پاسخ اکبر گنجی به نقد احمد زیدآبادی

روشنفکری و پرده دری

اکبر گنجی – ویژه خبرنامه گویا

در مورد نقد دوست گرامی احمد زیدآبادی به کوتاهی چند نکته را توضیح می دهم:

یکم-مقاله «زن بارگی شاه و وقوع انقلاب ۱۳۵۷» هیچ گونه پرده دری نکرده است. همه مستندات این مقاله – از جمله خاطرات عَلَم- سال هاست که به صورت کتاب منتشر شده اند. با این حال، به رغم آن که اطلاعات فراوانی در مورد ماجرا های دیگر جنسی شاه و اشرف و…در حال تحقیق از شخصیت های معتبر به دست آوردم، اما به دلایلی – از جمله ملاحظه بازماندگان افراد در گیر در آنها – چیزی درباره آنها ننوشتم.

دوم-«زن بارگی» شاه و «مرد بارگی» اشرف امری خصوصی نبود و نیست. اولاً این “گردش های شاهانه” مستلزم سوء استفاده های کلان و فساد اقتصادی عظیمی بود. ثانیاً: اشرف همبستران خود را، به شهادت دست اندرکارانی مانند پرویز ثابتی ، اسدالله عَلَم و دیگران، با فشار به شاه و مسئولان؛ به سمت هایی مانند وزیر، معاون نخست وزیر و سفیر منصوب می کرد. این رانت سیاسی امری خصوصی نبود. ثالثاً: در مواردی اعمال قدرت های شاه زنان را مجبور به این عمل می کرد که قربانیانی هم داشته است. اشرف نیز برخی را مجبور به رابطه می کرد. من در این خصوص هم پرده دری نکردم، برای این که جهت توضیح مجبور بودم از افرادی نام ببرم که فرزندانشان در قید حیات هستند. این هم امری خصوصی نبود و نیست. در مورد لئون بالانچیان که علم و پرویز ثابتی هم گفته اند که معشوقه اشرف بود، ارتشبد فردوست گفته که او اصلا اشرف را دوست نداشت و اشرف به همین خاطر از طریق ساواک او را به قتل رساند. اما من اصلاً هیچ استنادی به کتاب خاطرات فردوست- «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی»- نکردم.

سوم-«روشنفکر» براساس تعاریف پیشینی ساخته نمی شود، بلکه با نگاه به وجود تاریخی روشنفکران، تعاریفی پسینی از آنها داده می شود(روش “نمونه های آرمانی” ساختن ماکس وبر). روشنفکران در مورد روابط جنسی بسیار سخن گفته و پرده دری کرده اند. به چند نمونه زیر بنگرید:

الف-روشنفکرنامدار- ئی. ایچ کار. در کتاب «تبعیدیان سودایی» زندگی خصوصی، جنسی و اجتماعی روشنفکران روسیه در قرن نوزدهم در اروپا را مفصل توضیح داده است. پرده دری های آن بسیار عجیب است. این کتاب توسط خشایار دیهیمی به فارسی ترجمه شده و به وسیله حسین پایا در طرح نو منتشر شده است. هر دو آنها از روشنفکرانند.

ب-محمد علی سپانلو در سال ۲۰۰۴رمان پر سر و صدای «کهربا» را منتشر کرد که به روابط جنسی روشنفکران سکولار در دوران شاه اشارات بسیار دارد. برخی از افراد زنده به او پاسخ دادند و برخی نوشتند که آیا کل روشنفکری پیش از انقلاب به روابط نامشروع جنسی فروکاسته شدنی است؟