گرد آورنده : احسان فتاحی
بنا به تعریف عرفی؛ کولبر به افرادی می‌گویند که اجناس و کالاها را روی پشت و یا کول خود حمل می‌کنند.
و یا می‌توان این‌طور توضیح داد که کولبر در مناطق کُردنشین ایران به کسی گفته میشود که جهت امرار معاش و رهایی از بیکاری در نقطهٔ صفر مرزی با بستن بار بر پشت خود اقدام به انتقال کالا و عبور دادن آن از پاسگاه‌های مرزی می‌کنند. آنها در قبال این کار دستمزد ناچیزی دریافت می‌کنند. این کولبران تنها وسیله‌ای برای انتقال کالا هستند و برای این‌کار از نیروی جسمی خود مایه می‌گذارند.
کولبری شغلی مطلوب و به باب طبع کولبران هم نیست، بلکه آنها تنها از روی اجبار و نبود فرصت‌های شغلی دیگر به این شغل کاذب روی می‌آورند. آنها علاوه بر تقبل مسئولیت باری که بر دوش می‌کشند باید کیلومترها راه را تا رسیدن به مقصد بپیمایند و خطر جانی این راه را که هر لحظه شاید نیروهای نظامی و انتظامی به کمین آنها نشسته باشند، به جان بخرند.
البته تنها نیروهای نظامی ایران عامل تهدیدی برای کولبران نیستند، بلکه مین‌های برجایی مانده از دوران جنگ و وضعیت آب و هوایی منطقه نیز برای آنها ایجاد خطر می‌کند. بارها کولبران قربانی مین‌ها شده‌اند و یا براثر سرما و حتی بهمن جان باخته‌اند. برخی از آنها که زمانی نان‌آور خانواده بوده‌اند به دلیل ناقص العضو بودن به مشکلی برای خانواده نیز تبدیل شده‌اند. برخی از زخمی شدگان و آسیب دیدگان کولبری، براثر حوادث مسیر راهی که می‌پیمایند عضوی از بدن خود را از دست می‌دهند.
نیروهای نظامی به ویژه نیروهای انتظامی به بهانه “مبارزه با قاچاق کالا” بدون علامت دادن و در نظر گرفتن شرط‌های تیراندازی، کولبران مرزی را هدف تیراندازی قرار می‌دهند.
براساس ماده ۳ قانون بکارگیری اسلحه از سوی نیروهای نظامی، تنها نیروهای نظامی در صورتی می‌توانند از اسلحه استفاده کنند که جان آنان در خطر باشد و یا متهم قصد کشتن نیروهای نظامی را داشته باشد. در تبصره ۳ این قانون آمده است: نیروهای نظامی به هیچ شیوه‌ای نمی‌توانند برای اولین بار متهم را هدف شلیک مستقیم قرار دهند.
کارشناسان و حقوقدانان براین باورند، با استناد به خود قانون بکارگیری اسلحه، شلیک به کولبران کُرد نقض قوانین است.
و در این باره گفته‌اند: اگر فردی سرنشین یک خودرو باشد، ابتدا باید لاستیک ماشین را هدف گلوله قرار داد و سپس راننده را دستگیر کرد اما در بسیاری موراد دیده شده که نیروهای نظامی این مادهٔ قانونی را رعایت نکرده و مستقیماً سرنشینان خودرو را هدف تیراندازی قرار می‌دهند.
اگر هریک از مفاد قانونی مندرج در قانون بکارگیری اسلحه توسط نظامیان مراعات و رعایت نگردد، حالت مرگ به عنوان “قتل عمد” محسوب میشود.
در طی چند سال گذشته کلیه موارد مرگ کولبران کُرد به صورت “شبه عمد” و “غیرعمد” تلقی گردیده و از پیگرد قانونی مصون شده‌اند که به سبب نبود فرصت‌های شغلی، عدم سرمایه‌گذاری دولتی و بیکاری در استان‌های کُردستان، آذربایجان‌غربی و کرمانشاه، شهروندان کُرد به ویژه جوانان به شغل پُرخطر کولبری روی آورده که در بسیار موارد توسط نیروهای نظامی هدف شلیک مستقیم قرار می‌گیرند که مرگ کولبر را نیز درپی دارد.
