نخلستانهای بهمنشیر به شوری نشسته‌اند و فریادرسی ندارند. کشاورزان با چشم پر از خون به آنها می‌نگرند و کمک می‌خواهند. پیمانکار بزرگ این پروژه هم قادر به نجات آنها نیست او حتی پیمانکاران جزء را هم به دردسر انداخته است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «اوراق خزانه به مثابه سمی است که به جان پیمانکاران افتاده است» این جمله را پیمانکاری بیان می‌کند که به قول خودش به عالم و آدم بدهکار است. اوراق خزانه یا درست‌تر «اسناد خزانه اسلامی» اوراق بهاداری هستند که سررسیدی مشخص دارند. دولت بدهی‌هایش را در این قالب به پیمانکاران و… می‌پردازد؛ البته به گفته پیمانکاران این اوراق مربوط به عملیات عمرانی و اجرایی ۲ سال گذشته است؛ در حالی که اوراقی که به پیمانکاران واگذار می‌شود، مربوط به ۲ سال آینده است. به بیان دیگر اوراق ارائه شده به پیمانکاران فاصله‌ای ۴ ساله با کارهای انجام شده دارد. یکی از معایب اوراق این است که در این بازه زمانی ارزش ریال در مقابل دلار کاهش پیدا می‌کند و پیمانکاران حتی در صورت نقد کردن اوراق متضرر می‌شوند. پیمانکاری درباره مشکلات خود با اوراق خزانه گفته است: «سال قبل اوراقی به شرکت پرداخت شد که مربوط به سال ۹۸ بود و این اوراق با ۳۲٫۵ درصد تنزیل فروخته شد و این ضررهای بارزی است که اگر مجموع همه این زیان‌ها را در نظر بگیریم درمی‌یابیم که عملاً پیمانکاران صد در صد زیان می‌کنند.» سال گذشته قیمت سود اسناد خزانه ۳۰ درصد تعیین شد؛ با این حال زمانی که مستاجر اوراق در اینجا پیمانکار، قرار است با ۳۲.۵ یا ۴۰ درصد تنزیل آن را به دولت بفروشد، صدایش بلند می‌شود.
هرچند همیشه هم قرار نیست که پیمانکاران ضرر دهند. اوراق خزانه با ارزشی کمتر از ارزش اسمی آن به دست پیمانکاران و بدهکاران دولت می‌رسند، اما در سررسید یا پیش از سررسید با ارزش اسمی به فروش می‌رسند. البته اگر بخواهد اوراق را زودتر از موعد بفروشد باید به کمتر از ارزش اسمی این کار را انجام دهد. در مورد اسناد خزانه بانک مرکزی ضامن پرداخت بدهی دولت است. به بیان روشن حتی اگر دولت بدهی‌اش را از محل بودجه عمومی پرداخت نکند، بانک مرکزی مسئولیت آن را برعهده می‌گیرد. هرچه هست پیمانکار به طلب خود می‌رسد و حتی سودی هم از ناحیه تفاوت قیمت دریافت اسناد به عنوان برگه تضمین پرداخت بدهی دولت با قیمت اسمی سند، نصیبش می‌شود و نرخ تنزیل هم در صورت سربه‌سر شدن با میزان سود دریافتی آزاردهنده نیست.
امروز در جهان عرضه اسناد خزانه از سوی دولت‌ها برای تضمین پرداخت بدهی‌هایشان به یک الگو تبدیل شده است اما در ایران پیمانکاران با استناد به اینکه اسناد خزانه در دست دارند، پرداخت کردن بدهی‌هایشان را به تاخیر می‌‌اندازند؛ به ویژه پیمانکارانی که به خاطر ضعف‌های فنی و مالی خود قادر به تکمیل پروژه‌ها نیستند؛ ضمن اینکه به جهت فروش اوراق به ارزش اسمی ترجیح می‌دهند اوراق را پیش از موعد به فروش نرسانند. با این همه طلبکاران یک شرکت پیمانکاری منتظر دریافت پول نقد هستند و اوراقِ در دست پیمانکاران برایشان نان و آب نمی‌شود. این امر در پروژه‌های بزرگتر یعنی در جایی که ده‌ها پیمانکار زیرمجموعه پیمانکار مادر کار می‌کنند، به معضل تبدیل می‌شود؛ چراکه هر یک از پیمانکاران زیرمجموعه چند ده کارگر دارند و برای تامین تجهیزات کارگاه‌هایشان به پول نقد نیاز دارند؛ در نتیجه زمانی که از خود نقدینگی دارند به خرید تجهیزات یا پرداخت دستمزدهای عقب مانده کارگرانشان اقدام می‌کنند به امید اینکه صورت حساب‌هایشان سریعتر به پول تبدیل شود.
