سه سال پیش با “پروین ذبیحی” راهی روستای نشکاش از توابع مریوان شدیم. روستایی در دل کوه که مرزی نیست، اما هم چون اکثر نقاط کردستان ساکنان فقیری دارد. راهی شدیم تا از ۷ کودک قربانی مین -در انفجار یک مین وسط روستا زیر درخت گردو- عیادت کنیم.
کودکان بعد از یک سال از گذشت واقعه وضعیت مناسبی نداشتند. خبرگزاری ها این موضوع را به عنوان یک مورد از ده ها مورد انفجار بعد از جنگ تحمیلی به خوبی پوشش داده بودند و مسئولین ساکت و آرام از کنار ماجرا گذشته بودند. بعد از پی گیری های پروین ذبیحی و مراجعه به چند وکیل داوطلب، در نهایت وزیر بهداشت، آقای هاشمی، چشم “آلا” را عمل کرد؛ اگرچه یکی از چشم های آلا برای همیشه خاموش شد. به آلا دیه ای داده نشد و حتی جانباز هم شناخته نشد؛ چون این انفجار پس از جنگ بود و درصد جانبازیت به ۳۰ نمی رسید. “خبات” پس از ۴ سال از گذشت حادثه و وجود چند ترکش در بدن و صورتش یکی از چشمانش رو به خاموشیست. پولی برای مداوا هم وجود ندارد. “گشین” یک پایش را از دست داد. در واقع ضربه پای گشین به مین باعث انفجار شده بود. بچه ها زیر درخت گردو مشغول توپ بازی بودند. گشین توپ را هدف می گیرد ولی پایش برای همیشه تک می شود. با پیگیری های دائم پروین ذبیحی و پدر در نهایت پرونده گشین با حداقل معلولیت به عنوان مستمر گیر جانبازی ثبت می شود. اما روح خراشیده این کودکان چگونه درمان می یابد؟ گشین درس نمی خواند. فقط گریه می کند. سایر کودکان هم با ترکش ها و جراحت های خفیف تر مورد درمان قرار می گیرند. ولی آیا این انتهای ماجراست؟
این حادثه یکی از دردناک ترین وقایع انفجار مین در ایران بود، اما هر سال مین قربانیانی دارد از کوچک و بزرگ. مرداد دو سال پیش بود که دو کودک در حال چرای دام قربانی مین شدند. “بهزاد” جان باخت و “فرشاد” با جراحت وخیمی همان گونه رها شد که آلا و خبات: بدون یک چشم و در جهانی نیمه تاریک!
یک سال بعد “کوسار” اهل روستای گاگل، قربانی حادثه جدیدی می شود. بعد از پاکسازی ناقص میدان مین در جایی مشغول بازی کردن بوده که آلوده به مین بوده و او از وجود مین اطلاعی نداشته است. در اثر انفجار مین چشمش به شدت آسیب دیده و هم چنان مانند موارد قبلی نه دیه ای، نه کمک مالی جهت درمان و نه رسیدگی. این موضوع در منطقه کردستان آن قدر با روزمرگی مردم گره خورده است که برای مسئولین امری عادی جلوه می کند. “معتصم” ۱۶ سال دارد و اهل روستای دوپلوره است. بر اثر انفجار مین یک پایش را از دست داده و ارزانی و نامرغوبی جنس پروتز امانش را بریده است. او حالا ۱۷ ساله شده…
این داستان ها تمامی ندارد. پس از زلزله اخیر در منطقه کرمانشاه احتمال وقوع انفجارهای مین بالا خواهد رفت. کما این که در طی همین چند روز ۳ انفجار مین رخ داده و احشام را قربانی کرده است. سست شدن مین ها در جای خود و حرکت آن ها با باران و برف متعدد و سنگین آن مناطق یکی از دلایل افزایش خطر انفجار مین پس از زلزله اخیر است. اما اندوهناکی ماجرایی که در مطلب پیش رو خواهید خواند تنها به این موضوع ختم نخواهد شد. در آستانه روزهای جهانی مبارزه با خشونت و کودک، همایشی با عنوان کودک و صلح در تهران برگزار شد(۱). در این همایش خانم معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهور، با اشاره به نقض حقوق کودکان در جهان، به موارد قابل توجهی اشاره کرد:
ایران در حوزه کودکان به عنوان یکی از متعهدان کنوانسیون حقوق کودک، اقدامات خوبی داشته است.