با استناد به آمار ثبت شده در مراکزحقوق بشری همچون آژانس خبررسانی کُردپا، از ابتدای به قدرت رسیدن دولت تدبیر و امید تاکنون (دوازدهم مردادماه ۹۲ تا پایان شهریورماه ۹۵)، ۱۵۶ کولبر کُرد در استان کُردستان براثر شلیک نیروهای نظامی حکومت اسلامی ایران کشته و زخمی شده‌اند.
در سال ۱۳۹۴ مجموع ۵۸ کولبر کارگر کشته و زخمی شده‌اند که ۲۹ نفر از آنان کشته و ۲۹ تن دیگر زخمی شده‌اند.
در جریان کشته و زخمی‌شدن کولبران، دو کولبر ۱۷ ساله براثر شلیک مستقیم نیروهای نظامی کشته شده‌اند.
نحوه کشته و زخمی شدن کُولبران در مناطق کُردنشین ایران
۱: کشته شدن این کولبران با شلیک مستقیم نیروی انتظامی می‌باشد.
۲: انفجارمین
۳: سقوط به داخل رودخانه درپی تعقیب وگریزازنیروهای انتظامی
۴: پرت شدن ازکوه و قاطر درپی تیراندازی نیروهای انتظامی
۵: سرمازدگی
۶: غرق شدن
۷: سکته درحین کولبری
۸: زخمی شدن براثرضرب وشتم وتیراندازی
۹: تصادف
۱۰: خودکشی کولبر بر اثر گرفته شدن کالای گرفته شده
طی ۶ماه گذشته گزارش های مبنی بر انفجار مین و کشتن کولبران توسط نیروهای امنیتی انتظامی حکومت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت که به مختصر در ذیل آمده است.
۱: عصر روز یک‌شنبه، یکم فروردین‌ماه در منطقه‌ی مرزی شهر نودشه و در مکانی به‌نام “هانەو دشت” کولبری ۴۴ ساله به نام رستم رستمیان فرزند نصرالدین جان می‌دهد.
۲: وهمچنین شامگاه هفتم فرودین‌ماه، عبدالخالق غفاری فرزند ابوبکر اهل روستای “انجینه” از توابع شهرستان بانه که در مناطق مرزی بانه مشغول کولبری بوده هنگام عبور از رودخانه “چومان” غرق و جان خود را از دست داد.
۳: واز سرنوشت پشتیوان نهرویی جوان کولبرکُرد اهل روستای “آرمرده” از توابع شهر بانه پس از بازداشت توسط نیروهای امنیتی در هاله‌ای ابهام قرار دارد.
نیروهای امنیتی، پشتیوان نهرویی را به “همکاری و ارتباط با یکی از احزاب کُرد اپوزیسیون حکومت اسلامی ایران” متهم کرده‌اند.
گفته میشود، این کولبر کُرد هنگام تعقیب و گریز نیروهای نظامی حکومت اسلامی ایران دچار این حادثه شده است.
۴:ساعت ۲۱ ، بیست و نهم اردیبهشت‌ماه در مرز پیرانشهر تعدادی کولبر منطقه با کمین نظامیان حکومتی مواجه می‌شوند.
در حادثه تیراندازی به‌روی کاسبکاران، جوانی ۲۸ ساله به نام عباس آتش‌بریک در دم جان می‌سپارد.
۵: روز دو شنبه ۱۳ اردیبهشت ماه، یک شهروند کرد اهل “اشنویه” به نام “محمود صوفی محمودی” فرزند ابراهیم به علت انفجار مین یکی از پاهای خود را از دست داد.
صوفی محمودی، ساکن روستای “شاوانه” و ۴۰ ساله می‌باشد که به هنگام حضور در مناطق مرزی اشنویه دچار حادثه گردید.
۶: ظهر روز سیزدهم اردیبهشت‌ماه انفجار یک قبضه مین بجای مانده از دوران جنگ ۸ ساله‌ی ایران ـ عراق، مجروحیت شدید دختر ۲۴ ساله‌ای را درپی داشت.