پیمانکار مادر اما بسته به «کرمش» عمل می‌کند. اگر بخواهد می‌تواند کل کار را متوقف کند و پیمانکاران دیگر را به دردسر بی‌اندازد. در ایران غالب پیمانکاران بزرگ، که بیشترِ پروژه‌های عمرانی کشور را در دست دارند با وجود ثبت شدن به عنوان شرکت خصوصی به شدت قوی هستند و در سطوح عالی سیاسی توان تاثیرگذاری را دارند. آنها به خاطر نزدیکی به منابع قدرت پروژه‌ها را به تسخیر خود درمی‌آوردند و پیمانکاران زیرمجموعه‌شان را در صورت تبعیت نکردن تنبیه می‌کنند. نطیر این برخوردها را در پروژه‌های متروی شهری دیده‌ایم. پیمانکاران ضعیف زیرپاهای تنومند ابرپیمانکاران له می‌شوند. بیش از همه کارگرانشان آسیب می‌بینند.
نجات دهنده شورستان به شوری نشست
در برخی از پروژه‌ها اما اوضاع وخیم‌‌تر است و چندجناح با یکدیگر درگیر می‌شوند. «پروژه آبرسانی و زهکشی ساحل راست بهمنشیر» از این جمله است. این پروژه قصد نجات نخل‌داران محتاج آب را دارد. شوری نخلستان‌ها به تهدیدی خزنده برای آنها تبدیل شده است. آبرسانی و زهکشی ساحل راست بهمنشیر توسط شرکت «عمران همیار آریا» وابسته به شرکت بزرگِ «نصر میثاق اهواز» از سال ۹۶ بار دیگر کلید خورد. پیش از این در دهه ۶۰ و ۷۰ آبرسانی و زهکشی در ساحل راست و چپ بهمنشر مورد توجه قرار گرفته بود؛ اما آن زمان دولت میدان‌دار بود و بخش به اصطلاح خصوصی به کنار.
البته دولت قصد داشت تا پایان سال ۹۴ نخلستانهای منطقه را از شوری نجات دهد. سازمان آب و برق خوزستان سال‌هاست که کارفرمای این پروژه است. «محمدحسین شیخ گرگر» مدیر وقت طرح‌های حوزه کارون سازمان آب و برق خوزستان در سال ۸۸ در مورد تاریخ آبرسانی به نخلستانهای این منطقه گفته بود: «آبیاری و زهکشی نخیلات در خوزستان به سال‌های دور و زمان ایلامی‌ها برمی‌گردد که به شیوه سنتی و با جزر و مد دریا انجام می‌شد.» اما به گفته وی با توجه به افزایش شوری آب اروند رود به دلیل کمبود آب در این رودخانه که ناشی از احیای سدهای مخزنی بزرگ در انتهای دجله و فرات در ترکیه و سوریه و نیز کاهش آب رودخانه کارون بوده، این طرح به عنوان احیاگر نخیلات آبادان و خرمشهر تعریف شده است.
با این همه پروژه‌ای که قرار بود شوری را از نخلستان‌ها بگیرد خود به شوری نشسته است و دولت هم با توجه به مشکلاتی که در زمینه فروش نفت دارد قادر به تامین مالی آن نیست؛ اما کشاورزانی که نخلستانهای خود را برای زهکشی در اختیار دولت‌ها و پیمانکاران خرد و کلان گذاشته‌اند به آب با کیفیت نیاز دارند. آنها و فرزندانشان به عنوان بومیان منطقه به گفته خود سال‌ها در خط مقدم جنگ ایران و عراق حضور داشتند و آثار اقتصادی آن را در سفره‌های خود از گذشته تاکنون لمس کرده‌اند. از این رو محرومیت از دریافت آب برای کشاورزی و شوری نخلستان‌ها را به حساب نادیده‌گرفتن ایثارگری‌هایشان می‌گذارند. این در حالی است که در سه دهه گذشته چندان مایل به ورود تجهیزات سنگین لوله‌‌گذاری به نخلستانهای خود نبودند و در مقابل پیمانکاران مقاومت می‌کردند.