با اشاره به آسیب های جنگ و درگیری برای کودکان افزود: تصویر شهادت علی اصغر(ع) در واقعه عاشورا نماد بسیار مهمی است که در واقعه کربلا و قیام امام حسین(ع) روی داد و این کودک شش ماهه نمادی از مظلومیت کودکان در درگیری ها و مخاصمات است و نمادی از حقانیت دعوت امام حسین(ع) برای اعتلای شرافت و انسانیت است.
براساس آمارهای ارائه شده، ۴ میلیون کودک در دوران معاصر کشته شده اند، ضمن این که آسیب ها، معلولیت و جراحت ها، بی خانمانگی و آوارگی کودکان از جمله آسیب‌های مربوط به آن هاست.
به کارگرفتن کودکان در جنگ ها، مانند به کارگیری به عنوان عوامل مستقیم و غیرمستقیم و سوءاستفاده و آزار جنسی کودکان در جنگ ها و بردگی آن ها از جمله موارد نقض حقوق کودکان است.
از بین رفتن مدارس و بیمارستان ها از جمله دردهای بزرگ در زلزله اخیر غرب کشور است، ضمن این که محرومیت از دسترسی به کمک های بشردوستانه از آثار ناخوشایندی است که کودکان در یمن در این شرایط قرار دارند و کار به جایی رسیده است که همه رؤسای کشورها و سازمان ملل به این موضوع اعتراض کردند و شرایط کودکان یمنی چند سال است که براساس ناامنی، ترور و ترومای روانی است.
پروین ذبیحی در کارگاه توانایی مقابله با مین روستای انجیران
با توجه به مواردی که اخیراً معاون امور زنان و خانواده بیان کرده است، بنابراین کودکانی که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در خطر آسیب جنگی قرار داشته باشند، یا باید حمایت شوند و یا باید از خطر دورنگه داشته باشند. آیا دولت به وظایف خود در مورد وضعیت نامناسب کودکان قربانی و یا در معرض خطر عوارض به جا مانده از جنگ به شایستگی عمل کرده است؟ چگونه می توانند داد سخن از همصدایی با سایر کشورها برای حمایت از کودکان یمنی بلند کنند وقتی هم چنان کودکان سرزمینمان در امنیت نیستند؟
فضای مدرسه و میدان مین در یک قاب
کودکان مناطق غرب کشور هنوز بعد از ۲۸ سال از اتمام جنگ تحمیلی، آثار آن را بر جان و روح و روان خود تحمل می کنند. کودکان نواحی غرب کشور تنها در صحرا و دشت قربانی مین نمی شوند؛ در راه مدرسه تا خانه هم در خطرند. پیش تر خبرگزاری مهر نوشت: “ایجاد یک مجتمع آموزشی در روستای شیخ صله در پنج کیلومتری مرز عراق و دیوار به دیوار یک میدان مین تا کنون منجر به مصدومیت تعدادی از ساکنان این روستا شده است. این در حالی است که فرمانده گردان تخریب سپاه نبی اکرم کرمانشاه می گوید صدور اجازه ساخت مدرسه در این نقطه پرخطر از سوی مسئولان آموزش و پرورش سوال برانگیز است. این مجتمع آموزشی در سال ۱۳۸۸ با وجود اطلاع مدیران آموزش و پرورش از انفجار مین در هنگام ساخت مجتمع و جراحت فردی به اسم حمید نظری افتتاح می شود و در طول دو سال گذشته دانش آموزان به این منطقه پر خطر به مدرسه رفت و آمد داشته اند تا این که مسئولان استانی از طریق مردم و نه آموزش و پرورش این موضوع را به اطلاع مرکز مین زدایی استان می رسانند… براساس اعلام وزارت دفاع، هم اکنون تعداد زمین های آلوده به مین در استان های ایلام، خوزستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان یک میلیون و ۶۲۰ هزار و ۹۱۸ هکتار است که در سال ۶۷ این عدد ۳ میلیون و ۸۳۱ هزار و ۴۸۰ هکتار است”(۲).
پروین ذبیحی به پشت بام یک خانه اشاره می کند: بعد از پاکسازی، یک مین در آن جا پیدا شده است.