هویت این قربانی “هاجر واحدی” می‌باشد که حادثه به قطع پای چپ از ناحیه‌ی مچ انجامیده است.
۷:همچنین در روز چهارشنبه ۲۲ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۵، گرمان امینی فرزند وحدت ۳۶ ساله، اهل روستای دشوان از توابع شهرستان سلماس به همراه برادرش رحیم امینی ۳۳ ساله، کریم اطمانی فرزند فرزامی ۳۸ ساله، کوهزاد اطمانی فرزند افروز ۲۶ ساله و صمد گل محمدی فرزند علی ۲۹ ساله، هدف تیراندازی مستقیم نیروی سپاه پاسداران قرار گرفتند.
یک منبع مطلع با اعلام این خبر در گفتگو با گزارشگر هرانا گفت: “درپی این تیراندازی گرمان امینی در دم جان باخت و چهار شهروند دیگر به شدت زخمی شدند. زخمی‌ها به بیمارستان شهرستان سلماس منتقل شدند. وضعیت آنها وخیم است.”
۸: در جریان کشته و زخمی‌شدن کولبران، دو کولبر ۱۷ ساله براثر شلیک مستقیم نیروهای نظامی کشته شده‌اند.
۹: روز دوشنبه ۱۷ خردادماه سال جاری دو کولبر کورد اهل «ده قولاستیر» در نزدیکی شهر بانه، در کمین نیروهاى انتظامى این ناحیه افتاده و به‌سختی مجروح می‌شوند.
۱۰: سپاه پاسداران به خاک جنوب کوردستان تجاوز نموده و شمارى از اسب‌های کولبران و کاسبکاران را هلاک می‌کند. فرماندار پنجوین در این مورد می‌گوید مقام بالاتر را در جریان این اتفاقات گذاشته است.
۱۱: دو کولبر بە نام‌های لطیف علیخانی و رئوف علیخانی براثر شلیک مستقیم نیروهای نظامی ایران در مرز سردشت جان خود را از دست دادند
۱۲:!یک کولبر کورد به نام رسول درویشانی مشهور به جلال که دو روز قبل توسط نیروهای انتظامی حکومتی اسلامی زخمی شده بود، به علت جراحات وارده فوت نمود
در سال ۱۳۹۴ مجموع ۵۸ کولبر کارگر کشته و زخمی شده‌اند که ۲۹ نفر از آنان کشته و ۲۹ تن دیگر زخمی شده‌اند.
۱۳: دریازدهم اردیبهشت‌ماه در شهرستان دیواندره دو جوان اهل “کول” در کوه‌های اطراف این روستا جان سپردند.
هویت این دو جوان، سید رضا حسینی و سید جمیل حسینی اعلام شده است.
بنابه گزارشات انتشار یافته، این دو جوان ۲۳ و ۲۴ ساله عصر روز جمعه گذشته پس از عازم شدن به کوه‌های اطراف منطقه جهت جمع‌آوری گیاهان خوراکی، جان خود را از دست داده‌اند.
۱۴: ساعت ۲۱ بیست و نهم اردیبهشت‌ماه در مرز پیرانشهر تعدادی کولبر منطقه با کمین نظامیان حکومتی مواجه می‌شوند.
در حادثه تیراندازی به‌روی کاسبکاران، جوانی ۲۸ ساله به نام عباس آتش‌بریک در دم جان می‌سپارد.
۱۵: سیزدهم اردیبهشت‌ماه انفجار یک قبضه مین بجای مانده از دوران جنگ ۸ ساله‌ی ایران ـ عراق، مجروحیت شدید دختر ۲۴ ساله‌ای را درپی داشت.
هویت این قربانی “هاجر واحدی” می‌باشد که حادثه به قطع پای چپ از ناحیه‌ی مچ انجامیده است.
۱۶: روز دو شنبه ۱۳ اردیبهشت ماه، یک شهروند کرد اهل “اشنویه” به نام “محمود صوفی محمودی” فرزند ابراهیم به علت انفجار مین یکی از پاهای خود را از دست داد.
۱۷: یکم خردادماه شماری از کولبران سردشتی مورد حمله‌ی نیروهای مسلح حکومتی قرار گرفتند.
