نقش رشد بیش از حد نقدینگی در ايجاد تورم در ايران

تحليل اقتصادی

کاظم پایدار

12 بهمن 1390

در سالی که گذشت به اجرا گذاردن یارانه ها و وام های اشتغال ساز و گرفتن 35 هزار میلیارد تومان تنخواه از بانک مرکزی بدلیل عدم ارایه بموقع لایحه بودجه سال جاری و عدم بازپرداخت آن به خزانه کل و سیاست انبساطی که بانک مرکزی و دولت آنرا ادامه دادند، باعث رشد بیش از حد نقدینگی تا حدود 350 هزار میلیارد تومان در شبکه مالی کشور گردید. رقمی که برای هر اقتصاد دانی غیر قابل تصور می باشد. تحریم های هوشمندانه آمریکا و اتحادیه ی اروپا مبنی بر تحریم نفت، طلا و بانک مرکزی که راه حل های عملی بانک مرکزی در کنترل بازار را محدود نموده و به بن بست کشانده است. در محافل دولتی مسایل در باره ی مشکلات اقتصادی این طور مطرح می شود که تحریم ها عامل اصلی در هفته های گذشته می باشد. ولی بنظر میرسد که سیاست های انبساطی و نا بخردانه دولت احمدی نژاد از یک سو و اجرای طرح هایی برای راضی نگهداشتن اقشار محروم دهک های پایین جامعه برای استفاده ابزاری در معادلات سیاسی مقصر اصلی باشد. واردات بی رویه محصولات نامرغوب بویژه از چین به منظور حمایت از ایران در مورد مسایل هسته ای و واردات بیش از حد کالا های مصرفی و محصولات کشاورزی کارخانجات و کارگاه های صنعتی کوچک و بزرگ را به تعطیلی کسانده و باعث افزایش بیکاری بیش از 3 میلیون نفر در کشور انجامیده است. با سیاست های نادرست دولت در سالهای اخیر با افزایش بودجه جاری کشور و به نصف رساندن بودجه طرح های عمرانی و شهر سازی باعث گردیده که سرمایه های سرگردان به تنها راه سرمایه گزاری یعنی طلا و ارز کشانده شوند و این روند در چند ماه اخیر و بویژه در چند هفته ی اخیر (البته با کارشکنی دولت در مورد اعلام سود بانکی) بشدت بازار را متشنج ساخته و باعث افزایش لجام گسیخته قیمتها گردیده است.

در این میان نیز بانک مرکزی که بدنبال رهاسازی قیمت دلار بود و می بایستی طبق برنامه های پیشتر اعلام شده آنرا در طی یک سال انجام می داد متاسفانه در یک مدت کم نظیر دوماهه اجرا نمود. با اعلام سود بانکی از سوی دولت انتظار می رفت عطش بازار فروکش کند اما بعد از تنها دو روز پس از اعلام آن، دوباره قیمت ها روند افزایشی گرفت و بانک مرکزی در کنترل قیمت دلار و طلا نا کام ماند. این امر منجر به افزایش قیمت های کالا های مصرفی بویژه شیر، برنج، روغن و گوشت شد. با توجه به افزایش فشار ها و وضع تحریم های سخت تر و پیوستن جامعه جهانی به تحریم های هوشمندانه علیه بانک مرکزی، اقتصاد ایران با شتاب بیشتر از پیش به پرتگاه سقوط هدایت شده است. تحریم ها علاوه بر این به جو روانی بازار در ایران دامن می زند. امری که زیانمند و در رواج شایعاتی مانند قحطی و نظایر آن تاثیر گذار بوده است.

دولت می تواند در کوتاه مدت با اقداماتی مانند احیای دوباره سازمان برنامه و بودجه و مستقل نگهداشتن بانک مرکزی و دعوت از اقتصاددانان با استفاده از سیاست های انقباضی در یک روند منطقی سرمایه های سرگردان را جذب نماید و تا حدی از این التهابات بکاهد. بانک مرکزی نه تنها باید بر نهادهای زیر مجموعه ی خود بلکه بر تمامی نهادها اعم از صندوق ها و موسسات مالی و اعتباری نیز نظارت دقیق داشته باشد. از دیگر راهکارهایی که دولت می تواند از آن بهره جوید، افزایش سود بانکی است تا بتواند بخشی از نقدینگی را به بانک ها بازگرداند و با نظارت دقیق به بخش صنعتی تزریق نماید. دولت می بایستی همچنین طرح هدفمندی یارانه ها را به حالت تعلیق درآورد و یارانه های بخش صنعت و کشاورزی را دوباره کمافی السابق برقرار نماید و با اعلام اوراق قرضه با سودی اندکی بیشتر از سود بانکی از طرح های عمرانی و شهرسازی حمایت نماید. لازم است تعرفه های واردات در بخش های غیر ضروری بطور مثال واردات خودرو ها و محصولات کشاورزی، افزایش یابد. دولت میتواند با اعلام و شفاف سازی صندق ذخیره ارزی و نهاد های مالی اعتماد سرمایه گذاری را به بازار باز گرداند و با افزایش رقابت پذیری در بورس اوراق بهادار و افزایش اعتماد به بورس و تضمین سود در این بخش بخشی از نقدینگی را در کوتاه و میان مدت کاهش دهد و کنترل نماید.

