حامد آئینه وند روزنامه نگار- دانشجوی دکترای روابط بین الملل
سرانجام پس از گذشت چندین دهه از پایان جنگ جهانی دوم، نقشه خاورمیانه با برپایی همه پرسی استقلال در کردستان عراق و تشکیل کشور مستقل کردستان تغیر کرد و متعاقب آن سه پایتخت مجاور کردستان عراق یعنی بغداد، تهران و آنکارا علی رغم ائتلافی که برای فشار بر مسعود بارزانی و منصرف کردن او از انجام همه پرسی انجام دادند در عمل شکست خوردند و اعلام استقلال کردستان عراق در حالی که صورت می گیرد که خوشحالی بیش از اندازه کردهای ایران و ترکیه و عصبانیت قابل درک و پیش بینی حکومت های این دو کشور نخسیتن برونداد عینی استقلال کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی است که رسانه های ارتباط جمعی و شبکه های اجتماعی مجازی آن را منعکس کرده اند.
پریشانی و عصبانیت دو حکومت دیکتاتوری ایران و ترکیه که از قضا در هر دو اسلام گرایان قدرت را در دست دارند تنها به اعتراضات دیپلماتیک ختم نشده است. بستن مرزهای هوایی ایران به سمت اقلیم کردستان از سوی ایران و تهدید عریان اردوغان در خصوص جلوگیری از صدور نفت و محاصره اقتصادی کردستان نشانگر آن است که به قول معروف هر دو کشور همسایه اقلیم، شمشیر را برای کردها از رو بسته اند.
سفر چندی پیش سر لشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به ترکیه پیش از برگزاری همه پرسی و
همچنین برنامه ریزی برای سفر قریب الوقوع اردوغان و رئیس ستاد ارتش ترکیه به ایران پس از برگزای همه پرسی نشان می دهد که دو کشور در صورتی که چاره کار را در صحنه سیاست و دیپلماسی ارزیابی نکنند انجام عملیات نظامی مشترک بر ضد رهبران اقلیم امری بعید نیست زیرا ثبات استقلال کردستان و پیشرفت اقتصادی و سیاسی اقلیم تبعات مستقیمی بر کردهای ایران و ترکیه خواهد داشت علاوه بر آنکه گامی مهم برای تحقق رویای کردها در تشکیل کردستان بزرگ است.
با این همه اما باید دید که در نهایت ترکیه و ایران چه خواهند کرد. اگرچه ایران و ترکیه علاقمند در هم شکستن همه پرسی استقلال کردستان عراق هستند اما معنای حمایت سیاسی رسمی اسرائیل از استقلال کردستان و موضع گیری چهرهای متنفذ سیاسی در امریکا در حمایت از بارزانی و همه پرسی را هم خوب می فهمند. بنابر این تصور اینکه غریزی دست به حمله علیه بارزانی بزنند کودکانه به نظر می رسد.
واقیعت آن است که کردها در هر سه کشور عراق، ترکیه و ایران به عنوان اقلیتی آشکار،با نقض حقوق بنیادین خود مواجه بوده اند و به دلیل تبعیض های ناروایی که به لحاظ تاریخی در این کشورها بر آنها اعمال شده است هیچ گاه خود را جزئی جدا نشدنی از خاکی که به لحاظ سیاسی و جغرافیایی بدان وابسته هستند ندانسته اند. واقعیت آن است که کردها درعراق دوران صدام و پیش از آن با تعیض های ناروایی رو به رو بوده و در دوران صدام کشتار دسته جمعی را نیز از سر گذارنده اند. در ترکیه نیز اساسا حکومت مرکزی آنها را هیچ گاه به عنوان شهروند به رسمیت نشناخت و رهبر کردهای ترکیه عبدا… اوجالان سالهاست که در جزیره امیرالی ترکیه و در وسط دریا زندانی است.
علی رغم وعده های پوچالی و فریب کاریهای اردوغان در به رسمیت شناختن حقوق کردها و به راه انداختن مذاکرات صلح، پس از کوتای نافرجام ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ که بسیاری آن را ساختگی و در راستای تحکیم قدرت اردوغان می دانند او مصنویت پارلمانی نمایندگان کرد را لغو و رهبران حزب دموکراتیک خلق هارا دستگیر و روانه زندان کرد. در آن سوی میدان در ایران نیز اگرچه کردها دچار تبعیض بوده و به نوعی شهروند در جه دو محسوب می شوند اما در دوران حکومت محمدرضا پهلوی وضع آنان به مراتب از امروز بهتر بوده است. در تمامی دولتهای پس از انقلاب تبعیض به شکلی سیستماتیک بر کرد های ایران اعمال شده و نرخ بیکاری و عدم توسعه شهری در مناطق کرد نشین در ایران به شکلی غیر قابل قبول بالاست هم چنانکه ترور دکتر عبدالرحمن قاسملو توسط ماموران اطلاعات جمهوری اسلامی خاطره ای نیست که کردها از یاد ببرند.
