سیاوش نوروزی روزنامه‌نگار
در آستانه شروع برداشت زعفران در ایران، قیمت بهترین نوع زعفران در ایران به کیلویی شش میلیون تومان رسیده است.
زعفران در بازار ایران کیلویی چهار تا شش میلیون تومان، بسته به نوع آن خرید و فروش می‌شود.
برداشت زعفران که از آن به عنوان طلای سرخ یاد می‌شود، از نیمه مهر ماه شروع می‌شود و کشاورزان برای حفظ کیفیت و عطر زعفران صبح قبل از طلوع خورشید گل‌های زعفران را می‌چنیند.
بعد از چیدن گل‌های بنفش زعفران، سه کلاله قرمز رنگ میله‌ای شکل و سه خامه زرد رنگ را که در وسط گل قرار گرفته از گلبرگ‌ها جدا می‌کنند و در محیطی دور از رطوبت و نور مستقیم به مرور خشک می‌کنند تا برای عرضه به بازار آماده شود.
ایران بزرگ‌ترین تولید کننده زعفران دنیاست و حدود ۹۰ درصد تولید این محصول را در اختیار دارد.
آمار نشان می‌دهد کشت زعفران در سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده است و سطح زیر کشت زعفران از ۷۷ هزار هکتار در سال ۱۳۹۱ به ۱۰۵ هزار هکتار در سال گذشته رسیده است.
با وجود افزایش سطح زیر کشت، تولید زعفران تقریبا ثابت مانده و در بعضی سال‌ها حتی کمتر شده است. دلیل ثابت ماندن سطح تولید، خشک‌سالی گسترده مزارع خراسان جنوبی و رضوی بوده که عمده زعفران تولیدی ایران از این مناطق به دست می‌آید.
تولید زعفران ایران سال گذشته ۳۳۶ تن بوده که بخش عمده آن صادر شده است. بنابر گزارش وزارت جهاد کشاورزی، ایران سال گذشته ۲۰۳ تن زعفران به ارزش ۲۸۶ میلیون دلار صادر کرده است.
بزرگ‌ترین خریداران زعفران ایران، امارات متحده عربی، اسپانیا هستند که بخش عمده خریداری شده از سوی اسپانیا و امارات به نام خود این کشورها در بازارهای جهانی عرضه می‌شود.
علاوه بر این، ایتالیا، آمریکا، هند، فرانسه، سوئد، آرژانتین، عربستان سعودی، هنگ کنگ، بریتانیا و سوئیس عمده‌ترین خریداران زعفران ایران در سال گذشته بودند.
باکیفیت‌ترین زعفران تولیدی ایران در استان‌های خراسان جنوبی و رضوی در نزدیکی مرز افغانستان تولید می‌شود. اما کشت زعفران در استان‌های اصفهان، فارس، کرمان و مرکزی نیز رواج دارد.
تجارت زعفران
میزان تجارت جهانی زعفران بیشتر از ۸ میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود اما سهم ایران در تجارت جهانی زعفران بسیار اندک است. چون عمده زعفران ایران به صورت فله صادر می‌شود و کشورهای خریدار، زعفران ایران را بسته‌بندی و در بازار عرضه می‌کنند.
پیمان یوسفی آذر مجری طرح ملی توسعه گیاهان دارویی در وزارت جهادکشاورزی به خبرگزاری مهر گفته که ایران با تولید نزدیک به ۹۰ درصد تولید زعفران، در تجارت جهانی در رتبه هفدهم این محصول قرار دارد.
حسین، تاجر زعفران می‌گوید در سال‌های اخیر هیچ تلاشی برای ساخت یک برند ایرانی نشده است و زعفران به همان شکل ۳۰ سال پیش صادر می‌شود. در چنین وضعیتی نمی‌توان انتظار داشت کسی زعفران را به نام ایران بشناسد.
زعفران گران‌ترین ادویه جهان است اما در بدترین بسته‌بندی به فروش می‌رسد و صادرکنندگان زعفران هم تلاشی انجام نمی‌دهند برای این که زعفران را با بسته بندی در حد ارزش این محصول در بازار جهانی عرضه شود.