در تیراندازی مأموران سپاه، کولبری ۳۰ ساله بنام محسن محمدگویژی از ناحیه ران پای راست به شدت زخمی میشود.
۱۸: ۲۲ خرداد جسد یک کولبر کورد در ارتفاعات مرزی شهرستان ارومیه و در محلی موسوم به چهل میر شهیدان کشف شد.
این کولبر بیش از ۶ ماه قبل در حین عبور از کوه‌های منطقه مرزی شرق و شمال کوردستان دچار کولاک و ریزش بهمن میشود.
کامران پور سمویان هویت کولبر جان‌باخته است.
۱۹: درتاریخ ۷فروردین ماه، یکی از کارگران شهرداری مهاباد عصر روز گذشته، هفتم فروردین‌ماه، درپی انفجار ناشی از مین از ناحیه پا زخمی شد.
انفجار مین در حین پاکسازی “خیابان ساحلی” این شهر روی داده است.
هویت این شهروند کُرد پژمان حسینی فرزند عثمان ۲۲ ساله اعلام شده، اما خبرگزاری حکومتی “ایرنا” درباره انفجار اعلام کرده که مین از بقایای جنگ ۸ ساله ایران ــ عراق می‌باشد.
۲۰: ۱۷ خرداد یک شهروند ۳۱ ساله در پیرانشهر براثر برخورد با مین عمل‌نکرده در ارتفاعات مرزی منطقه، از ناحیه پاشنه‌ی پا مجروح گردید.
به دنبال قتل دو برادر کولبر کرد در روستاهای گوی زلی از توابع شهر سردشت حالت امنیتی اعلام‌شده و این روستای تحت محاصره نیروهای انتظامی قرارگرفته است و ساکنین این روستا از ترس بازداشت مجبور به تخلیه این روستا شده‌اند
۲۱: دو برادر در سردشت و «روستای آلواتان» قربانی مین شدند و یک‌تن دیگر در «سو مار» در استان کرمانشاه اتفاق افتاده است.
۲۲: پنج‌شنبه ۱۳ خردادماه در منطقه مرزی «دشت وزنه» از توابع شهر سردشت در هنگام عبور یک تراکتور، مینی منفجر شد که در اثر آن دو برادر کشته شته و یکی هم به‌شدت زخمی شده است.
۲۳: عصر یکم تیرماه در مسیر جاده مریوان ــ سقز، ۳ کاسبکار براثر شلیک مستقیم نیروهای مسلح حکومتی جان خود را از دست دادند. هویت یکی از جان‌باختگان، یحیی خسروی ۳۱ ساله اهل روستای «کانی پری» اعلام‌شده است.
۲۴: روز پنجشنبە ۲۴ تیرماە ، بر اثر تیراندازی نیروهای انتظامی بە کولبران، یک کولبر کرد بە نام”درویش عادوی” فرزند “عادل” در شهر سلماس زخمی شد.
۲۵: عصر روز شنبە ۱۹ تیرماە، کولبر دیگری بە نام “هیدی اسماعیلی” در نزیکی روستای “مێرگەسە” از توابع آلان سردشت با کمین هنگ مرزی این شهر روبرو و از ناحیە کمر بە بالا بە شدت مجروح میشود.
۲۶: شامگاه روز پنجم تیرماه درپی شلیک مستقیم هنگ مرزی سردشت در نزدیکی روستای “بزیله”، کولبر ۴۰ ساله‌ای به نام عزیز صداقت فرزند یوسف جان خود را از دست می‌دهد.
۲۷: عصر روز سه‌شنبه‌ی هفته‌ی جاری در مرز شهرستان سردشت و این بار در نزدیکی روستای “بیتوش” نیروهای حکومتی به سوی گروهی از کاسبکاران کُرد شلیک کرده که در نتیجه‌ی آن دو شهروند کُرد زخمی شدند.
هویت دو کاسبکار مصدوم؛ عبدالله رسولی و رسول رسولی می‌باشد که بنابه گزارش خبرنگار کُردپا، وضعیت عمومی عبدالله وخیم و تحت مراقبت پزشکی قرار دارد.
