کارشناسنان آمریکایی می گویند ایران از هواپیماهای مسافربری برای مقاصد نظامی استفاده می کند.
به گفته انجمن دفاع از دموکراسی ها، از زمان لغو تحریمها بر علیه ایران، پنج خط هواپیمایی این کشور بیش از ۳۱۳ هواپیما از شرکتهای بین المللی خریداری کرده اند. این در حالیست است که کاهش رشد اقتصادی شرکتهای هوایی منطقه خلیج فارس، نشان دهنده بازار دشوار خاور میانه برای ورود شرکتهای جدید به این بخش است.
این اقدامات ایران، متخصصان امور امنیتی و بین المللی در واشنگتن را نگران کرده است. آنها نگرانند قراردادهای امضا شده بین ایران و شرکتهایی مانند بوئینگ و ایرباس، دلیلی فراتر از مسائل اقتصادی داشته باشد.
برپایه گزارش انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی، یاتا، نیاز مسافران در میان خطوط هوایی خاور میانه در سال جاری هفت درصد افزایش خواهد یافت اما میزان سود این شرکتها تنها با افزایش چهارصد میلیون دلاری همراه خواهد بود. در حالی که گزارش «یاتا» با ضرر شرکت اتحاد و پیش بینی ها در مورد نزول دو شرکت قطر ایرویز و امارات مطابق بوده، عملکرد ضعیف شرکتهای هوایی خاور میانه بیشتر مربوط به درگیریهای سیاسی بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و همچنین محدودیتهای آمریکا درباره حمل لپ تاپ در سفرهای هوایی اعلام شده است.
«برایان پیرس» اقتصاد دان ارشد «یاتا» می گوید: «در چند سال گذشته ما دست کم شاهد رکود بازار منتهی به خاور میانه بوده ایم. همچنین رقابت شدیدی از سوی خط هوایی ترکیه در جریان بوده که الگوی تجاری مشابهی دارد. شرکتهای چینی هم اخیرا قدرت بیشتری گرفته اند.»
بیش از یک دهه، و به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی و ارائه خدمات مناسب، شرکتهای هوایی منطقه خلیج فارس شاهد رشد فزاینده ای در زمینه جابجایی مسافران بین آسیا و اروپا بوده اند. اما شرایط برای این کشورها دشوار شده است.
عادل عبدالغفار، از مرکز بروکینگز در دوحه می گوید: «هواپیماهایی به بازار آمده اند که مسیرهای طولانی را با سوخت کمتری طی می کنند. برای همین شما می توانید با پروازی مستقیم از دهلی نو به نیویورک بروید بدون آنکه مجبور به توقف در دبی و یا دوحه باشید. همچنین با نزول قیمت نفت، کشورهای قطر، امارات و عربستان مانند قبل توانایی پشتیبانی از شرکتهای هوایی خودشان را ندارند.»
اما با توجه به خرید های جدید ایران ایر و چهار شرکت آسمان، ایران ایر تور، قشم ایرلاین و زاگرس از بوئینگ به ارزش ۴۵ میلیارد دلار، چشم انداز بازار هوایی در ایران متفاوت به نظر میرسد.
اندرو لبر، دانشجوی دکترای دانشگاه هاروارد اعتقاد دارد: «ایران با تعویض تدریجی ناوگان هوایی اش متشکل از ۲۵۰ هواپیما، قادر به ارائه پروازهایی ارزان قیمت نسبت به رقبای پر زرق و برق اش برای مسافتهای دورتر خواهد بود. این کشور همچنین میتواند پروازهای کوتاه مدت داخلی اش را هم بهبود ببخشد.»
به گفته برپایه گزارش انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی، یاتا، «ایران با داشتن ۹۰ میلیون جمعیت نسبت به کشورهای حوزه خلیج فارس برتری محسوسی در زمینه بازار داخلی دارد. در حالی که در حالی حاضر ایران همچنان با تحریمها درگیر است اما میتواند رقیبی بالقوه برای کشورهای منطقه باشد.»
به رغم موقعیت خوب برای پیشرفت در بازار هوایی، خریدهای بین المللی ایران زنگ خطرها را در واشنگتن به صدا در آورده است.
امانوئل اتولنگی عضو بنیاد دفاع از دمکراسی ها معتقد است: «من فکر میکنم این تعداد خریدهاست که گمراه کننده است. چطور می شود گسترش ایران ایر از ۳۶ هوایپما به سفارش ۱۸۰ هواپیمای جدید از بوئینگ و همچنین خرید ۰ دستگاه دیگر از ای تی آر که در کجموه میشود ۲۰۰ هواپیمای جدید در دهه آینده را توجیه کرد؟ آن هم با توجه به این نکته که آنها حریفان بسیار قوی ای در منطقه داشته و خیلی دیر وارد این بازار شده اند.»
اتولنگی هشدار می دهد که ایران از بخش مسافری صنعت هوایی اش برای انجام عملیات نظامی استفاده می کند. از سال پیش، بنیاد دفاع از دموکراسی ها به صورت آنلاین حدود هزار پرواز مسافری بین ایران و سوریه را رصد کرده است. با وجود ادامه جنگ داخلی در سوریه، به نظر نمی رسد که این کشور، مقصد توریستی باشد. این پروازها از طریق ۵ خط هوایی ایرانی، که دو شرکت از آنها از سوی آمریکا تحریم شده اند، و همچنین دو شرکت سوریه ای که هیچ کدام از آنها برنامه ای برای پروازهای شبانه ندارند انجام می شوند. بنیاد دفاع از دموکراسی ها تصاویری را در شبکه های اجتماعی باز نشر کرده است که سوار و پیاده شدن شبه نظامیان ایرانی از هواپیماهای مسافربری ایرانی به ویژه ایران ایر را نشان می دهد.
امانوئل اتولنگی عضو بنیاد دفاع از دمکراسی می گوید: «خطوط هوایی مسافربری ای که در عملیات نظامی شرکت دارند از همان هواپیماهای مسافربری برای انتقال اسلحه و جنگجو به سوریه استفاده می کنند. آنها میتوانند از هواپیماهای جدید برای مسافربری و از هواپیماهای قدیمی برای فعالیتهای نظامی استفاده کنند. قطعات یدکی که ایرانیها در کنار خود هواپیماهای جدید خریداری میکنند میتواند برای سرپا نگاه داشتن هواپیماهای قدیمی شان که در حمل و نقل تسلیحات استفاده می شود، بکار گرفته شود. مهمتر از آن، مهندسان ایرانی آموزش لازم را برای بهره گیری از قطعات یدکی در هواپیماهای قدیمی بوئینگ و ایرباس که در حمل و نقل تسلیحات استفاده می شود، می بینند.»
بنابراین به اعتقاد بنیاد دفاع از دمکراسی ها شرکتهایی مانند بوئینگ به صورت غیر مستقیم ممکن است به حضور ایران در سوریه کمک کنند. اما ممکن است نگرانی غیر تجاری دیگری هم در مورد استراتژی هوایی ایران وجود داشته باشد.
جیمز هسیک، از اندیشکده شورای آتلانتیک هشدار می دهد که این مساله ممکن است منجر به ایجاد وضعیت گروکشی اقتصادی شود. هسیک همچنین هشدار می دهد سفارشها از سوی ایران منجر به افزایش شغل در آمریکا شده و تلاشهای آتی دولت پرزیدنت ترامپ برای خنثی کردن این توافق ها میتواند با اعمال فشار سیاسی داخلی مواجه شود.