این تاجر زعفران می‌گوید این کار از عهده یک صادرکننده خارج است و دولت باید برای عرضه زعفران در کشورهای غربی اقدام و برای معرفی زعفران ایران هزینه کند اما اکنون دولت هیچ تلاشی برای این محصول منحصر به فرد انجام نمی‌دهد و چشم دولت تنها به همان درآمدی است که عمدتا توسط بازرگانانی شبیه ما صادر می‌شود.
آقای یوسفی آذر گفته جهانی سازی زعفران با برند ایرانی از برنامه‌های ماست و باید دفاتر بزرگ زعفران ایران در شهرهای بزرگ جهان از جمله هامبورگ، لندن، نیورک و دیگر شهرها گشوده شود.
رقبای ایران
بنابر گزارش‌ها، در سال گذشته میلادی، ایران با تولید ۳۳۶ تن زعفران در رتبه اول، هند با تولید ۲۲ تن در رتبه دوم، یونان با تولید ۷.۲ تن در رتبه سوم، افغانستان با تولید ۶ تن در رتبه چهارم، مراکش با تولید ۲.۶ تن در رتبه پنجم، اسپانیا با تولید ۲.۳ تن در رتبه ششم و ایتالیا و چین با تولید یک تن زعفران در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.
در سال‌های اخیر رقبای زعفران ایران بیشتر شده‌اند، افغانستان در همسایگی ایران تولید زعفرانش را افزایش داده است و در برخی مناطق این کشور، زعفران جایگزین خشخاش شده است.
صادرات پیاز زعفران ممنوع است اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که قاچاق پیاز زعفران ادامه دارد. نهادهایی نظیر وزارت جهادکشاورزی و شورای ملی زعفران همواره بر برخورد با قاچاق زعفران تاکید کرده‌اند اما به نظر می‌رسد قوانین ممنوعیت تاثیری در قاچاق پیاز زعفران نداشته است.
به گفته آقای یوسفی آذر “ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های موجود در این زمینه (پیاز زعفران) لغو و سیاست گذاری‌هایی که مربوط به ۵۰ سال قبل است باید کنار گذاشته شود.”
به گفته آقای یوسفی آذر، “با وجود اعمال سیاست‌های سختگیرانه در دهه‌های قبل، الان شاهد هستیم که کشورهای زیادی از جمله چین، مراکش، افغانستان، ایتالیا، آمریکا، فرانسه، اسپانیا و کشورهای آفریقایی به تولید کننده زعفران تبدیل شده‌اند.”
این مقام دولتی میزان قاچاق پیاز زعفران را سالانه “حدود ۸۰ تن” برآورد می‌کند و می‌گوید هلند پیاز زعفران را استاندارد سازی کرده و به کشورهایی نظیر گرجستان، قرقیزستان، ترکمنستان و روسیه صادر می‌کند و “روزی خواهد رسید که عملکرد پیاز زعفران ایران ۴ کیلو در هکتار و نوع هلندی اصلاح شده آن ۱۲ کیلو گرم در هکتار است و ایران به کلی از بازارهای جهانی حذف خواهد شد.”
برنامه دولت ایران این است که هم پیاز زعفران را برای افزایش عملکرد تولید اصلاح کند و هم روش‌های مکانیزه برداشت را گسترش دهد تا هم تولید افزایش پیدا کند و هم هزینه تولید کم شود اما تامین سرمایه لازم برای اجرای این طرح دشوار است.
با این حال بر اساس برنامه ششم توسعه، وزارت جهادکشاورزی می‌گوید با تامین سرمایه لازم برای اجرای این برنامه، تا چهار سال دیگر تولید زعفران به ۵۰۰ تن در سال خواهد رسید.
زعفران علاوه بر مصارف غذایی، در صنایع دارویی و آرایشی مصرف دارد و رنگ و طعم منحصر به فرد آن شاخص‌ترین ویژگی زعفران است.
نهادهایی نظیر شورای ملی زعفران ایران که زیر نظر اتاق بازرگانی مشهد فعالیت می‌کند، امیدوار است با همکاری دولت، تولید و صادرات زعفران افزایش یابد و زعفران با نام ایران به جهان معرفی شود.
از: بی بی سی