علیشاه سلطانی
نام مستعار مهاتما گاندی به معنی “روح کبیر” است. او میان سالهای ۱۹۴۸-۱۸۶۹ زندگی نمود وازطبقه متوسط برخاسته بود ؛ پدرش کارمند دولت واجدادش از قشربازرگان بودند.اودرسال ۱۹۲۲ درهند به ۶ سال زندان محکوم شد.
گاندی ابتدا در کشورآفریقای جنوبی رهبرجنبش هندیان علیه آپارتهاید بود ودرسال ۱۹۱۴ به هند باز گشت و رهبرجنبش ضداستعماری درهندگردید وبعد از اینکه پاکستان از هند مستقل شد،یک هندی متعصب درسال ۱۹۴۸ اورا بقتل رساند.
گاندی میگفت مهمترین اصل زندگی انسان از خودگذشتگی و پرهیزکاری او میباشد. او پیش از مارتین لوترکینگ شعار پرهیزاز خشونت را تبلیغ می نمود. گاندی در کشورآفریقای جنوبی و در هند بدلیل مبارزات اجتماعی اش چندبار به زندان افتاده بود.
انساندوستی گاندی درنوجوانی تحت تاثیر اشعار شاعرهندی “شمال بهات” بود. اواز نظر فلسفی زیر تاثیرنظرات افلاتون و سقراط بود وچون افلاتون میگفت دولت باید زیرکنترل قانون و همچون سقراط میگفت روشنفکرباید از حقیقت دفاع کند حتی زیرفشار تهدید به اعدام.
گاندی چون داوید تورئو،شاعرامریکایی درکتاب “وظیفه سرکشی درمقابل دولت” براین باوربود که در مقابل حاکمان خودسر انسان موظف به سرکشی و سرپیچی است.او شخصا با تولستوی رابطه مکاتبه ای داشت، واز نظرسیاسی زیر تاثیر افکار امرسن امریکایی و روسکین، مصلح اجتماعی انگلیسی و از نظرمبارزه صلح جویانه تحت تاثیرافکارتولستوی بود.
گاندی کوشید تاشعار عملی “سرکشی درمقابل قانون” را وارد جنبش عمومی کند. بعدها بعضی از مدافعان حقوق بشر در غرب مانند مارتین لوترکینگ زیرتاثیر اوقرارگرفتند. از نظر چپ ها اوبه رد سوسیالیسم علمی ومبارزه طبفاتی پرداخت و یک اصلاح اجتماعی سیاسی و اتوپیسم خرده بورژوایی دهقانی رانمایندگی میکرد.
گاندی در راه رفع اختلاف میان مسلمانان وهندوها نیزکوششهای فراوانی نمود. اوبه رد جامعه رفاه ناشی از جامعه مصرف و رد پول و کالاهای مادی پرداخت. گاندی میگفت
درمقابل جانداران ومخلوقات دیگرباید دوستانه رفتارکرد. او یکی از مدافعان حقوق زنان نیزبود.
گاندی مبلغ یک خودکفایی دهقانی بود که موجب مقاومت دربرابرمدرنیته اجتماعی غرب باشد.اوحتی امروزه سنبل یک مقاومت ومبارزه اجتماعی صلح امیزدرجهان است.وی در رد شهرهای صنعتی بزرگ مبلغ شوراهای روستایی بود ومیگفت با پیشرفت صنعتی، اخلاق جامعه رو به زوال می رود.
از جمله آثار گاندی – هند جوان – راهنمای سلامتی – رفاه برای هند- وکتاب اتوبیوگرافی او”تاریخ تجربیات من با حقیقت” است که به تقلید از نظرات سقراط نوشته شده.
محمد اقبال، شاعرملی پاکستان، فیلسوف،اسلام شناس مدرن ومبلغ یک انترناسیونال اسلامی میان سالهای ۱۹۳۸-۱۸۷۳میلادی زندگی نمود. اوخواهان یک نوزایی اسلام جدید بود و درآثارش برتری اسلام برفرهنگ غربی را تبلیغ میکرد و سعی نمود تا فرهنگ شرقی اسلامی را با افکار و تمدن اروپایی باهم ادغام کند.
اقبال را امروزه پدر فکری وفرهنگی پاکستان نو بشمارمی آورند.وی درسال ۱۹۰۵ برای تحصیل رشته حقوق وفلسفه به اروپا رفت تا افکارفلسفی وادبی اروپایی را آموحته ومیان مردم خود تبلیغ کند.آثار متنوع ولی پرازتضاداوشامل شعروفلسفه وجامعه شناسی وفرهنگ اسلامی هستند که خالی ازتبلیغات قومی وملی علیه هندیها میباشند.
اقبال مبلغ فلسفه عمل و فلسفه فردگرایی بود.موضوع اشعاروآثاروی اغلب محبت وآزادی شخصی واعمال نیک هستند.اوخواهان وحدت سنت اسلامی وفرهنگ اروپایی برای جهان مدرن بود.اشعاروطن پرستانه اقبال به زبان اردو است. در هند وپاکستان سرود “هند” اوشعری حماسی ملی وخلقی گردید. وی بعدها غالب آثارش را به زبان فارسی نوشت تا ازآن طریق معروفیت جهانی بیابند.
مجموعه آثاراقبال زیر تاثیر مشاهیرادبی غرب وتحت تاثیر آثارکلاسیک زبان وفرهنگ فارسی وایرانی هستند. اوغیرازعرفان اسلامی وکتاب قرآن زیرتاثیر متفکران غرب ازجمله برگسن ونیچه وگوته نیز بود.وی بعدها به نقد وبرخوردبا آثار مارکس ولنین ولاک وکانت وشوپنهاور وکنت وبایرن وتولستوی و هگل و اینشتین از دید اسلامی پرداخت.
اقبال درادبیات غرب زیرتاثیر کتاب فاوست گوته و کمدی الهی دانته و یهشت گمشده میلتون بود. موضوع دکترای او درآلمان “تحول وپیشرفت متافیزیک درایران” بود.اقبال درادبیات وشعرجهانی غرب علاقه خاصی به آثارهاینه وگوته داشت.اودرجواب کتاب “دیوان غرب وشرق گوته” کتاب “پیام شرق” خودرا منتشرنمود.
دربعضی ازآثاراقبال ابلیس وشیطان چهرههای شورشی دردین ودراجتماع هستند.غالب آثاراوبزبان فارسی ولی اشعارش بزبان اردو سروده شده اند.دوموضوع مهم دیگرآثاراو رازهای شخصیت انسان و شوروشوق مذهبی واسلامی میباشند.
اقبال درآغازبه رد صوفیسم وعرفان اسلامی؛ بدلیل منفعل بودنش پرداخت ولی بعدها سنت اسلام ایرانی را تبلیغ نمود. وی درسال ۱۹۲۲ از ملکه انگلیس به پاس خدمات فرهنگی اش لقب وعنوان “عالیجناب” را دریافت کرد.
از جمله آثار محمد اقبال – پیام شرق -سرودهای مذهبی ایرانی-جاویدنامه- بانگ درا- بالهای جبرئیل- بانگ اذان- هیمالیا- هدیه حجاز- مسافر- چه باید کرد- و اسرار خودی هستند. کتاب جاویدنامه که شاهکار اوست،جام جهان نمای فلسفه وی است. این کتاب چون کمدی الهی دانته مبلغ رنسانس اسلامی وفلسفه عمل ونظریه اجتماعی است.
falsaf@web.de