۲۸: اوایل هفته‌ی جاری مرداد ماه نیز کولبری جوانی به نام هیدی اسماعیلی در حوالی روستای “مرگاسه” در منطقه آلان سردشت هدف گلوله‌ی نظامیان قرار گرفت و از ناحیه کمر به شدت زخمی شد.
۲۹: هنگ مرزی سپاه آذربایجان‌غربی علاوه بر هدف قرار دادن شهروندان کُرد، اسب‌های بارکش کاسبکاران را نیز هدف گلوله قرار می‌دهد که در تازه‌ترین مورد از این اقدام نیروهای نظامی، حدود ۲۰ رأس اسب متعلق به شهروندان کُرد در تیراندازی شب گذشته در مرز سردشت تلف و تعدادی نیز بهمراه کالای کاسبکاران توقیف و مصادر شده است.
۳۰: نیمه‌شب ، هجدهم مردادماهبر اثر برخورد یک دستگاه خودروی مزدا دوکابین با یک دستگاه تویوتا لندکروزر در مسیر روستای دزلی از توابع بخش مرکزی شهرستان سروآباد، چهار کولبر مرزی جان سپردند.
اسامی جان‌باختگان بنابه گزارشات رسیده عبارتند از؛ ((اسعد کریمی فرزند رحمان ۳۰ ساله، عدنان کریمی فرزند حسین ۴۲ ساله، سعید ابست فرزند علی ۵۳ ساله و محمود باخه فرزند کریم ۴۰ ساله.))
((عبدالله رسولی فرزند امین، آزاد یاسمنی فرزند حبیب‌الله رئیس شورای روستای دره‌ناخی، امید باخه فرزند علی، عبدالله باخه فرزند علی، محمود نادریان فرزند محمد رضا، اسعد شریفی فرزند غفور، احمد ابست فرزند سعید، شورش ربانی فرزند عبدالهی و سوران النگون)) راننده تویوتا لندکروزر مصدوم این تصادف هستند.
۳۱: در سردشت نیروهای مسلح سپاه پاسداران به روی کاروان کولبران کُرد آتش گشودند که مرگ یکی از آنها را درپی داشت.
شلیک مستقیم به کولبران سردشتی در منطقه “آلان” بوده که جوانی ۳۳ ساله با نام سلام حافظی به قتل می‌رسد.
۳۲: بیست و سوم مردادماه یک شهروند کُرد در مناطق مرزی مرگور از توابع شهرستان ارومیه در کمین نیروهای مسلح سپاه قرار گرفت.هویت این فرد غیرنظامی؛ رضا آینی از اهالی روستای “چریک‌آباد” بخش سیلوانه می‌باشد.
در گزارش ارسالی عنوان شده که او با دو گلوله از ناحیه لگن و شکم مورد اصابت قرار گرفته .
۳۳: یکی از سربازان پاسگاه انتظامی روستای “برده‌رشه” از توابع بخش خاوومیرآباد روز شنبه، بیست و سوم مردادماه بر اثر اصابت گلوله به ناحیه سر جان خود را از دست داد.((اسماعیل بسطامی فرزند فایق )) توسط فرد یا افرادی ناشناس مورد شلیک گلوله قرار گرفته است.
۳۴: براثر انفجار یک قبضه مین به جا مانده از جنگ تحمیلی سه نوجوان ۱۵ ساله اورامان از توابع شهرستان سروآباد که یکی از این سه نفر به نام ‘محمد ابراهیمی’ قسمتی از پای راست خود را از دست داد و دو نفر دیگر نیز دچار جراحات سطحی شدند.
۳۵: شامگاه گذشته، شنبه ۱۳ شهریورماه در نتیجه شلیک نیروهای نظامی حکومت ایران مستقر در پایگاه مرزی ارتفاعات “دالانپر” از توابع منطقه مرگه‌ور ارومیه به کولبران کُرد، دو کولبر کُرد جان باختند و یک کولبر دیگر به شدت زخمی شده است.
۳۶: روز شنبە، بیستم شهریور ماه، جمعی از کولبران کرد در منطقەی مرزی ” پیرانشهر” در کمین نیروهای مسلح افتاده که در نتیجه یک کولبر کشتە شد.
هویت این کولبر کُرد، «آوات ابراهیمی» اهل پیرانشهر عنوان شده است.