اگرچه دستگاه دیپلماسی امریکا با بر گزاری همه پرسی مخالف نرمی کرده است اما آگاهان می دانند که حمایت صریح اسرائیل از برگزاری همه پرسی و حمایت از استقلال کردستان عراق بدون نظر مثبت ایالات متحده امکان پذیر و شدنی نیست. بنابر این حمایت چهرهایی مثل جان بو لتون و باب کروکر نشان می دهد که دموکراتها و جمهوری خواهان بر سر استقلال کردستان هم نظر هستند.
هر چند دولت ترامپ رسما با همه پرسی مخالفت کرده است اما شواهد و قرائن نشان می دهد که این مخالفت ها جدی نیست. به نظرمی رسد حمایت پیدای دولت اسرائیل از تشکیل کردستان و حمایت پنهان و غیر رسمی امریکا و حمایت متحدین عرب ایالات متحده چون عربستان و امارات که از امکانات مالی بسیاری برخوردارند نشان می دهد که ایران و ترکیه در نهایت چاره ای جز کنار آمدن با استقلال کردستان ندارند.
استقلال کردستان عراق و تلاش های احتمالی کردهای ایران و ترکیه برای گرفتن امتیازات گسترده از حکومت های مرکزی آغاز فرآیندی خواهد بود که می تواند به رویای تشکیل کردستان بزرگ ختم نشود. چنانچه حاکمیت ایران و ترکیه حفظ یکپارچگی کشورهایشان را نه در حرف که درعمل خواستارند باید به برقراری دموکراسی در کشور تن دهند. سرکوب سازمان یافته و امنیتی کردن فضای تنفس در مناطق کرد نشین بدترین و ساده ترین راه مواجه با مساله استقلال کردستان است. چنانچه کردها بتوانند همگام با شهروندان دیگر به خواسته هایشان در ذیل یک نظام دموکراتیک دست پیدا کنند. دلیلی برای جداسری ندارند.
اما شواهد موجود نشان می دهد نه در ایران که آیت ا… خامنه ای وسپاه که ۸۰ در صد قدرت را در اختیاردارند در فکر برقراری مناسبات دموکراتیک هستند و نه در ترکیه ای که اردوغان حکومت می کند و پس از رفراندوم قانون اساسی ترکیه را صدها گام از دموکراسی و سکولاریزم دور کرده به بر قراری چنین مناسباتی نظر دارند. در این هنگامه تولد کشوری به نام کردستان که مناسبات دموکرایتک و آزادی خواهانه در آن ساری و جاری باشد می تواند به برقراری دموکراسی در ایران و ترکیه کمک کند.
پایداری پیوندی که کردهای ایرانی با دیگر اقوام ایرانی دارند از این پس بیش از پیش در گروی برقراری مناسبات دموکراتیک در سطح کشور است. کسانی که به منظور مقابله با شادی مردم کردستان ایران در پی همه پرسی استقلال در کردستان عراق در خیابانها نیروهای ضد شورش و تجهیزات سر کوب مستقر کردند نشان دادند که از فهم امنیتی پائینی بر خوردارند. اراده کردها برای تعین سر نوشت بیش از آنکه نشات گرفته از حس ناسیونالیستی و قوم گرایانه باشد ناشی از ظلم تاریخی است که حکومتهای مرکزی در ترکیه، عراق و ایران بر آنها روا داشته اند. برای آنکه کردهای ایران خود را ایرانی بدانند و به دولت مرکزی پایبند باشند باید مشارکت سیاسی آنها را به رسمیت بشناسیم و از مدیران کرد مقبول در جامعه کرد در پستهای سیاسی استفاده کنیم. اگر جمهوری اسلامی و ترکیه استقلال کردستان را به منزله تهدیدی علیه خود تلقی می کنند چاره ای جز تقویت دموکراسی در کشورهایشان ندارند در غیر این صورت آب به آسیاب رویای کردستان بزرگ می ریزند.