کودتای ٢٨ مرداد یکی از بحث‌برانگیزترین وقایع تاریخ معاصر ایران است و صف‌بندی‌های سیاسی جدی میان طیف‌های مختلف درباره آن وجود دارد
وزارت امور خارجه آمریکا برای نخستین بار کتاب اسناد مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد که به سرنگونی دولت محمد مصدق منجر شد را منتشر کرده است.
این اسناد به وقایع سال‌های ۱۹۵۱ -۱۹۵۴ میلادی می‌پردازد و حوادث قبل از کودتا، عملیات سرنگون کردن مصدق و نیز وقایع پس از آن را در بر می‌گیرد.
وزارت خارجه آمریکا در سال گذشته میلادی – در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما و تصدی جان کری بر این وزارتخانه – اجازه انتشار کتاب اسناد کودتای ایران را نداده بود.
وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۱۹۸۹ میلادی کتاب اسناد مربوط به روابط ایران و دولت دوایت آیزنهاور را منتشر کرد که اسناد کودتا در آن گنجانده نشد. آن اقدام بحث برانگیز اعتراضات زیادی را در پی داشت.
به همین علت در سال ۱۹۹۲ کنگره آمریکا، وزارت امور خارجه را موظف کرد که تاریخ دیپلماسی ایالات متحده را به طور “جامع، دقیق و قابل اعتماد” چاپ کند.
وزارت امور خارجه همچنین پذیرفت که نسخه تکمیل شده روابط ایران و آمریکا در دهه ۱۹۵۰ میلادی را چاپ کند که سرانجام روز پنجشنبه (۱۵ ژوئن) چاپ شد.
پیش از این در سال ۲۰۱۳ میلادی نیز سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده، سیا، با خارج کردن اسنادی از طبقه‌بندی محرمانه به نقش خود در آن کودتا اعتراف کرده بود.
کودتای ٢٨ مرداد – که با همکاری سازمان سیا و سازمان اطلاعات سری بریتانیا معروف به ام‌آی ۶ و عناصری در ارتش انجام شد – یکی از بحث‌برانگیزترین وقایع تاریخ معاصر ایران است و صف‌بندی‌های سیاسی جدی میان طیف‌های مختلف درباره آن وجود دارد.
طرفداران رژیم سابق ایران، محمد مصدق را به نقض قانون اساسی متهم و از برکناری او توسط شاه دفاع می‌کنند و کودتای ٢٨ مرداد را “قیام ملی” می‌نامند.
اسلام‌گرایان، که در آن مقطع ابوالقاسم کاشانی از رهبران عمده‌شان بود نیز متهمند که با حمایت از کودتا در سرنگونی دولت مصدق و آغاز دوره‌‌ای از استبداد سیاسی در ایران نقش داشته‌اند.
برخی نیز حزب توده را متهم می‌کنند که با تندروی در اعتراضات پس از ۲۵ مرداد، که نخستین تلاش برای کودتا شکست خورد، زمینه را برای سرنگونی دولت آماده کرد و پس از آن نیز از توان سازمان افسران خود در عملیات ضدکودتا بهره نگرفت.
این اسناد نشان مى دهد که آمریکا مستقیما در کنار زدن دولت منتخب محمد مصدق ایفاى نقش کرده است.
بر اساس این اسناد، واشنگتن براى سرنگون کردن دولت مصدق برنامه ریزى داشته و کودتا را مستقیما مدیریت کرده است.
یکى از این اسناد به تاریخ ١٩ اوت ١٩۵٣ نشان مى دهد رابط سیا در تهران و سفیر آمریکا از واشنگتن خواسته اند پس از کودتا، براى کمک به دولت زاهدى ۵ میلیون دلار بودجه اختصاص دهد.
این اسناد در قالب ۴ محور کلی «تلاش‌های ایالات متحده برای فهمیدن مصدق از فوریه ۱۹۵۱ تا فوریه ۱۹۵»، «بحران سیاسی جولای ۱۹۵۲ ایران و تبعاتش»، «برنامه‌ریزی و اجرای عملیات آژاکس در اوت ۱۹۵۳» و «روزهای پس از عملیات آژاکس از سپتامبر ۱۹۵۳ تا دسامبر ۱۹۵۴» منتشر شده است.
وزارت خارجه آمریکا باید اسناد را مدتها پیش منتشر مى کرد، اما تاکنون درخواست تاریخ نگاران براى برداشتن طبقه بندى این اسناد را رد کرده بود.
در یکی از ۳۷۵ سند منتشرشده، سفیر آمریکا از محمدرضا پهلوی، شاه ایران، می‌خواهد در بیانیه‌ای از نظامیان و مردم بخواهد فرامین زاهدی را اجرا کنند.
از: بی بی سی و عصر ایران
