مدرسه فمینیستی: زمانی بود که بخش وسیعی از جامعه مردسالار ایران با سوادآموزی زنان به شدت مخالفت می کرد به این دلیل که «زنان ممکن است نامه عاشقانه برای مردان نامحرم بنویسند»، اما زنان از این سد گذشتند تا این که «زبان زنان» دراز شد و نشریه های زنانه ای همچون «زبان زنان» منتشر کردند و «راپورت های اجتماعی و سیاسی» نوشتند و از وضعیت زنان سخن گفتند. اما هنوز که هنوز است نوشتن و روزنامه نویسی، یکی از حرفه های پرخطر برای زنان محسوب می شود و زنانی که قلم به دست دارند، با مشکلاتی گوناگون و گاه گسترده تر از همتایان مردشان روبرو هستند.
دستگیری ناگهانی و گسترده چندین روزنامه نگار در دفاتر روزنامه ها، از مهمترین اخبار هفته گذشته بود؛ هر چند به نظر می رسد اخبار مربوط به روزنامه نگاران دربند یعنی زنان و مردانی که جرمشان عمل کردن به وطیفه ی انسانی و نشر اخبار در حوزه های مختلف فرهنگی و اجتماعی بوده، یا دستگیری های بلندمدت و کوتاه مدت روزنامه نگاران و یا تهدید امنیت شغلی این قشر از جامعه ی ایران، طی چند سال گذشته به یکی از اخبار هر روزۀ ایرانیان تبدیل شده است.
در میان نام روزنامه نگاران بازداشت شده در هفته گذشته، مانند همیشه بسیاری از روزنامه نگاران زن نیز به چشم می خورند، زنانی همچون: نرگس جودکی، ریحانه طباطبایی، امیلی امرایی، صبا آذرپیک، فاطمه ساغرچی، و نسرین تخیری. بی شک این اولین بار نیست که زنان روزنامه نگار بازداشت و یا تهدید می شوند، پیش از این هم بسیاری از روزنامه نگاران زن به انواع مختلف، تهدید یا بازداشت شده، خانواده هایشان تحت فشار قرار گرفته و برخی از آنان همچون ژیلا بنی یعقوب و مهسا امر آبادی در کنار همسران خود در حال گذراندن احکام حبس خود هستند. این زنان روزنامه نگار نه تنها نویسندۀ «راپورت های اجتماعی» بودند بلکه «نامه های عاشقانه» خود را برای همسران دربندشان، روانه زندان کردند.
بسیاری از این روزنامه نگاران زن، افزون بر آنکه امنیت شغلی ندارند، در انتخاب و پابر جا ماندن در حرفه ی خود هر روز با اضطراب و چالش های مختلف امنیتی و عرفی دست و پنجه نرم می کنند. متاسفانه پرونده سازی برای زنانی که حتی در ایران نیستند و در عین حال کار روزنامه نگاری را انجام می دهند، و به حرفه ی خود وفادار هستند، مدام در معرض اتهام و تعرض به حریم خصوصی شان هستند به طوری عکس های شخصی آنان را انتشار می دهند و امنیت فردی و حریم خصوصی زنان را برهم می زنند . همین امر موجب شده است که بسیاری از زنانی که شغل روزنامه نگاری را انتخاب می کنند، منتظر هر پیشامد غیر حرفه ای در حرفه خود باشند و نه تنها خود بلکه خانواده هایشان نیز احساس امنیت نکنند.
واضح است که با همه ی این سختگیری ها، و در بسیاری موارد سوءاستفاده از حریم خصوصی زنان برای فشار آوردن به آنها و خانواده هایشان هنوز نتوانسته مانع از حضور گستردۀ زنان در حوزۀ روزنامه نویسی شود. در این میان بسیاری از زنان خبرنگار در ایران نه تنها با مسایل سیاسی و در واقع تهدیدهای امنیتی دست و پنجه نرم می کنند بلکه سختگیری های پوششی و رفتاری و فشار بر آنان به منظور ممانعت از حضورشان در اکثر مجامع برای تهیه خبر، یکی دیگر از معضلات شغلی زنان روزنامه نگار است.