حالا اما به دلیل پروژه‌های توسعه‌ای دولت ترکیه در زمینه سدسازی و بی‌تدبیری دستگاه دیپلماسی ایران و کشورهای منطقه از جمله عراق و سوریه شب و روز به نابود شدن نخل‌هایشان فکر می‌کنند؛ نخل‌هایی که به گفته یک نفر از پیمانکاران مانند فرزندانشان آنها را دوست می‌داشتند. خاطر نخل در جنوب آنقدر عزیز است که واحد شمارش آن مانند انسان «نفر» است. در قرآن کریم نام نخل بیشتر از سایر درختان تکرار شده است. فرهنگ تاریخی سترگی که پشت درخت نخل وجود دارد، کار دولت را دشوار می‌کند. ضمن اینکه پیمانکاران هم با مشکلاتی که ایجاد کرده‌اند، بحران شوری را تشدید کرده‌اند. محلی‌هایی هم که برای این پیمانکاران کار می‌کنند چندماه دستمزد دریافت نکرده‌اند. حالا هم پیمانکاران خرد، هم کشاورزان و هم کارگران زیر دستِ پیمانکاری «عمران همیار آریا» به عنوان پیمانکار مادر پروژه آبرسانی و زهکشی ساحل راست بهمنشیر از آن شاکی هستند. تعدادی از معترضان به دادگاه و مراجع رسمی دادرسی مراجعه کرده‌اند و حقشان را می‌خواهند.
این طرح نباید وارد مناقصه می‌شد
«عالی رضایی» از پیمانکاران این پروژه به ایلنا می‌گوید: طرحی که پشتش تامین مالی استخوان‌داری نباشد نباید وارد مناقصه می‌شد. از این رو دولت از اساس اشتباه گام برداشت و تبعات این اشتباه مهلک متوجه جمعیت زیادی شده است. حالا این جمعیت، شاکی است و در این مورد محق است. هم دولت و هم پیمانکاری عمران همیار باید پاسخگو باشند. در روزهای گذشته با آقای محجوبی، معاون مدیرعامل در طرح‌های آبیاری و زهکشی کارون، دز و کرخه در سازمان آب و برق استان خوزستان و آقای صادقی، مدیر شبکه زهکشی و آبیاری آبادان مذاکره داشتم و صحبت‌های آنها را شنیده‌ام. قول همکاری می‌دهند و دلایلی را برای مشکلات ایجاد شده بیان می‌کنند؛ اما شرکت‌های همکار عمران همیار به شدت در مضیغه هستند. ضمن اینکه آنها بابت پرداخت دستمزد کارکنان خود و تامین سرمایه کارگاه پول قرض کرده‌اند و حالا عمران همیار دست ما را خالی گذاشته است. این شرکت پیمانکاری بابت طلب خود از دولت، اسناد خزانه دریافت کرده و می‌تواند با فروش این اسناد بدهی خود را پرداخت کند اما از انجام این کار خودداری می‌ورزد.
«دریس» که به عنوان سرآشپز با عمران همیار آریا و شرکت پیمانکاری «شایان شروین جنوب» کار کرده است، می‌گوید: از خرداد سال گذشته برای خرید مواد غذایی پول قرض کردم و حالا هم که پولی که برای غذای کارکنان خرج کرده‌ام را می‌خواهم، امروز و فردا می‌کنند. من ۱۴ میلیون تومان از پیمانکار طلبکار هستم و به خاطر قرض کردن و طلبی که روی دستم مانده، عملا ورشکست شده‌ام. در حال حاضر با آقای عالی رضایی به عنوان پیمانکار کار می‌کنم. ایشان هر جور شده مزد کارگر و هزینه‌های کارگاه را فراهم می‌کنند اما پیمانکاران قبلی جفا کردند و پاسخگو هم نیستند.
