دکتر ریموند رخشانی
مقاله و فایل صوتی چهل و چهارم
با سلام، من ریموند رخشانی هستم و حوزه کارشناسی من مهندسی سیستم هاست، و تخصص من در بکارگیری اندیشه سیستمی برای انتقال فن آوری و اجرا و پیاده سازی تولید فراورده های نوین می باشد.
در این سلسله از مقالات و فایل های صوتی، کوشش می کنم که علم مدرن را (به زبان فارسی) از پایه به دوستانی که علاقمند هستند، در حد توان، ارائه کنم. از اساتید، پژوهشگران و اندیشمندان عزیز، خواهشمندم که لینک ها را به دوستان و بویژه به جوانان دانش پژوه ما (که اغلب دسترسی نظام مند برای آشنایی با علم مدرن – به زبان فارسی – ندارند) ارسال فرمایند.
لینک همه مقالات و فایلهای صوتی پیشین در پایان مقاله گذاشته شده است.
دوستانی هم که در شبکه های اجتماعی حضور دارند، می توانند این مجموعه فایل های صوتی و مقالات “سرشت علم” را از ابتدا از طریق لینک تلگرام زیر با دوستان دیگر شریک شوند. با احترام، ر. رخشانی
“https://t.me/natureofscience”
پویایی و پُردگرگونیِ زمین[۱]
سَیاره ی ما زمین[۲] یکی از فعال ترین و پویاترین اجسامِ فضایی در منظومه ی خورشیدی[۳] است[۴]. در ابعادِ طولِ زندگی یک انسان بسیاری از نَمایه های این کره از قبیل کوه ها[۵] و دره ها، رودها و بیابان ها، قاره ها و اقیانوس ها بظاهر ثابت و غیرقابل تغییر می رسند[۶]. اما نگاهی دقیق تر به آنها ما را مُتقاعد می کند که کره ی زمین به نحوی مستمر در تغییر است[۷]. برخی از عواملِ تغییر، ناگهانی و تخریبی هستند مثل زلزله و خیزآب[۸] و آتشفشان و برخی دیگر تدریجی هستند.[۹]
- زلزله، لرزش یا ارتعاش زمین است که در نتیجه ی شکست، گسل[۱۰]، یا نقصان در لایه های زمین اتفاق می افتد[۱۱].
- زمین لرزه اغلب نتیجه ی انباشتِ تدریجی تنش های بین دو یا چند بلوکِ سنگ های زیرزمینی است[۱۲].
- بدین دلیل پیش بینی زمانِ وقوعِ زلزله بی نهایت دشوار است.
- اغلب زلزله را از راهِ انرژی آزادشده ی آن که مسلما با میزانِ تخریب آن رابطه ای مستقیم دارد اندازه گیری می کنند[۱۳].
- هربار که زلزله ای بوقوع می پیوندد دو بلوکِ سنگ های زیرزمینی در راستایِ گسل ها یا نقصان ها و شکاف هایِ بین شان حرکت کرده اند. این حرکت ها الله بختی و تصادفی[۱۴] نیستند و دیگربار و دیگربار در مسیرِ همان نقصان ها و گسل ها اتفاق می افتند و گاهی صدها کیلومتر حرکتِ نسبی زمین را بوجود می آورند[۱۵].
آتشفشان[۱۶] فرآیندِ شکل گیری یک کوه یا نمایه ی زمینی دیگری است هنگامیکه موادِ مذاب از اعماقِ زمین می جوشند و بر سطحِ زمین انباشته می شوند[۱۷].
- همه ی آتشفشان ها از سیستمِ کانال های زیرزمینی ای عبور می کنند که انباری از سنگ هایِ مذاب را (که ماگما [۱۸] خوانده می شوند) به سطحِ زمین می رسانند . قبل از هر آتشفشان انباری زیرزمینی با موادِ مذابی (ماگما) با حرارتی در حدود ۱۲۰۰درجه ی سانتیگراد پر شده است.
