبادی،نصرت اله امینی،عبدالحسین
دانشپور،ابولفضل مرتاضی،محمد پور سرتیپ ودر شهرستان ها علی
شریعتی،طاهراحمد زاده،آسایش و عاملی زاده بودند.لازم به ذکر می
باشد افراد سرشناس دیگری نیز با این کمیته به صورت غیر مستقیم
همکاری می نمودند که از شاخص ترین این افراد می توان به علامه
دهخدا،دکترعبداله معظمی،الهیار صالح، دکتر عبدالحسین اردلان،دکتر
شمس الدین امیر علایی،باقر کاظمی،دکتر کمال جناب، دکتر اسداله
بیژن، مهندس ابوطالب گوهریان، حاج سید رضا فیروز آبادی و دکتر محمد
قریب اشاره نمود.
دلایل ناکامی
نهضت مقاومت ملی از سال 34 تا 36 در بازار و دانشگاه ها نسبتا فعال
بود و از 1335 بتدریج از شدت فعالیت آن کاسته شد و فعالیت ها آن به
افول گرایید.
ازجمله دلایل ناکامی نهضت می توان به دستگیری گسترده سران نهضت
بویژه سید
رضا زنجانی و اعضای کمیته مرکزی بدنبال انتشار بیانیه ای تحت عنوان
"در مقابل این توطئه بیدار باشیم" که در فروردین 1334، اشاره نمود
بازداشت دستگیر شدگان تا پاییز همان سال ضربه جبران نا پذیری بر
بدنه نهضت مقاومت ملی وارد نمود و انتشار جزوه نفت باعث دستگیری
گسترده دیگری شد که رهبران نهضت از جمله آیت الله سیدرضا
زنجانی،آیت الله سیدابراهیم میلانی،آیت الله انگجی،مجتهد
شبستری،عباس سمیعی و محمدعلی خنجی دستگیر، زندانی و یا تبعید شدند
سپس تا سال 1336 بازداشت های مکرر اعضای نهضت باعث فرسایش نیرو های
موثر گردید و آرام آرام ضعیف و ناتوان گردید.
در پی آن، نهضت کاملاً تضعیف شد و شورای مرکزیِ پانزده نفره آن، بر
اثر اختلافات داخلی و فشارهای سیاسی، به هشت نفر کاهش یافت.
نهضت،نیروهای خود را تا بدانجا از دست داد که برای پخش اعلامیه، دو
تن از اعضای شورای مرکزی، مهدی بازرگان و شاپور بختیار، را به کار
گرفتند.
هسته ها و واحدهای کوچک و محفلیِ مستقل به فعالیت خود مخفیانه
ادامه می دادند. شاخه ای به خارج از کشور رفتند و در اروپا، به
ویژه آلمان، و در آمریکا به فعالیتهای سیاسی علنی، نیمه علنی و
مخفی خود ادامه دادند ودر سالهای بعد از بنیان گزاران کنفدراسیون
شدند.
نهضت مقاومت ملی را بی شک می توان فصل جدیدی در تاریخ مبارزاتی
کشور و نتیجه ی یک دهه کوشش و فعالیت در جهت استقلال، آزادی و
استقرار حاکمیت ملی بحساب آورد
که
توانست در بزنگاه تاریخی، در روزهایی که آمریکا و انگلیس در مقابل
خواست یک ملت ایستادند و از منافع استراتژیک خود به هر
قیمتی دفاع نمودند، وارد صحنه ی کارزار شود و طی بیست ماه فعالیت
زیر زمینی منظم در جهت متشکل نمودن نیروها و آموزش آنها گام موٍثری
در مبارزات پیشرو ایفا نمایند. این سازمان برای نخستین بار بود که
تمامی نیرو ها با هر تفکر، آیین و مسلکی اعم از ملی، مذهبی و
روحانی را گرد هم آورد و بوسیله ی آنهایی که داعیه ی جاه ومقام
نداشتند و به اصالت جنبش ضد استعماری ملت ایران وفادارمانده بودند
برای هدفی مشخص و مشترک، بی ریا بدور از خودشیفتگی، خودخواهی و
نخوت تلاش و از جان گذشتگی نمودند،
پایه ریزی شد. می توان این دوره را از این حیث حائز اهمیت دانست که
تاثیر شگرف این مبارزات سهم بسزایی در رقم خوردن تحولات در سالهای
بعد، سال های 39 تا 42، جبهه ملی دوم، واقعه 15 خرداد 42 و سپس در
دوران انقلاب اسلامی داشت.
منابع و ماخذ
1.
مجله نیویورک تایمز 11٬ مارچ 1954
2.
روزنامه اطلاعات روز 16، 17 و19 آذر ماه1332
3.
آنها را پیش پای نیكسون قربانی كردند روزنامه كیهان 16/9/1376
4.
در آن نیمروز پاییزی (فریاد دانشجو سكوت كودتا را درهم شكست )
روزنامه اطلاعات 14/9/1358
5.
اسناد نهضت مقاومت ملی، گردآورنده و ناشر نهضت آزادی ایران چاپ اول
1363
6.
یراوند ابراهامیان ایران بین دو انقلاب مترجم گل‌محمد، احمد و
فتاحی محمد ابراهیم، نشرنی چاپ پانزدهم 1388
7.
تاریخ بیست و پنج ساله ایران از کودتا تا انقلاب، سرهنگ غلامرضا
نجاتی، انتشارات رسا چاپ اول1371
8.
نهضت خداپرستان سوسیالیست، محمود نکوروح،انتشارات چاپخش،چاپ اول
1377
9.
در تکاپوی آزادی، حسین یوسفی اشکوری، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی
بازرگان، جلد اول سال ۱۳۷۶
10.
آن سوی خاطره ها،حسین شاه حسینی،انتشارات صمدیه،چاپ اول 1388
11.
نیم قرن خاطره و تجربه مهندس عزت الله سحابی،
فرهنگ صبا،سال8913
12.
رویدادها و داوری، خاطرات دکترمسعود حجازی،
انتشارات
صمدیه
13.
در آن نیمروز پاییزی (فریاد دانشجو سكوت كودتا را درهم شكست )
روزنامه اطلاعات 14/9/1358
14.
زندگینامه،اسنادونامه های آیت الله سیدرضا زنجانی، بهروز
طیرانی،انتشارات صمدیه چاپ اول سال 1388
15.
جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران، سرهنگ غلامرضا نجاتی شرکت سهامی
انتشار، چاپ هشتم 1378
16.
دکتر علی اکبر سیاسی، گزارش یک زندگی لندن 1366، صفحات 234-238
17.
روزشمار تاریخ ایران٬ دکتر باقر عاقلی٬ نشر نامك،جلد دوم سال 1388
18.
مصدق ومبارزه قدرت درایران، دکتر همایون کاتوزیان، ترجمه فرزانه
طاهری، نشر مرکز،سال 1371
19.
محمدعلی سفری ٬ قلم و سیاست نشر نامک، جلد دوم
چاپ اول سال 1373
20.
خاطرات مهندس لطف الله میثمی قسمت سوم، مجله چشم انداز ایران،
فروردین 1387،خاطرات حسین شاه حسینی
21.
زندگی نامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، سعید برزین
نشر مرکز،
چاپ اول
سال 1374
22.
بحران دمکراسی در ایران نوشته فخرالدین عظیمی، نشر آسیم، چاپ
سوم1387