«بارانی» هم که به عنوان نقشه‌بردار با پیمانکاران پروژه آبرسانی و زهکشی ساحل راست بهمنشیر کار می‌کند، گلایه‌های خود را مطرح می‌کند و می‌افزاید: پرسنل این پیمانکاری به تازگی دستمزد بهمن ماه سال گذشته را دریافت کرده‌اند. من حدود دو سال است که ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان از این شرکت طلبکار هستم؛ ولی امروز و فردا می‌کنند. در حال حاضر دو سال می‌شود که پیمانکاران جزء از عمران همیار آریا طلبکار هستند و پاسخ درستی هم نمی‌گیرند. لازم است که کارفرما یعنی شرکت آب و برق خوزستان فکری کند و از پیمانکار اصلی به صراحت بخواهد که تکلیف پیمانکاران جزء را روشن کند.
پیمانکاران جزء به روز سیاه نشسته‌اند
«بابادی» پیمانکار جزء هم با بیان اینکه پروژه آبرسانی و زهکشی ساحل راست بهمنشیر کند پیش می‌‌رود و با وجود اینکه دو سال از شروع کار می‌گذرد تنها ۱۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، گفت: اگر پیمانکار اصلی اهلیت دارد به کار ادامه دهد و پروژه را متوقف نکند. عمران همیار اسناد خزانه دریافت کرده است و می‌تواند کار را با سرعت بیشتری پیش ببرد و تعهدات خود به کارفرما را اجرا کند. اگر هم که اهلیت ندارد دولت نباید این پروژه را به آن واگذار می‌کرد. متاسفانه پیمانکاران جزء به روز سیاه نشسته‌اند.
وی افزود: کارگرانی که برای پیمانکاران جزء و عمران همیار کار کردند از نان خوردن افتاده‌اند؛ آنهم با داشتن چند فرزند و مخارج بالای زندگی در شهرهای محروم و کم برخوردار. پروژه‌ای که قرار بود نخلستان‌ها را آباد کند تعداد بسیاری معارض دارد. معارضان هر روز جلوی شرکت تجمع می‌کنند و پولشان را می‌خواهند و حتی یک پاسخ درست دریافت نمی‌کنند. هرکدام از شرکت‌های پیمانکاری این پروژه میلیون تومان بدهی دارند. به غیر از نیروی انسانی، شرکت‌ها و افرادی که ماشین آلات در اختیار شرکت گذاشتند هم از آنها طلبکارند. خود من به غیر از مخارج کارگاه ۴۰ میلیون تومان طلبکار هستم. تنها پارسال شب عید مبالغی به طلبکاران پرداخت شد.
بابادی با اشاره به درخواست‌هایی که به وزارت نیرو به عنوان دستگاه بالادستی سازمان آب و برق خوزستان برای رسیدگی به مشکلات ارائه شده است، گفت: وزارت نیرو مدعی است که به عمران همیار پول داده است. شرکت نثر میثاق اهواز به عنوان شرکت بالادستی عمران همیار آریا بیش از ۲۰ پروژه در استان خوزستان دارد؛ پروژههایی مانند ریزگردها، فاضلاب اهواز و… . گستردگی کار ایجاب می‌کند که این شرکت‌ها مسئولیت‌پذیری بیشتری در قبال پروژههایی که اجرا می‌کنند، داشته باشند.
۸۰ درصد از پروژه باقی مانده است
«عباس اکبری» مدیر پروژه شرکت عمران همیار آریا اما در مورد عواملی که موجب کند شدن روند تکمیل پروژه شده‌اند، می‌گوید: معارضت‌های محلی و عرضه اسناد خزانه به جای پول به عمران همیار موجب کند شدن روند تکمیل پروژه شده است. در حال حاضر معارضت‌های محلی موجب شده‌اند که انجام پروژه سرعت نگیرد. نخلستان‌ها مفر درآمدی کشاورزان هستند اما بحث ما این است که این پروژه ملی است. رقم پروژه‌ای که در حال حاضر در اختیار داریم بین ۲۳ تا ۲۴ میلیارد تومان است که منابع آن از طریق اسناد خزانه اسلامی و اوراق مشارکت تامین می‌شود. اگر اعتبارت پروژه نقد تامین شوند تعهدات به صورت نقد و اگر به صورت اوراق باشند، با اوراق پرداخت می‌شوند.