- میلیون ها انسان در نزدیکی کوه های آتشفشان زندگی می کنند (برای نمونه در هاوایی و در ایسلند) اما آتشفشان ها بندرت قربانی می گیرند اگرچه صدماتِ بسیار سنگینی می زنند. آتشفشان ها اغلب قابل پیش بینی هستند و خطرناک ترینِ آنها نوعی است که فشاری درونی در انبارِ موادِ مذابِ خود می سازد و به نحوی ناگهانی منفجر می شود.
- انفجارهای آتشفشانی قابل پیش بینی تر از وقوعِ زلزله هستند و عمدتاً بدلیل آنکه ابزارهای امروزی می توانند میزانِ انباشتِ موادِ مذاب در انبارهای زیرزمینی را ماه ها قبل از وقوعِ آتشفشان مانیتور و اندازه گیری کنند[۱۹].
- اگرچه آتشفشان ها بظاهر غریب و دوردست پنداشته می شوند اما آنها شاید بیش از ۸۰% سطحِ زمین را شکل داده اند و کلِّ کفِ اقیانوس ها[۲۰] هم از سنگ های آذرین یا آتشفشانی پوشیده شده است.
نظریه ای که بر این باور است که همه ی تغییراتِ جغرافیایی در طولِ میلیون ها سال تغییراتِ جزیی تر و در فرآیندهایِ شیمیایی و فیزیکی شکل گرفته اند یکنواخت گرایی یا همدیس گرایی[۲۱] خوانده می شود[۲۲].
- نخستین شخصی که همدیس باوری را مطرح کرد زمین شناسِ اسکاتلندی جیمز هاتن[۲۳] (۱۷۲۶-۱۷۹۷) بود.
- پیش از او برداشتِ غالب متکی بر باورهایِ مسیحیت و منطبق با برداشتی بصورتِ تحت اللفظی از انجیل بود که عمرِ زمین را تنها ۶۰۰۰ سال می دانست. اسقفِ ایرلندی جیمز آشر (۱۵۸۱-۱۶۵۶)آن نظریه را واردِ باورهایِ مسیحی کرده بود[۲۴].
- مطابق با آن باور همه ی نمایه های زمین (کوه ها و غیره) در نتیجه ی توفانی بزرگ شکل گرفته بود.
- خودِ آن جزم باوری هایِ مسیحیت هم متاثر از دو سنتِ فاجعه گرا یا سانحه گرا (که تغییراتِ زمین شناختی را در اثرِ فاجعه می دید[۲۵]) و دریاگرا یا آب گرا و نپتونیزم (که شکل گیری سنگ ها را در نتیجه ی فعل وانفعالاتِ آب ها می پنداشت) بود[۲۶].
هاتن در مطالعاتِ خود متوجه شد که بسیاری تغییراتِ مهم زمین در لایه هایِ سنگ ها و صخره ها ثبت شده اند. لایه هایِ رسوبی بهترینِ گواهِ تغییر و تحول هایِ زمین شناختی بوده اند[۲۷].
- او با مطالعه ی لایه های صخره های شهرش، جدبورو[۲۸] در اسکاتلند، نشان داد لایه هایِ رسوبی صخره ها تدریجی (و نه ناگهانی چون یک فاجعه) بوده و دوره هایِ زمین شناختی را آشکار می سازند. او همچنین بر خلافِ نظریه ی نپتونیسم، حرارتِ گرمایِ درونی زمین را عاملِ اساسی تغییر نامید. نظریه ای که امروز آتشفشان گرایی[۲۹] نامیده می شود.
- هاتن نظریه های خود را در کتابِ انقلابی اش “فرضیه یِ زمین” (۱۷۸۵) منتشر کرد و در آن مطرح کرد که “سنگواره ها نه اشاره به آغازی دارند و نه به پایانی و همواره در حالِ شدن اند.”
- دوستِ دانشمند هاتن، جان پلیفیر[۳۰] هم در کتابِ خود “تصاویری از فرضیه ی هاتنی زمین[۳۱]” (۱۸۰۲) نظریاتِ او را اشاعه داد.
