ریحانه مظاهری
یک سال اخیر برای صنعت نفت ایران دوره‌ای فاجعه بار بود. فروش نفت ایران حتی از دوران جنگ ایران و عراق هم کمتر شد و تهدید آمریکا که گفته بود فروش نفت ایران را به صفر می‌رساند، کم و بیش عملی شد. البته ایران بعد از بازگشت تحریمهای آمریکا در ۱۴ آبان ۱۳۹۷ برای حدود چهار ماه با کمک معافیت‌های آمریکا برای مشتریانش توانست نفت خود را صادر کند. اما از اردیبهشت امسال بعد از آنکه آمریکا صدور معافیت‌ها را متوقف کرد، فروش نفت ایران تا حد بی‌سابقه‌ای کاهش یافت.
در آغار تحریمها، ایتالیا، تایوان، ترکیه، ژاپن، چین، کره جنوبی، هند و یونان کشورهایی بودند که به مدت شش ماه از تحریم واردات نفت ایران معاف شده بودند.
صادرات نفت ایران
ژانویه ۲۰۱۸ تا سپتامبر ۲۰۱۹
هند از جمله خریداران عمده نفت ایران بود و تا قبل از تحریم کامل نفتی ، روزانه از ایران بین ۴۵۰ تا ۴۸۰ هزار بشکه نفت وارد می‌کرد.
با اجرایی شدن مرحله اول تحریم نفتی آمریکا، هند اجازه داشت به واردات روزانه سیصد هزار بشکه نفت از ایران ادامه دهد . این کشور تا آخرین لحظه امید داشت که بتواند امریکا را برای تمدید دوباره معافیت نفتی متقاعد کند اما با تمدید نشدن معافیت‌های آمریکا هند میزان وارداتش را تقریبا در همان ماه‌های اول به صفر رساند.
آمار شرکت کپلر که نفتکش‌ها را ردیابی می‌کند نشان میدهد که شرکت‌های هندی وارد کننده نفت از ایران ماه آوریل گذشته روزانه ۲۷۹ هزار بشکه نفت از ایران خریدند و از آن ماه تا کنون میزان وارد نفت هند از ایران صفر بوده است.
صادرات نفت ایران به هند
همایون فلکشاهی کارشناس نفت و گاز شرکت تحلیل داده انرژی کپلر به بی بی سی فارسی می گوید: “عراق مهمترین صادرکننده نفت به هند در این مدت بوده و عربستان و روسیه هم از دیگر کشورهایی هستند که تا حدی نفت مورد نیاز هند تامین کرده اند.”
ترکیه از دیگر وارد کنندگان نفت از ایران بود که از زمان تحریم کامل نفتی ایران تقریبا دست از خرید نفت از این کشور کشید. آمارها نشان میدهد که ماه ژوئن گذشته ترکیه روزانه ۳۴ هزار بشکه نفت از ایران خریده اما بعد از آن این رقم تاکنون صفر بوده است. در عوض نگاه این کشور به سمت واردات بیشتر نفت از بندر بصره در جنوب عراق متمرکز شده است.
چنانچه خبرگزاری رویترز هم گزارش داده بود، میزان صادرات نفت عراق از ترمینال‌های بندر بصره از روزانه سه میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه در ماه مارس به سه میلیون و ۳۳۰ هزار بشکه در روز تا پایان آوریل افزایش یافته است
چین به وارداتش ادامه داد
چین در سال‌های اخیر بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران بوده است. این کشور در دوران شش ماهه معافیت های نفتی آمریکا روزانه از ایران حدود ۴۵۰ هزار بشکه نفت وارد کرد. چین تنها کشوری است که حتی بعد از تحریم کامل نفتی ایران هم به واردات نفت از این کشور ادامه داده است.
چین در ماه مه گذشته روزانه ۳۷۱ هزار بشکه نفت از ایران خریده است. اگرچه این رقم در ماه سپتامبر به روزانه ۱۳۱ هزار بشکه در روز کاهش یافته اما چین به وارداتش با وجود تحریم ها ادامه داده است.