دومین مدرسه ای که توسط پروین ذبیحی، فعال حقوق کودک شناسایی شده است در روستای انجیران از توابع بخش خاو ومیراوای مریوان با جمعیتی بالغ بر ۴۶۴ نفر و صد و یک خانوار است. مردمان این روستا فقیر هستند و اکثرا به کولبری اشتغال دارند.
پروین ذبیحی تصمیم می گیرد برای کودکان این مدرسه که در کنار میدان مین قرار گرفته است کارگاه آشنایی با مین و توانایی مقابله با آن را برگزار کند. در حالی که او معتقد است مکان یابی چنین مدارسی بدون تخصص صورت می گیرد. چون امکان جا به جایی مدرسه و روستا وجود ندارد و هم چنین ارگان های مربوط نسبت به مین زدایی این مناطق احساس مسئولیتی نمی کنند؛ پس حداقل کودکان بیاموزند در مواجه با چنین غول خفته ای بهتر است چه اصولی را رعایت کنند.
دهیار در حال نشان دادن مناطق آلوده به مین بعد از آخرین پاکسازی می گوید: کل روستا آلوده به مین شده و هیچ کس در امان نیست.
به گفته اهالی محل پاکسازی در این روستا بسیار ناقص صورت گرفته است. تمام روستا بعد از پاکسازی بیش تر از قبل به مین های سرازیر شده آلوده شده اند. به نقل از اهالی روستا پیش تر جهت مین زدایی به روستا مراجعه شده ولی تنها به چند انفجار و چند عکس و فیلم اکتفا کرده اند. سپس خاک های مین گذاری شده را با لودر جا به جا کردند که به عنوان مثال بخشی از این خاک های جابجا شده در کنار برخی از منزل ها تخلیه شده و یا در مسطح سازی زمین بازی کودکان مورد استفاده قرار گرفته است.
پروین ذبیحی ادامه می دهد: “در این روستا یک نفر معلول مین وجود دارد که در شهر زندگی می کند. دو تا از دانش آموزان هم به من گفته اند که خودشان مین پیدا کرده و به دهیار و روحانی و مدیر مدرسه خبر داده اند”. دهیار می گوید: “چندین بار مین و خمپاره پیدا کردم که بدون ترس آن را درون آتش انداخته و خودم به سرعت از محل حادثه دور شدم”.
دانش آموزان مدرسه در کارگاه برخورد با مین
پس از خرابی های زلزله اخیر تعداد زیادی از مدارس استان کرمانشاه آسیب جدی دیده اند و نیازمند مرمت هستند. بنا شده است کلاس ها در کانکس برای دانش آموزان روستایی برگزار شود. مرزبان نظری، مدیرکل نوسازی مدارس استان کرمانشاه، اظهار داشت: “در زلزله اخیر ۷۸ فضای آموزشی با ۴۱۵ کلاس درس در سطح مدارس شهرستان های استان کرمانشاه دچار آسیب جدی شده‌اند. برای اسکان دانش آموزان ۲۵۰ کانکس مورد نیاز است که تا روز گذشته ۴۰ کانکس فراهم شد”(۳).
باید پرسید مکان یابی مدارس بر اساس چه اصولی صورت می گیرد؟ با مین های به جا مانده قبلی چه باید کرد؟ با کودکان قربانی مین و خانواده های رها شده آن ها چه باید کرد؟ چه کسی مسئول افزایش تدوام قربانیان مین بعد از ۲۸ سال جنگ و آسیب در غرب کشور است؟ پس از زلزله اخیر تکلیف مین ها چه خواهد شد؟ کانکس ها را در کجای روستا تعبیه کنند که کودکان قدم های محکم و امنی به سوی آینده بردارند؟
پانوشت ها:
مرگ ۴ میلیون کودک در جهان در دوران معاصر، خبرگزاری فارس، ۲۹ آبان ماه ۱۳۹۶
احداث مدرسه در کنار میدان مین، خبرگزاری مهر، ۱۲ مهرماه ۱۳۹۰
۴۰ کانکس برای اسکان دانش آموزان زلزله‌زده استان کرمانشاه فراهم شد، تسنیم، ۲۸ آبان ماه ۱۳۹۶
از: خط صلح