اکبری با بیان اینکه به اوراق تنزیل می‌خورد و این از ارزش آنها می‌کاهد، گفت: به ۱۰۰ میلیون تومان اوراق در هنگام فروش ۳۰ تا ۳۵ درصد تنزیل می‌خورد. عدم تامین نقدینگی و البته معارضت‌های محلی موجب شده‌اند که پروژه بیشتر از ۱۷ تا ۱۸ درصد پیشرفت فیزیکی نداشته باشد. حدود ۸۰ درصد از پروژه‌ای که تحویل گرفته‌ایم باقی مانده است و در این شرایط به سرانجام رساندن کار سخت است. سیلاب ابتدای سال هم موجب شد روال کار کند شود. سیلِ عظیم وارد ایستگاه‌های پمپاژی که نصب کرده بودیم، شد.
وی در پاسخ به این پرسش که تاکنون چه میزان نقدینگی به این پروژه تزریق شده است، گفت: حدود ۳ و نیم میلیارد تومان؛ اما ۲۰ میلیارد دیگر باقی مانده است. یکی از موضوعاتی که به پروژه آسیب می‌زند، حجم بالای خریدهای آن است. حدود ۵۰ درصد از ارزش پروژه باید خرج خرید تجهیزات شود؛ برای نمونه ایستگاه پمپاژ به تجهیزات الکترومکانیکال نیاز دارد که با توجه به افزایش قیمت ارز هزینه‌های فراوانی به شرکت تحمیل شده است. اگر سال ۹۶ یعنی کمی پیش از آخرین جهش ارزی می‌توانستیم با ۱۱ تا ۱۲ میلیارد تومان خریدهای خود را انجام دهیم حالا با ۳۵ میلیارد تومان هم از عهده این کار برنمی‌آییم. این در حالی است که همانطور که گفتم ارزش کل پروژه ۲۳ تا ۲۴ میلیارد تومان است.
اکبری افزود: واقعیت این است که پیمانکار وارد پروژه‌ای می‌شود که سودی هم برایش داشته باشد. نقدینگی هم حلقه اول زنجیر است؛ اگر به مشکل بخورد سایر اجزای حلقه یعنی پیمانکاران پایین‌دستی ما و… آسیب می‌خورند. زمانی که منِ پیمانکار وسیله‌ای را که سال ۹۶، ۱ میلیون تومان می‌خریدم را در سال جاری باید به ۳ برابر قیمت و حتی بیشتر بخرم نمی‌توانم اجزای دیگر را در هماهنگی با خود حفظ کنم. عمران همیار آریا زمانی که مناقصه را برنده شد با ارز ۳ هزار و ۲۰۰ تومانی کار را آغاز کرد اما حالا قیمت ارز به بیش از ۱۲ هزار تومان رسیده است؛ البته تنها بحث این شرکت نیست و شرکت‌های پیمانکاری دیگر هم همین مشکلات را دارند.
وی با بیانی اینکه زمانی که یک پروژه به ویژه پروژه‌ای مانند زهکشی و آبرسانی به ساحل راست بهمنشیر خوب پیش نمی‌رود، حجم معارضات‌های محلی بیشتر می‌شود، گفت: کشاورزان نگاه می‌کنند و می‌بینند که تکلیف رسیدن آب به نخلستان‌هایشان هنوز آنچنان که باید روشن نشده است. آنها میزان پیشرفت فیزیکی کار را به چشم خود می‌بینند و گلایه می‌کنند.
اکبری در پاسخ به این پرسش که در صورت تامین نقدینگی پروژه چه زمانی پایان می‌یابد، گفت: به صورت کلی زمان انجام پروژه ۲۴ ماه است اگر نقدینگی تامین شود، پروژه در عرض ۱۵ ماه تا ۱ سال و نیم به اتمام می‌رسد. پروژه‌ای که در دست عمران همیار است ۱۷۴۵ هکتار از نخلستان‌ها را پوشش می‌دهد. از این رو پروژه مهمی در منطقه محسوب می‌شود و باید از آن حمایت ملی شود.
حال و روز بد نماد مقاومت
نخل در دوران جنگ ایران و عراق به نماد مقاومت تبدیل شد. پس از جنگ قرار شد که نماد مقاومت ایرانیان پایدار بماند و همچنان معاش صدها هزار نفر را تامین کند و به پاگرفتن اقتصاد غیرنفتی یاری رساند. نماد مقاومت اما حال و روز بدی را دارد و پیمانکاران هم قادر به نجات آن نیستند.
گزارش: پیام عابدی