این سند که در یادداشت‌های فضل‌الله زاهدی پیدا شده حکایت از پرداخت مبالغ کلانی به مخالفان مصدق دارد
گمانهزنیها درباره سندی تاریخی که به صورت‌حساب احتمالی پرداخت پول به مخالفان محمد مصدق شباهت دارد بالا گرفته و این سوال مطرح شده که چه کسی (یا کسانی) و در چه مقطعی (قبل، هم زمان یا بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲) این یادداشت را نوشته‌اند.
این صورت حساب از پرداخت پول به کسانی از جمله ابوالقاسم کاشانی، محمد تقی فلسفی و شعبان جعفری حکایت دارد.
سند بعد از شش دهه در بین یادداشت‌های خود سرلشکر فضل‌الله زاهدی – فرمانده نظامی کودتا – پیدا شده؛ اسناد فضل‌الله زاهدی در واقع بخش کوچکی از اسنادیست که پسرش اردشیر زاهدی اخیرا به کتابخانه موسسه هوور دانشگاه استنفورد اهدا کرده است.
محتوای این سند نه فقط موضع هواداران حکومت پهلوی – که واقعه ۲۸ مرداد را قیامی ملی می‌دانند – زیر سوال می‌برد که روایت جمهوری اسلامی درباره عملکرد روحانیانی چون ابوالقاسم کاشانی در آن روز سرنوشت ساز را نیز به چالش می‌کشد.
کارشناسان تاریخ کودتا درباره محتوای این یادداشت چند فرضیه متفاوت را مطرح کرده‌اند؛ برخی احتمال می‌دهند که سند به دوران نخست وزیری فضل‌الله زاهدی تعلق دارد، به این ترتیب که نخست وزیر زاهدی برای این که زیر پایش را محکم بکند به عده‌ای مخفیانه پول داده است. گروهی دیگر از ناظران اما می‌گویند سند را احتمالا عوامل سازمان سیا در آستانه کودتا تهیه کرده‌اند.
محتوای این سند نه فقط موضع هواداران حکومت پهلوی – که واقعه ۲۸ مرداد را قیامی ملی می‌دانند – زیر سوال می‌برد که روایت جمهوری اسلامی درباره عملکرد روحانیانی چون ابوالقاسم کاشانی در آن روز سرنوشت ساز را نیز به چالش می‌کشد.
کارشناسان تاریخ کودتا درباره محتوای این یادداشت چند فرضیه متفاوت را مطرح کرده‌اند؛ برخی احتمال می‌دهند که سند به دوران نخست وزیری فضل‌الله زاهدی تعلق دارد، به این ترتیب که نخست وزیر زاهدی برای این که زیر پایش را محکم بکند به عده‌ای مخفیانه پول داده است. گروهی دیگر از ناظران اما می‌گویند سند را احتمالا عوامل سازمان سیا در آستانه کودتا تهیه کرده‌اند.
مارک گازیوروسکی، نویسند کتاب “محمد مصدق و کودتای ۱۹۵۳ در ایران” – که در دهه ۱۹۸۰ میلادی با اکثر مأموران بازنشسته سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که در کودتا شرکت داشتند صحبت کرده – به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید سند جدید می‌تواند برآورد هزینه‌هایی باشد که سیا می‌خواست در عملیات کودتا (تی پی آژاکس) صرف متحدان ایرانی خود بکند.
آقای گازیوروسکی این سناریو را محتمل می‌داند که سند “چند هفته قبل از موعد کودتا نوشته شده تا تخمین بزنند برای هر یک از بازیگران چقدر باید خرج بکنند…آنها احتمالا می‌خواستند مشخص بکنند که به چه کسانی باید رشوه بدهند و چقدر پول برای خریدن افراد لازم دارند.”
یادداشت یاد شده در این پاکت نگهداری می‌شده است
بنا بر اسنادی که وزارت امور خارجه آمریکا سال گذشته درباره کودتا منتشر کرد، سازمان سیا پنج میلیون و ۳۳۰ هزار دلار برای پروژه سرنگونی مصدق بودجه داشته که بنا بر یادداشت یافت شده در مجموعه اسناد زاهدی، حدود ۴۴ هزار دلار آن (یعنی سه میلیون و صد هزار ریال ثبت شده در برگه سند) می‌تواند به بازیگران ایرانی اختصاص داده شده باشد، از جمله ۸۰۰ هزار ریال برای آقایان کاشانی و بهبهانی، ۲۰۰ هزار ریال برای شعبان جعفری، ۲۰۰ هزار ریال برای احزاب راست‌گرای سوسیالیست ملی کارگران ایران (سومکا) و آریا.