امروز نمونه های بسیار زیادی از پیامدِ تغییراتِ آهسته و درهم افزا موجود اند[۳۲]. وجود کوه های بلند برای مثال گواهِ فرآیندهای زمین شناختیِ عظیمی است که هم امروز هم در کنش اند[۳۳]. فرآیندی که دانشمندانِ علمی نظریه ی “تکتونیک صفحه ای[۳۴]” یا “صفحاتِ شناورِ” زمین می نامند.
The Dynamic Earth
Freedman, Roger and Geller, Robert, and Kaufmann, William, J. Universe: Stars and Galaxies. W. H. Freeman, 2015.
Russel, Henry Norris. The Solar System and Its Origin. Nabu Press, 2011.
Rakhshani, Raymond. Origins of Modernity. Even Development in the Evolution of Science and Technology. South Carolina: CreateSpace, A Division of Amazon Publishing, 2011.
Brush, Stephen, G. A History of Modern Planetary Physics: Volume 1, The Origin of the Solar System and the Core of the Earth from LaPlace to Jeffreys: Nebulous Earth. Cambridge University Press, 2009.
Weidner Zoehfeld, Kathleen, and Hale, James Graham. How Mountains are Made. Harper Collins, 2015.
Gonzalez, Walter, and Burch, James, L. Key Processes in Solar- Terrestrial Physics. Springer, 2012.
tsunami
Press, F. and Siever, R. Understanding Earth, 2nd Edition. New York: Freeman, 1997.
faults
Fountain, Henry. The Great Quake: How the Biggest Earthquake in North America Changed Our Understanding of the Planet. Crown, 2017.
Than, Ker. Earthquakes (True Books: Earth Science.) True Books, Earth Science, 2009.
Stein, Seth, and Wysession, Michael. An Introduction to Seismology, Earthquakes and Earth Structure. Wiley- Blackwell, 2002.
random
Morris, Larry, and Whittlesey, Lee. The 1959 Yellowstone Earthquake. The History Press, 2016.
Volcano with its lava
Simon, Seymore. Volcanoes (Smithsonian-Science.) Collins, 2006.
magma
Pyle, David, M. Volcanoes: Encounter through the Ages. Bodleian Library, Oxford University Press, 2017.
ocean floors
uniformitarianism
Trefil, J.S. and Hazen, R.M. The Sciences, An Integrated Approach, 2nd Edition. Chapter 17, New York: Wiley, 1997.
James Hutton
روحانیت یهودی هم با بکارگیری همین برداشت از نظریهی این اسقف ایرلندی (آشر) و کمی پسوپیش کردن آن، تاریخ مذهبی خود را ساخته است و برای نمونه امروز ادعا دارد که تاریخ آنها در دههی هفتاد از قرن ۵۸ است!
Patten, Donald, W. Catastrophism and the Old Testament: The Mars-Earth Conflict. Pacific Meridian Publishing Co., 1988.
Catastrophism and neptunism
Hutton, James. Theory of the Earth. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2012.
Jedburgh
volcanism
John Playfair
Illustrations of the Huttonian Theory of the Earth
Dufay, Jean, and Gingerich, Owen. Introduction to Astrophysics: The Stars. Dover Publication, 2012.
Udias, Augustin, and Buforn, Elisa. Principles of Seismology. Cambridge University Press, 2018.
Livermore, Roy. The Tectonic Plates are Moving! Oxford University Press, 2018.
__________________________
«تسلیم وسوسه ی ابرها»
روزها،
ماه ها
مسافرانی همیشگی اند.
چنین و چنان، سال ها می گذرند.
آنها
که سرزمین ها و دریاها را می پیمایند
مسافرانی همیشگی اند،
تا آن هنگام
که تسلیمِ گرانِش سال ها می شوند.
بسیار بوده اند
مردانی سالمند
که تسلیم گذار سال ها شده اند.
من اما تنها
تسلیم وسوسه ی ابرها بوده ام،
با بناها و باغ های پرگٔل اش،
با هیولاها و اسب ها و پرندگان اش
و با زنانی که با باد می آیند و
باد آنها را می برد.
من تنها
تسلیم وسوسه ی ابرها،
تسلیم وسوسه ی آن ولگردهای آسمان بوده ام.
___________________