صادرات نفت ایران به چین
همایون فلکشاهی می گوید: “به طور دقیق نمی توان گفت چه میزان از این نفت وارداتی برای مصارف پالایشگاهی بوده و چه میزان ذخیره شده است اما دلیل ادامه واردات نفت ایران از سوی چین به سرمایه گذاری دو شرکت سی ان پی سی و ساینوپک بر می گردد. این دو شرکت حدود ۳ و نیم میلیارد دلار در میادین آزادگان جنوبی و یادآوران سرمایه‌گذاری کرده اند که بر اساس نوع قرارداد تا سال ۲۰۲۲ می توانند به عنوان حق الزحمه بازپرداخت هزینه روزانه حدود ۱۰۰ هزار بشکه نفت وارد کند که پولی بابت این نفت به ایران نمی پردازد.”
افزایش ذخایر خشکی و دریا برای ادامه تولید
ایران همواره گفته آمریکا توان به صفر رساندن صادرات نفت این کشور را ندارد و با وجود این محدودیت‌ها به فروش نفتش ادامه می دهد.
داده‌های شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها هم نشان می دهد که ایران در این مدت توانسته به طور متوسط روزانه حدود ۴۰۰ هزار بشکه نفت را به طور پنهانی مثلا از طریق خاموش کردن ترانسپوندرهای نفتکش‌هایش به دست مشتری‌هایش برساند.
ایمان ناصری مشاور بازار نفت و مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاورین انرژی، اف جی ایی به بی بی سی فارسی می‌گوید: “موضوعی که زیاد به آن توجه نمی‌شود بحث صادرات فرآورده‌های نفتی است. وزارت نفت ایران بارها گفته که حتی در زمان تحریم، فروش میعانات نفتی ادامه داشته و البته آمار هم این را تایید می‌کند. میزان فروش این فرآورده‌ها در چهارماهه اول سال ۲۰۱۸ قبل از آغاز تحریم ها حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز بود و در شش ماهه معافیت‌ها هم همین رقم بوده و بعد از تحریم کامل نفتی ایران به حدود ۴۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است. به همین دلیل است که ایران می گوید تحریمهای آمریکا بی‌اثر بوده و این کشور حدود یک میلیون بشکه نفت می‌فروشد.”
ذخایر نفت ایران در مخازن شناور
ستون‌های قرمز یک سال اخیر را نشان میدهد
ادامه صادرات نفت ایران در حالیست که بخش عمده نفتی که ایران در ماه های اخیر تلاش کرده راهی بازار کند، فروش نرفته و در مخازن شناور (نفتکش‌ها) باقی مانده است. حجم نفت ذخیره ایران حدود ۱۲۰ میلیون بشکه برآورد شده است. براساس آمارهای شرکت کپلر حجم ذخایر خشکی ایران تا ماه سپتامبر ۵۵ میلیون بشکه بوده و میزان ذخیره روی آب ۵۲ میلیون بشکه است و احتمال می رود حدود ۱۰ تا ۲۰ میلیون هم در چین ذخیره شده باشد.
ایمان ناصری با اشاره به دلیل تلاش ایران برای خارج کردن نفت و ذخیره آنها در مخازن دیگر کشورها و یا روی تانکرهای روی آب می‌گوید: “ایران نمی‌خواهد تولید نفتش کم شود به همین دلیل است که با وجود هزینه بالا، سعی دارد میزان تولیدش را به هر شکل ممکن بالا نگه دارد حتی اگر به قیمت اجاره انبار در دیگر کشورها و یا نگهداری روی تانکر ها روی آب باشد. این برای این است که هم تولید نفت ادامه پیدا کند و اگر روزی هم تحریمها برداشته شد این نفت به سرعت وارد بازار شود و به فروش برسد و با توجه به نزدیکی به آبها هزینه حمل و نقل نداشته باشند.»
البته افت شدید فروش نفت بر میزان تولید نفت ایران هم به تاثیر داشته است. در شهریور ماه امسال تولید نفت ایران به دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است که پایین‌ترین سطح از سال ۱۳۶۵ است. کاهش فروش و تولید، علاوه بر کاهش درآمدهای نفتی ایران، هزینه تولید را هم بالاتر برده است .وزارت نفت ایران آماری درباره میزان دقیق صادرات و فروش نفتش ارایه نداده اما افت شدید صادرات و درآمدهای نفتی ایران در حدی است که به گفته وزیر نفت ایران.حتی در دوران جنگ با عراق هم تجربه نشده بود .
افت شدید صادرات و درآمدهای نفتی ایران نه تنها حضور ایران در بازار جهانی نفت را بدون هیچ تنشی کمرنگ کرده بلکه اقتصاد نیمه جان ایران را هم تا مرز ورشکستگی پیش برده است.
از: بی بی سی