لازم بذکر می باشد که برای حمایت و رقابت پذیری تولید کالا ها و محصولات داخلی بانک مرکزی باید ارزش واقعی ارز های خارجی بویژه دلار در برابر ریال را اعلام کند و در روندی مناسب بتواند رهاسازی قیمت دلار را انجام دهد.

در محافل سیاسی در داخل و خارج کشور سیاست های مالی احمدی نژاد و جمهوری اسلامی را زیر سوال می برند. این وضعیت در اقتصاد ایران بی سابقه نیست، در سال 1352 شمسی که بر اثر جنگ اعراب و اسرائیل قیمت جهانی نفت ناگهان از 2 به 8 دلار در هر بشکه جهش کرده بود نیز ظرف مدت کوتاهی بازارهای ایران مملو از کالاهای مصرفی خارجی شده بود. در آن زمان و به دنبال افزایش قیمت جهانی نفت، محمدرضا شاه تصمیم گرفت با گسترش طرح های عمرانی، دلارهای نفتی را در اقتصاد ایران خرج کند. تعدادی از کارشناسان وقت سازمان برنامه این تصمیم را نادرست دانستند اما شخص شاه در مرداد ماه 1353 در کنفرانس رامسر با غرور تمام، اقتصاددانان را نفهم دانست و از طرح های بلندپروازانه اش برای جهش بزرگ در اقتصاد ایران سخن راند و اعلام کرد برای پشتیبانی مالی این تحول بزرگ، بودجه عمرانی برنامه پنجم عمرانی را دو برابر می کند...

تصمیم جنون آمیز شاه، دو - سه سال بعد نتایج خود را نشان داد؛ تورم افسار گسیخته در سال های 1355 و 1356 و نیز ورود سیل کالاهای خارجی به بازار ایران، از میوه و تخم مرغ گرفته تا کفش و لباس و لوازم خانگی و خودرو و ...

دلیل و ریشه این پدیده، کاملا ساده بود، شاه دلار نفتی داشت ولی اجرای طرح های عمرانی به ریال نیاز داشت. ساده ترین سازوکاری که این مشکل را حل می کرد، وارادت بود.

واردکنندگان ارزهای نفتی شاه را می گرفتند و بجایش ریال می دادند تا در طرح های عمرانی اش خرج کند، بعد با دلارهای خریداری شده انواع کالاها را وارد بازار ایران می کردند. چون دلارهای نفتی باید به ریال تبدیل می شد، دولت وقت چاره ای نداشت جز اینکه تعرفه ها را به نفع واردات بیشتر پایین بکشد.

البته این همه ماجرا نبود، بخش بزرگی از دلارهای نفتی شاه را بانک مرکزی خرید و ناچار شد نقدینگی را بیشتر از ظرفیت اقتصاد ایران به بازار تزریق کند.

نتیجه روشن بود: تورم + واردات هنگفت همه جور کالاهای خارجی. اقتصاد ایران در سال های 53 تا 56 به شکل روشنی گرفتار بیماری هلندی شده بود.و کار بجایی رسید که محمدرضا پهلوی اعلام کرد اگر از این پس یک دلار بدست بیاورم آنرا آتش نخواهم زد که دولت سعی نمود اضافه درآمد خود را در شرکت های صنعتی خارج از کشور از جمله بنز و.. سرمایه گزاری نماید. متاسفانه این تدبیر نوشدارویی پس از مرگ سهراب بود و نتوانست بر نقدینگی و تورم غلبه نماید و با خفقان و سرکوب بیست و پنج ساله ای که در کشور وجود داشت با مسایل اقتصادی در هم آمیخته شد و در سال 57 دودمان سلطنتش در هم پیچیده شد. حال بعد از قریب به 33 سال از آن دوران شاهد آن هستیم که تاریخ درحال تکرار شدن است. باید دید آیا جمهوری اسلامی نیز با توجه به تهدیدات بین المللی در باره مسائل هسته ای و اوضاع اقتصادی نامناسب و افزایش نارضایتی ها در بدنه نیرو های مسلح در ماههای اخیر و همچنین نارضایتی های مربوط به دوران بعد از انتخابات، چگونه می تواند بر همه این مشکلات غلبه کند و از خطر سقوط رهایی یابد.

کاظم پایدار

12 بهمن 1390

 

 
 

بازگشت به صفحه اول

ساير مطالب مربوط به سیمای نظام 

 

ارسال به: Balatarin بالاترین :: Donbaleh دنباله :: Twitthis تویتر :: Facebook فیس بوک :: Addthis to other دیگران