با این حال حضور زنان در حوزۀ روزنامه نگاری یکی از دستاوردهای مهم جنبش زنان محسوب می شود، چرا که روزنامه و رسانه یکی از مهم ترین وسایل ارتباطی با مخاطب به شکل گسترده است. شاید به همین دلیل هم باشد که از همان آغاز حضور زنان در حرفه ی روزنامه نویسی، زنان روزنامه نگار همواره چه از سوی نهادهای زن ستیز و چه از سوی مردم عادی با فشارها و تهدیدهای گوناگون روبه رو شده اند. یکی از دلایل سختگیری ها در برابر حضور زنان در حرفه ی روزنامه نگاری از همان آغاز این بود که روزنامه ها عموما با نفوذ در میان اقشار مختلف مردم می توانند بخش قابل توجهی از توده های مردم را با فعالیت های زنان آشنا کرده و بالطبع بر نحوه ی نگاه و باور آنها به حضور برابر زنان در اجتماع تاثیر بگذارند. از همین رو نوشتن برای زنان همواره چه خودآگاه و چه ناخودآگاه به منزله ی حضور برابر در اجتماع و دستیابی به آرمان های برابری خواهی و گسترش حقوق شهروندی زنان بوده است. شاید همین امر موجب شده که بر تعداد روزنامه نگاران زن هر روز افزوده گردد و زنان بتوانند از طریق روزنامه ها و رسانه ها به منزله شبکه های گسترده ی اجتماعی، نظریات و مسایل زنان را به مخاطب خود حتی در عام ترین سطح جامعه، بشناسانند. هرچند که از چند سال گذشته به این سو هنوز زنان به دلیل وجود فشارهای گوناگون، هرچه قدر هم بر مسایل فرهنگی فائق آمده باشند، به صورت جدی نتوانسته اند روزنامه های مختص به خود را در شکلی گسترده داشته باشند.
اهمیت حضور زنان روزنامه نگار از زاویه ای دیگر نیز قابل تامل است. مسلما در یک جامعه مردسالار نگاه سنتی و حاکم بر خبر، اجازه نمی دهد که بسیاری از اخبار از زوایه ی زنانه و یا حتی اخبار مربوط به زنان در شعاعی مناسب و در خور موقعیت شان در جامعه، در روزنامه ها نفوذ کند، از این رو حضور بسیاری از این زنان روزنامه نگار در تحریریه روزنامه ها، می تواند در این امر تاثیرگذار باشد و حداقل حاوی روایت هایی باشد که از نگاهی دیگر به اخبار و تفسیر رویدادها و حتا عکس ها و تصاویر مرتبط به آن می پردازد. بدین ترتیب می بینیم که بسیاری از زنان خبرنگار توانسته اند با نفوذ و با بالا بردن شاخص های حرفه ای خود در امر روزنامه نگاری و تفسیر خبر، از زوایه ی دیگر به رویدادها بنگرند و در تحلیل ها و گزارش هایشان نکات ظریف و زنانه را به مخاطب خود بشناسانند و حتی با نفوذ و اعمال این تفاسیر، افکار عمومی جامعه را از اهمیت حضور برابرشان، آگاه سازند. اما این تنها مزیت حضور حرفه ای روزنامه نگاران زن نیست بلکه بازتاب اخبار مرتبط با زنان و نفوذ در میان مخاطب عام برای شناساندن آنچه که از نگاه یک زن اتفاق می افتد می تواند از دیگر مزایای حضور روزنامه نگاران زن در این حرفه تلقی شود.
شاید به همین دلایل است که بسیاری از زنان روزنامه نگار همواره در معرض تهدید نیروهای مردسالار قرار دارند، چرا که زنان روزنامه نگار به نوعی بازتاب دهنده نقش و حضور زنان در جامعه و تحولات اجتماعی و سیاسی و منعکس کننده نگرش و زوایای تفسیری، تحلیلی و حتی تصویری زنان جامعه خود هستند. بسیاری از زنان روزنامه نگار با تفسیرهای حرفه ای و نگاه متفاومت خود که قادر است اکثر کلیشه های رایج علیه زنان را در بافت مردسالار بشکند، عملا و به ضرورت، وارد چالش های گوناگونی می شوند و تحلیل های تقلیل یافته مردسالاری را از نگاه افراطی و تک زاویه ای نجات می بخشند. از این رو خطری بالقوه برای نیروهای زن ستیز درون جامعه به حساب می آیند.
شاید به همین خاطر هم هست که نحوه برخورد با زنان روزنامه نگار همانند دیگر فعالیت های زنان با فشار بر این زنان و خانواده های آنها و نیز پرداختن به حریم شخصی آنان، همراه است تا آنان را از پرداختن به رسالت حرفه ای خود بازدارند. در واقع استراتژی برخورد و فشار در مورد زنان خبرنگار عمدتا از طریق فشارهای فرهنگی و عرفی جامعه است تا هرچه بیشتر دایرۀ نقد و حضور زنان را در حوزۀ روزنامه نگاری تحت فشار قرار دهند و محدودیت های بیشتری را برای جلوگیری از حضور برابر این زنان در حوزه های مطبوعاتی فراهم کنند.
در پایان می توان گفت تجربه نشان داده است که اینگونه فشارها در دراز مدت نمی تواند مؤثر واقع شود بلکه انگیزه برای مقاومت را بیشتر خواهد کرد حتی اگر بسیاری از این زنان در شغل خود احساس امنیت نکنند، اما باز هم در گسترش اخبار و حضور برابر خود تاکید خواهند کرد و این دایرۀ بسته دستگیری های پی در پی و آزار زنان روزنامه نگار، در مجموع آن ها را از حضور برابر و پرداختن به رسالت حرفه ای شان باز نخواهد داشت.