۳۷: در روستای مرزی آلانه نیروهای هنگ مرزی در پایگاه مرزی «سرمیلان» بر روی شماری از کولبران کرد آتش گشوده و در نتیجه دو تن زخمی شدند که در هنگام انتقال به بیمارستان، یک تن جان خود را از دست داد. هویت کولبر کشته شده را «صلاح بورکه» از اهالی روستای «سوغنالو»ی بخش مرکزی پیرانشهر عنوان کرده که به هنگام انتقال به بیمارستان شهر چومان در منطقه ی کردنشین عراق جان خود را از دست داده است.
۳۸: نیروهای مستقر در پاسگاه روستای “هشتیان” از توابع بخش صومای برادوست روز ۲۸شهریورماه به سمت یک دستگاه خودروی پیکان تیراندازی کردند.در گلوله‌پراکنی مأموران انتظامی، راننده خودرو با هویت ارکان سعیدی فرزند شوقی در دم جان سپرد.
۳۹: شامگاه روز سه‌شنبه سی‌ام شهریورماه، یک شهروند کُرد به نام سنار محمدی فرزند سلمان براثر شلیک نیروهای انتظامی در روستای “بلجوک” از توابع منطقه قطور خوی جان خود را از دست داد.
بازنمود قوانین داخلی و بین‌المللی
به گفته مجمع عمومی سازمان ملل نیز نیروهای نظامی فوراً و پس از مشاهده کُولبران به سمت آنها تیراندازی می‌کنند.
طبق قانون بکارگیری اسلحه در حکومت ایران فرد تحت تعقیب باید با صدا زدن مطلع و آگاه شود و سپس تیر هوایی و در نهایت تیراندازی کمر به پایین صورت گیرد.
نیروهای نظامی کُولبران را در حالی هدف گلوله قرار می‌دهند که قانون مجازات اسلامی عمل این قشر را به عنوان جرم “ورود کالای قاچاق” و بعضاً “تردد غیرمجاز در امتداد مرز” برشمرده که مجازات آن چندین ماه زندان و جریمه‌ای نقدی معادل چند برابر ارزش کالای ضبط شده در نظر گرفته شده است.
همچنین طبق بند الف ماده ۲ قانون قاچاق، اگر کالای قاچاق کمتر از یک میلیون تومان ارزش داشته باشد هیچ گونه مجازاتی متوجه فرد نخواهد شد و در اکثر موارد کالایی که کولبران حمل می‌کنند به لحاظ اینکه کمتر از حد نصاب مذکور می‌باشد از مجازات جریمه معاف خواهد شد و تنها کالا ضبط خواهد گردید.
سخن پایانی:
مطالب مختصر فوق بیانگر وجود نوعی مرگ قانونی می‌باشد، مرگی که تنها با جان دادن کولبر پایان نمی‌یابد و تبعات آن همسر و فرزندان این کولبران را بیش از پیش در دامان مشکلات معیشتی و روانی، فرو می‌برد که تنها تصور آن خود رمانی تراژدیک و فاجعه‌ای انسانی می‌باشد که هر روزه در این جامعه روی می‌دهد و تکرار می‌گردد.
کولبران و کاسبکاران مرزهای مناطق کُردنشین در ازای مبلغی ناچیزی اقدام به انتقال اجناس و کالا به داخل کشور می‌کنند، که در صورت توقیف و ازبین رفتن این اجناس، باید خود آنها متقبل ضرر و زیان‌های وارده به صاحبان اصلی کالاها شوند.
کولبران و اغلب کاسبکاران مرزی در ازای انتقال اجناس به داخل کشور و یا گاهاً بالعکس، فقط دستمزد حمل کالا را دریافت می‌کنند.
منابع : کردپا.هرانا. جمعیت حقوق بشر کردستان (مافی مروف) ، سازمان حقوق بشر،سازمان حقوق بشر کردستان،ماف نیوز ، آسو روژهلات ،کردانه نیوز، روژ کورد،کردپرس.زاگرس پست.آژانس خبری موکریانی.
احسان فتاحی(روزنامه نگار وفعال حقوق بشر)
۱مهر۹۵
