قوه قضاییه مدت‌ها است بی‌سر و صدا شبکه‌ای را احیا کرده که هدف اصلی آن، سرکشی در زندگی خصوصی مردم، نظارت بر عملکرد نهادهای دولتی یا شناسایی و برخورد با انواع تهدید‌های سیاسی و امنیتی تحت عنوان «پیش گیری از وقوع جرم و آسیب‌های اجتماعی» است.
این شبکه در راستای تحقق بند سوم «سیاست‌های کلی قضایی» که سال ۱۳۸۸به قوه قضاییه ابلاغ شد، در سال ۱۳۹۵ احیا شده است.
شبکه «دیده‌بان» یا «ستاد مردمی پیش گیری از وقوع جرم قوه قضاییه» از سال ۱۳۸۳ با عنوان «ستادهای پیش گیری و حفاظت اجتماعی» در دادگستری‌ها فعال بود اما از سال ۱۳۹۵ پوست‌اندازی کرد و ماموریت‌های آن بسیار گسترده‌تر از قبل شد.
تمام فعالیت‌های مربوط به سازمان دهی نیرو‌های این شبکه از طریق سایتی به نام «سجام» (سیستم جامع اطلاعات مردمی) انجام می‌شود که دسترسی به آن از خارج از ایران امکان‌پذیر نیست. سجام در معرفی این ستاد احیا شده نوشته است: «با احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی و قانون امر به معروف و نهی از منکر و… و عدم مداخله در آن ها، دور جدید فعالیت خود را آغاز کرد.»
اهداف این ستاد نیز تأسیس بزرگ ترین تشکل مردمی (شبکه اجتماعی) قوه قضاییه با قابلیت نقش‌آفرینی برای آحاد و اقشارِ جامعه در عرصه‌های مختلف در راستای پیش گیری از وقوع جرم اعلام شده است.
جلب مشارکت عامه مردم و انسجام بخشیدن به تلاش‌های مردمی و نهادهای مدنی کشور برای اصلاح جامعه از دیگر اهداف این شبکه است.
هدف سوم این ستاد هم تعمیق امنیت و تضمین سلامت اخلاقی، اجتماعی در مقیاس جغرافیای انسانی کشور با مسوول ساختن غیرمستقیم مردم در تأمین و پایداری امنیت عنوان شده است.
این ستاد و سامانه‌اش زیر نظر اداره کل پیش گیری‌های مردمی و مشارکت‌های مردمی معاونت اجتماعی دستگاه قضایی اداره می‌شود که در واقع، وظیفه دریافت گزارش‌های مردمی درباره تخلفات و جرایم را دارد.
سامانه سجام در واقع زیرمجموعه یک فرآیند اجرایی است؛ یعنی این سامانه برای ستاد مردمی پیش گیری از وقوع جرم در نظر گرفته شده است تا اقدامات ستاد از طریق این سامانه انجام شود.
آن‌طور که مقام قضایی گفته‌اند، کارکرد این سامانه نیز بر مبنای خوداظهاری و داوطلبانه بودن مشارکت‌های مردم در ارسال گزارش‌ها است.
اصلی‌ترین کاری که به ظاهر مسوولان قضایی برای این ستاد تعریف کردهاند، ارسال گزارش معضلات محلات و مناطق و شهرستان‌ها توسط خود مردم است.
ثبت‌نام دهیاران، اعضای شورا‌ها، هیاتی‌ها، بسیجی‌ها، کارگران، کارمندان و دیگر اقشار جامعه در سامانه سجام از مهم ترین اهداف اجرایی مقام‌های قضایی برای این ستاد تعریف شده است.
«مهدی رحیمی»، دبیر اجرایی سامانه سجام گفته است این شبکه در تمام استان‌ها نیرو جذب می‌کند اما این به معنای استخدام کردن مردم نیست بلکه آن ها به صورت داوطلبانه درخواست عضویت در سامانه را می‌دهند.
رحیمی افزوده است پس از ثبت‌نام افراد در این سامانه، آن ها آموزش دیده و سازمان دهی می‌شوند که چه طور گزارش‌های خود را در زمینه تخلفات ادارات دولتی و جرایم اجتماعی تهیه و ارسال کنند.
فرآیند اجرایی سامانه به این شکل است که متقاضیان عضویت در سراسر کشور از طریق این سامانه ثبت‌نام می‌کنند و پس از آن بررسی و تطبیق مشخصات متقاضی عضویت، احراز هویت و استعلام‌های مورد نیاز در این رابطه انجام می‌شود. در مرحله بعد، صلاحیت عضو تایید و پس از احراز هویت، کد عضویتی برای آن تعریف می‌شود. پس از آن، متقاضیان تایید شده در سامانه سازمان دهی می‌شوند.