دست خط کرمیت روزولت؟
اردشیر زاهدی به بی‌بی‌سی گفته است که این یادداشت دست خط او یا پدرش نیست؛ آقای زاهدی در عین حال اصالت سند را زیر سوال نمی‌برد و این احتمال را مطرح می‌کند که آمریکایی‌ها آن را تهیه کرده باشند- احتمالی که آقای گازیوروسکی هم آن را ممکن می‌داند.
این استاد علوم سیاسی دانشگاه تولین آمریکا می‌گوید نحوه نگارش و گرامر انگلیسی عبارات مندرج در یادداشت حکایت از آن دارد که دست‌کم یکی از نگارندگان آمریکایی بوده – شخصی مانند کرمیت روزولت (هدایت کننده اصلی عملیات آژاکس در تهران) که شاید در جلسه‌ای با شرکای ایرانی خود به تخمین هزینه‌های عملیاتی پرداخته‌اند.
پیش نویس یکی از نطق‌های فضل‌الله زاهدی
آقای گازیوروسکی البته بعید می‌داند که فردی چون سرلشکر زاهدی یا سرهنگ عباس فرزانگان (وابسته نظامی ایران در واشنگتن که برای سیا کار می‌کرد و در سازماندهی واحدهای نظامی در کودتا نقش مستقیم داشت) اطلاع داشتند که مثلا ۱۵ تن کاغذ برای روزنامه‌های طرفدار شاه ۳۰۰ هزار ریال هزینه دارد.
او معتقد است دو عامل اصلی سیا در تهران یعنی علی جلالی و فروغ کیوانی بیشتر توانایی ارائه یک چنین ارزیابی‌هایی را داشتند. علی جلالی و فروغ کیوانی (با اسم رمز نرن و سیلی) در ظاهر روزنامه نگار در خفا برای سیا کار می‌کردند و از چند سال پیش از کودتا در عملیات تبلیغاتی و میدانی سیا علیه حزب توده TPBEDAMN فعالیت داشتند.
مارک گازیوروسکی می‌گوید: “آنها دو سال پیش از کودتا تمام کارهایی را که در این یادداشت به آن اشاره شده انجام می‌دادند. به روحانیون پول می‌دادند که کمونیست‌ها را محکوم کنند، مقالات تبلیغاتی سازمان سیا را به روزنامه‌ها می‌رساندند و به اوباش خیابانی مثل شعبان جعفری پول می‌دادند که با اعضای حزب توده درگیر بشوند.”
یادداشتی که به مقایسه بدهی‌های دولت قبل و بعد از کودتا می‌پردازد
در واقع سازمان سیا از این شبکه در عملیات تی پی آژاکس علیه مصدق استفاده کرد – کودتایی که نقشه‌اش را سازمان اطلاعاتی بریتانیا طراحی کرده بود. در سند مذکور به عاملان اصلی سازمان اطلاعاتی بریتانیا در کودتا یعنی برادران رشیدیان اشاره‌ای نشده است.
یادداشتی پس از کودتا؟
از طرف دیگر، عده‌ای معتقدند سند یادشده ارتباطی به کودتا ندارد بلکه احتمالا پس از به قدرت رسیدن فضل‌الله زاهدی تهیه شده است. داریوش بایندر، دیپلمات سابق و نویسنده کتاب “ایران و سازمان سیا: بازبینی سرنگونی مصدق” به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید در اصالت سند شکی ندارد اما آن را مربوط به عملیات تی پی آژاکس نمی‌داند. او می‌گوید به طور نمونه، شعبان جعفری تا بعد از ظهر روز ۲۸ مرداد در زندان بوده بنابراین نمی‌توانست – آن طوری که سند مذکور اشاره می‌کند – برای کودتا از کسی پولی گرفته باشد.
یکی دیگر از یادداشت هایی که به نظر می‌رسد به سرلشکر زاهدی تعلق دارد
آقای بایندر واقعه ۲۸ مرداد را کودتای خارجی نمی‌داند زیرا معتقد است طرح کودتا برای کنار زدن مصدق با فرمان شاه در شب ۲۴-۲۵ مرداد شکست خورد و این مخالفان داخلی مصدق بودند که سه روز بعد ابتکار عمل را در دست گرفتند نه سازمان سیا که به عقیده او، بعدها در اسناد موجود درباره نقش خود در وقایع آن روز بزرگ‌نمایی کرده است.
او می‌گوید: “دولت زاهدی مثل همه دولت‌های دیگر برای این که زیر پای خودش را محکم بکند به یک عده ای می‌رسیده و سبیل بعضی را چرب می‌کرده مثلا هیچ بعید نیست که به آیت‌الله کاشانی، بهبهانی و غیره پول داده باشد.”
“اصولا پول دادن به علما و روحانیون و آخوندها کار خیلی مشکلی نیست برای این که پرداخت وجوهات به روحانیون امر رایجی است. آنها هم این پول ها را می‌گیرند و حق مشروع خودشان می‌دانند.”
از: بی بی سی