رضا حقیقت نژاد
رهبر جمهوری اسلامی امروز ۱۴ خرداد، در یک سخنرانی عمومی به سازمان انرژی اتمی ایران دستور داد « سریعا مقدمات و آمادگی‌های لازم برای رسیدن به ۱۹۰هزار سو را در چارچوب برجام فراهم بکند.» او گفت این کار فعلا در چارچوب برجام انجام شود.
آیت الله خامنه ای، نخستین بار ۱۶تیرماه۹۳ به این موضوع اشاره کرد: «مسئولین ما می گویند ما به ۱۹۰۰۰۰ سو احتیاج داریم. ممکن است این نیاز مال امسال و دو سال دیگر و پنج سال دیگر نباشد، اما این نیاز قطعی کشور است، خب، باید نیاز کشور تأمین بشود.»
یک روز پس از این سخنان، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی درباره سخنان رهبر جمهوری اسلامی توضیح داد: «سو (swu) واحد اندازه‌گیری است. طول را با متر و زمان را با ساعت اندازه می‌گیرند و توان جداسازی ماشین‌های سانتریفیوژ با «سو» اندازه‌گیری می‌شود … بنا بر بررسی‌های انجام شده، ما سالانه به این مقدار واحد کار جداسازی نیاز داریم که سوخت سالانه نیروگاه بوشهر را تأمین کنیم و اگر سه نیروگاه مثل بوشهر را داشته باشیم، نیاز به سه تا ۱۹۰ هزار سو داریم.» وی افزود: «نیاز عملی ما هشت سال دیگر است که قرارداد ما برای تأمین سوخت بوشهر تمام می‌شود و تا هشت سال دیگر، خودمان خواهیم توانست سوخت بوشهر را تولید کنیم.» با ملاک قراردادن سخنان صالحی باید گفت که از سال ۱۴۰۱ ایران وارد نیاز عملی در این حوزه می شود، چهارسال دیگر.
مسئولان ایرانی در طول مذاکرات هسته ای هم ابتدا ۱۹۰هزار سو را به عنوان کف مطالبات مطرح می کردند و از آن به عنوان یک گره و نقطه تعیین کننده یاد می کردند ولی اندک اندک گفتند این میزان نیاز امروز نیست و بی خیال گنجاندن آن در برجام شدند.
به همین علت بود که مجلس شورای اسلامی در بند ۳ طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب ۲۱مهرماه ۹۴ آوردند « دولت موظف است هرگونه عدم‌پایبندی طرف مقابل در زمینه لغو مؤثر تحریم‌ها یا بازگرداندن تحریم‌های لغوشده و یا وضع تحریم تحت هرعنوان دیگر را به‌دقت رصد کند و اقدامات متقابل در جهت احقاق حقوق ملت ایران انجام دهد و همکاری داوطلبانه را متوقف نماید و توسعه سریع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را سامان دهد به‌طوری‌که ظرف مدت دو سال ظرفیت غنی‌سازی کشور به یکصد و نودهزار سو افزایش یابد.»
با این حال در طرح مجلس مصوب شده بود: «شورای‌عالی امنیت ملی مرجع رسیدگی به این موضوع می‌باشد» و «دولت باید ظرف مدت ۴ماه برنامه خود را برای این منظور جهت تصویب به شورا ارائه نماید.» ناظر به همین مصوبه بود که آیت الله خامنه ای در نامه مورخ ۲۹مهرماه۹۴ به حسن روحانی نوشت: «مطابق مصوّبه‌ی مجلس، طرح و تمهیدات لازم برای توسعه‌ی میان‌مدّت صنعت انرژی اتمی که شامل روش پیشرفت در مقاطع مختلف از هم‌اکنون تا پانزده سال و منتهی به ۱۹۰ هزار سو است، تهیّه و با دقّت در شورای عالی امنیّت ملّی بررسی شود.»
