ائمه جمعه چند شهر ایران به مناسبت چهلمین سالروز اولین نماز جمعه تهران به خلوت بودن نمازهای جمعه کنونی پرداختند. امام جمعه موقت تهران در عین حال آشکارا گفت که نماز جمعه تریبون ولایت است.
در آستانه چهلمین سالروز نخستین نماز جمعه تهران که به امامت آیت‌الله طالقانی در پنجم مرداد ۱۳۵۸ برگزار شد چند تن از امامان جمعه در خطبه نماز جمعه چهارم مرداد (۲۶ ژوئیه) از خلوت شدن نمازهای جمعه سخن گفتند.
در این میان سخنان احمد خاتمی بیش از همه در رسانه‌های ایران بازتاب یافته است. او در خطبه‌های نماز جمعه پایتخت به خلوت بودن نماز جمعه اذعان داشت. خاتمی برای پررونق شدن نماز جمعه که از آن گاه به عنوان “رسانه عامه مردم” نام برده شده، از رسانه‌ها یاری طلبید: «رسانه‌های شنیداری و مکتوب و مجازی به نماز جمعه کمک کنند و خوشحال نباشند نماز جمعه خلوت شده است.»
خاتمی به وابستگی نماز جمعه به دیدگاه و مواضع ولی فقیه اشاره کرد و گفت: «نماز جمعه تریبون ولایت است، فراجناحی، غیرحزب و غیرباندی است و باید رهنمودهای ولایت را در آن تبیین کرد.»
نخستین نماز جمعه در تهران با امامت آیت‌الله طالقانی؛ ۵ مرداد ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران
خاتمی تاکید کرد که امامان جامعه باید مطالعه داشته باشند و تحلیل‌های نادرست تحویل مردم ندهند و ستادهای نماز جمعه “تکریم [احترام گذاشتن به] نمازگزاران را در دستور کارشان قرار دهند”.
او نماز جمعه را “سرمایه مردم” خواند و گفت “بخشی از بار جنگ بر دوش همین نماز جمعه است”. احتمالا اشاره خاتمی به تحریم‌های سنگین اقتصادی آمریکا علیه ایران است که مقام‌های ایران از آن با عنوان “جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران” یاد می‌کنند.
فداکاری؛ «حاضرم خطبه‌ام را کوتاه کنم»
در بندرعباس نیز محمد عبادی‌زاده، نماینده ولی فقیه و امام جمعه این شهر، یادآوری کرد که نماز جمعه با اجازه ولی فقیه انجام می‌گیرد و نماز جمعه “نماز حاکمیتی” است.
عبادی‌زاده بدون اشاره مستقیم به عدم استقبال مردم همچون سال‌های اولیه پس از انقلاب از نماز جمعه گفت که حاضر است در ازای استقبال خوب نمازگزاران خطبه‌‌هایش را “کوتاه و کوتاه‌تر” کند.
نماز جمعه در بندرعباس؛ ۴ مرداد ۱۳۹۸
ستادهای نماز جمعه
نماز جمعه یکی از منابع و نهادهای مهم جمهوری اسلامی برای اعلام سیاست‌های راس نظام جمهوری اسلامی و بسیج طرفداران آن به شمار می‌رود. تشکیلات ستادهای نماز جمعه در سال ۱۳۶۹ تاسیس شده و دارای ساختار تعریف‌شده‌ای است که در اساسنامه آن به صورت نمودار تشریح شده است.
طبق اساسنامه مزبور، جزء اهداف این تشکیلات “گسترش کمی و تعمیق کیفی برگزاری نماز جمعه به منظور ارتقای آگاهی بخصوصا جوانان و نوجوانان نسبت به امور عبادی سیاسی و نیز تبعیت کامل از ولایت فقیه” است.
“پاسداری از ارزش‌های انقلاب اسلامی” و “تشویق مردم به حضور مردم در جامعه و تشریک مساعی به منظور پیشبرد اهداف نظام جمهوری اسلامی ایران” به عنوان دیگر اهداف این ستادها ذکر شده است.
بنابراین می‌توان تصور کرد و نمونه‌های نخستین امامان جمعه نیز نشان می‌دهد که پیش از تاسیس این نهاد امامان جمعه شهرهای مختلف استقلال بیشتری برای بیان نظرات خود و برقراری ارتباط با طرفدارانشان داشته‌اند.