به گفته «محمدباقر الفت»، معاون اجتماعی و پیش گیری از وقوع جرم قوه قضاییه تاکنون بیش از ۱۵۰ هزار نفر به عنوان «دیده بان پیش گیری از جرایم» در این سامانه ثبت‌نام و فعالیت خود را آغاز کردهاند.
الفت گفته است: «وظیفه دیده‌بانان پیش گیری از جرم، ممانعت از شکل‌گیری وقایعی است که می‌تواند به ناهنجاری و جرم تبدیل شود.»
«علی القاصی»، رییس دادگستری استان فارس هم درباره شبکه دیده‌بان و سامانه سجام گفته است: «این طرح با تأسی از امر به معروف و نهی از منکر اجرایی شده است.»
القاضی افزوده است: «نیرو‌های متعهد در سراسر کشور جذب این شبکه بزرگ اجتماعی شده و گزارش‌هایی که از این افراد دریافت می‌شود، نقش مهمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی دارند.»
«علی اصغر رفاهی»، مدیرکل پیش گیری‌های مردمی و مشارکت‌های اجتماعی معاونت پیش گیری از وقوع جرم قوه قضاییه اعلام کرده است اعضای این شبکه تا فروردین سال ۱۳۹۸ باید به یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر برسد.
رفاهی دی ماه امسال گزارشی از فعالیت این شبکه و سامانه اینترنتی وابسته به آن داده که حاوی نکات قابل توجهی است. او گفته است اعضای این شبکه تاکنون در استان خراسان رضوی ۴۷۳ گزارش، استان فارس ۳۳۲ گزارش، استان چهارمحال و بختیاری ۱۲۳ گزارش، استان البرز ۱۲۹ گزارش و استان یزد ۵۵ گزارش در سجام ثبت کردهاند.
آن‌طور که این مقام مسوول گفته است، تاکنون استان خوزستان با جذب حدود ۲۲ هزار نفر، در رده نخست جذب مشارکت‌های مردمی در سامانه سجام قرار دارد.
به گفته او، استان فارس با پنج هزار و ۴۰۰ نفر، استان خراسان رضوی با بیش از سه هزار نفر، استان کرمانشاه با دو هزار و ۲۵۰ نفر، استان گیلان با هزار و ۲۳۰ نفر و استان کردستان با هزار و ۱۶۰ نفر، در رده‌های بعدی قرار دارند.
سایت سجام نیز در گزارش دیگری از استان‌های خراسان جنوبی، لرستان، اردبیل، سمنان و زنجان به عنوان ضعف‌ترین استان‌ها در زمینه جذب نیرو خبر داده است.
رفاهی کفته است: «گزارش‌های مردمی کاملا محرمانه اند و هیچ اطلاعاتی از فرد اعلام کننده تخلف در جایی اعلام نمی‌شود و فقط سازمان‌های مربوطه گزارش را دریافت می‌کنند.»
وی هم چنین آمار داده است چهار هزار گزارش ارسالی بررسی و بیش از ۲۰۰ گزارش ارسالی مردمی به سامانه سجام صحت سنجی و عملیاتی شده اند.»
به گفته او، گزارش‌هایی که از افراد دریافت می‌شوند، به صورت محرمانه و ناشناس در سیستم ثبت و پس از تایید مسوولان هسته‌ای و استانی، برای دستگاه‌های دولتی ارسال و «مطالبه‌گری» می‌شوند تا دستگاه‌های دولتی نواقص را برطرف کنند.
مقام‌های قضایی در شرایطی از ارایه جزییات کار این ستاد و سامانه سجام خودداری می‌کنند که یک تصویر منتشر شده از برنامه داخلی این سایت نشان می‌دهد اهداف آن بیش تر از آن چیزی است که پیش‌تر اعلام شده است.
این تصویر مربوط به برچسب‌گذاری یا انتخاب موضوع گزارش اعضای این شبکه به دستگاه قضایی است که عناوین اصلی آن، امنیتی، سیاسی، جاسوسی و نظامی است.
«فعالیت تبلیغی علیه نظام»، «برگزاری تجمعات و راهپیمایی‌های غیرقانونی»، «تشکیل یا اداره جمعیت غیرقانونی» و «جرایم امنیت داخلی و خارجی» از دیگر طبقه‌بندی جرایم در این سایت است.
از این شبکه در واقع می‌توان به عنوان شبکه خبرچین‌های قوه قضاییه نام برد که با اهداف کاملا خاص و ویژه راه‌اندازی شده است؛ شبکه‌ای که مشابه آن را بیش تر نهادهای امنیتی و اطلاعاتی در اختیار دارند.
از: ایران وایر