شورای عالی امنیت ملی مسئولیت رصد و تصمیم گیری در این زمینه را به «هیات نظارت بر اجرای برجام» واگذار کرده است. هیات نظارت بر برجام ۹مرداد۹۶ اعلام کرد که «تصمیمات ۱۶بندی» را در واکنش به نقض برجام اتخاذ کرده ولی تاکنون خبری مبنی بر اینکه بحث ۱۹۰هزار سو هم جزو این تصمیم ها بوده، منتشر نشده است. اقدام امروز آیت الله خامنه ای که به جای هیات نظارت بر برجام یا شورای عالی امنیت ملی، واکنش جمهوری اسلامی را اعلام کرد، نشان دهنده این است که آیت الله خامنه ای از روند تصمیم گیری این نهادها راضی نیست ولی چون نتوانسته است نظر خودش را از طریق این نهادها اعلام کند، شخصا آن را در یک سخنرانی علنی مطرح کرده است.
با این حال، چنین اظهارنظری تازگی ندارد. آیت الله خامنه ای صرفا قانون مصوب مجلس را تکرار کرده و عبارت «فعلا در چارچوب برجام» هم یعنی اینکه سازمان انرژی اتمی به نحوی حرکت کند که ناقض برجام نباشد. اگر این سخنان را ملاک قرار دهیم، باید به سخنان مرداد۹۴ علی اکبر صالحی اشاره کنیم که روند رسیدن به این سطح را در چارچوب برجام توضیح داد: « ما از انتهای سال هشتم [اجرای برجام] شروع به تولید ۲۰۰دستگاه ir6 و ir8 می کنیم. از انتهای سال هشتم ، سالن B را آماده می کنیم. بعد از سال یازدهم، زنجیره سانتریفیوژهای ir6 ما ۱۶۴تایی می شود و زنجیره سانتریفیوژهای ir8 ما نیز ۸۰ تا. اینها را بایستی پیش بینی کنیم. بعد از سال سیزدهم شیب را زیاد می کنیم طوری که در سال پانزدهم ما به ۱۹۰هزار سو برسیم. شاید هم زودتر در انتهای سال ۱۴ برسیم.» بنابراین در «چارچوب برجام» ایران در سال ۱۴۰۸ یا ۱۴۰۹ می تواند به ۱۹۰هزار سو برسد. هرچند برخی اصولگرایان عقیده دارند این سخنان صالحی تبلیغاتی است و ایران در چارچوب برجام در طول حدود ۴۰سال می تواند به ۱۹۰هزار سو برسد.
با این شرح، دستور آیت الله خامنه ای برای آماده سازی سریع مقدمات رسیدن به ۱۹۰هزار سو، می تواند این معنا را بدهد که ایران آماده خروج از برجام می شود. سخنان امروز رهبر جمهوری اسلامی، تهدید اروپایی ها در این زمینه بود.
اما با فرض جدی گرفتن این تهدید، از نظر عملی ایران برای اجرایی کردن این دستور در چه وضعیتی است؟ علی اکبر صالحی، شهریور۹۴ در پاسخ به منتقدان برجام گفت حرف هایشان برای رسیدن به ۱۹۰هزار سو در مدت کوتاه، بار علمی ندارد: «فرض کنید که ما این تعداد «سو» را بر اساس یک اتفاق و معجزه همین الان در اختیار داشته باشیم. ما مواد اولیه نداریم که برای مدتی این مجموعه ۱۹۰ هزار سو را دائما در فعالیت نگاه داریم و پس از دو سال فعالیت آن نیز به پایان می رسد. آنگاه چه باید کرد؟ … این کار زمانی نتیجه می دهد که تولید مواد اولیه در داخل کشور بتواند تامین کننده نیاز سالانه ۲۰۰هزار سو باشد تا فعالیت کارخانه متوقف نشود و این موضوع نیازمند مدت زمان هفت تا هشت سال است.» امروز او در محل سخنرانی آیت الله خامنه ای در جمع مسئولان جمهوری اسلامی نشسته بود. چشم های گردشده و متعجبش هنگام شنیدن دستور رهبر جمهوری اسلامی نشان می داد که همچنان به سخنان قبلی خود در این زمینه باور دارد ولی بعید است که فعلا بتواند چنین چیزی را به زبان بیاورد.
از: ایران وایر