نماز جمعه تازه خلوت نشده است
موضوع عدم استقبال نمازگزاران از نماز جمعه مدتهاست از سوی رسانه‌های ایران مطرح و به بحث گذاشته شده است. اما اینکه خود امامان جمعه به خلوت شدن جمع شنوندگانشان بپردازند، این روند را خطرناک ارزیابی کنند و برای بازگشتش حاضر به کوتاه آمدن از عادت و روند کارشان شوند تازه می‌نماید.
چند هفته پیش (۷ خرداد ۹۸)، آیت‌الله علی خاتمی امام جمعه زنجان از خلوت شدن نمازهای جماعت در مساجد گلایه کرده و آن را “یک دغدغه فرهنگی” خوانده بود که نیاز به “کارهای فرهنگی مناسب” دارد.
برخی روزنامه‌های اصلاح‌طلب مثل “بهار” و “اعتماد” این موضوع را در سال ۹۶ به بحث گذاشتند. “بهار” در مقاله‌ای در تاریخ ۱۷ خرداد ۹۶ با عنوان “خطبه‌های زنجیره‌ای” به یکسان بودن محتوای خطبه‌های نماز جمعه و احتمال هدایت آنها از مرکزی واحد اشاره کرد. این روزنامه نوشته بود گویا شورای سیاست‌گذاری نماز جمعه به این نکته توجه ندارد که “آنچه از طریق تریبون‌های نماز جمعه عرضه می‌شود هیچ نسبتی با خواست و نگاه اکثریت نداشته و تنها سبب شده که شاهد خلوت شدن بیش از پیش نمازهای جمعه شویم”.
همین روزنامه چند پیشنهاد داده بود تا “تصمیم‌گیران کشور” با توجه به آن بتوانند نمازهای جمعه را دوباره پررونق کنند؛ از جمله بررسی سطح دانش و اطلاعات امامان جمعه، توجه به خواست و نظر اکثریت و انتخاب چهره‌هایی شبیه به کسانی که در گذشته به نمازهای جمعه رونق می‌دادند (اکبر رفسنجانی از جمله مثال‌های ذکر شده است) و در آخر لزوم پرهیز از اتهام‌زنی و اطلاعات نادرست که “باعث التهاب و بدگمانی در مردم می‌شود”.
همچنین روزنامه “اعتماد” در تاریخ ۵ دی ۹۶، در آستانه شروع حرکت‌های اعتراضی علیه فساد و گرانی در ایران، نظر سه اصلاح‌طلب را درباره کسادی کار امامان جمعه منتشر کرده بود. مرتضی حاجی از سیاسی شدن تریبون نماز جمعه و همسویی با تنها یک جریان سیاسی انتقاد کرده و آن را عامل دور شدن مردم از نماز جمعه دانسته بود. او نوشته بوذ: «ائمه جمعه باید در این زمینه سعه صدر بیشتری از خود به خرج دهند و بتوانند صدای جریان‌های سیاسی دیگر کشور را بشنوند و اجتماع نماز جمعه را به تمامی افراد جامعه اختصاص دهند.»
حسین انصاری‌راد، نماینده دوره ششم مجلس نیز نظری مشابه مرتضی حاجی داشته و گفته: «در خطبه‌های نماز جمعه نباید از یک نوع تفکر و گرایش حمایت شود و در عوض گروهی دیگر نکوهش یا طرد شود. اگر قرار است مسائل سیاسی در نماز جمعه مطرح شود باید در چارچوب قانون اساسی و اراده عموم ملت باشد. مدیران سیاسی عالی کشور باید روحانیونی را به عنوان ائمه جمعه انتخاب کنند که مصادیق وحدت و نه تفرقه را در گفتار بیان کنند.»
همچنین صادق زیباکلام در “اعتماد” به “عجین بودن تریبون نماز با ساختار حاکمیت” اشاره کرده و نوشته بود: «در سال‌های اخیر شاهد هستیم تریبون نماز جمعه و ائمه جماعت دیدگاه مستقلی از حاکمیت نداشته و هر چه از ائمه خواسته می‌شود از این تریبون مطرح می‌شود.»
به نظر زیباکلام، همین تبدیل شدن تریبون نماز جمعه به “بلندگوی حاکمیت” سبب “افول این جایگاه” شده است.
از: دویچه وله