ایران نگران فروپاشی پروژه سیاسی خود در خاورمیانه است
حسن فحص – ایندیپندنت فارسی
خامنه ای، آمریکا، اسرائیل و سرویس های اطلاعاتی را عامل بی ثباتی لبنان و عراق می داند. عکس از: رویترز (اندیپندنت عربی).
از آغاز اعتراضات مردمی در لبنان، رژیم ایران با اتخاذ موضع گیری بی طرفانه، پیوسته خواستار گفت و گو میان معترضان و دولت لبنان بوده و مسئولان دولتی را توصیه به گوش دادن مطالبات تظاهر کنندگان می کرد. اما این موضع گیری تا زمانی ادامه داشت که معترضان علیه فساد اداری و دشواری های اقتصادی شعار می دادند، هنگامی که پای سیاست در میان کشیده شد و دولت لبنان که از حمایت بی چون و چرای حزب الله برخوردار بود، با خطر سقوط رو به رو شد، دولت ایران از آینده پروژه سیاسی خود در منطقه احساس نگرانی کرد.
پس از کناره گیری سعد حریری از مقام نخست وزیری، تهران و حومه جنوبی شهر بیروت، اوضاع سیاسی را بیشتر از پیش نگران کننده دیده و خود را در عمق بحران یافتند، زیرا تحولات بعدی می تواند حزب الله را در تنگنای دشواری قرار دهد و جنگ افزارهای سبک و سنگین را که حزب الله از سال ها بدین سو به بهانه ای مقاومت در دست دارد را از دست شبه نظامیان وابسته به این حزب بیرون کند. افزون بر آن، با کناره گیری سعد حریری، حزب الله دیگر نفوذ و قدرت سیاسی خود را از دست می دهد و دولت های بعدی در لبنان به هیچ صورتی اجازه نخواهند داد تا حزب الله به سیاست های ضد ملی و بیگانه پروری خود ادامه دهد.
اما نگرانی ایران از تحولات عراق بیشتر است، زیرا در لبنان گزینه ای امنیتی در آخر دستور کار قرار دارد، در حالی که اوضاع عراق، به زودی می تواند دچار آشفتگی و خشونت شود. پروژه سیاسی ایران در عراق بیشتر در معرض تهدید است و بعید نیست که درگیری میان گروه های شیعه مذهب وفادار به ایران و شیعیان مخالف با سیاست های ایران آغاز شود و تمام دستاوردهای رژیم ایران را به باد دهد. نگرانی رهبران ایران از تحولات عراق و لبنان کاملا مشهود است، آیت الله خامنه ای در سخنرانی که در دانشکده افسری ارتش داشت، با اشاره به تظاهرات اخیر، گفت تهران از وخامت روز افزون اوضاع در عراق و لبنان نگران است. وی آمریکا و اسرائیل را متهم به حمایت از تظاهرات کرده و علاوه داشت که دشمنان تلاش می کنند عراق و لبنان را به آشوب کشند و از تحولات موجود سوء استفاده کنند.
خامنه ای علاوه کرد: این تظاهرات، ثبات و امنیت را در عراق و لبنان آسیب پذیر می کند، بنابر این بایستی جلو این تهدید گرفته شود و به کسانی که می خواهند این جنبش ها را از مسیر تأمین حقوق مردم به ابعاد سیاسی و مداخله خارجی بکشانند، واکنش شدیدی نشان داده شود. زیرا در نبود امنیت، هیچ حقوقی نمی تواند تأمین شود بلکه ملت دچار مشکلات بیشتری می شود. خامنه ای سپس اشاره به شیوه ای برخورد دولت ایران با تظاهرات سال ۲۰۱۷ کرد.
البته پس افزایش بحران اقتصادی و ورشکست شدن بانک ها و نهادهای مالی در سال ۲۰۱۷، ایران شاهد تظاهرات مردمی گسترده ای بود که نیروهای انتظامی و امنیتی با واکنش شدید، به تظاهرات پایان دادند.
تهران معتقد است که پیامدهای بحران کنونی در لبنان و عراق تفاوت بسیاری دارد زیرا مردم لبنان در یک جنبش مسالمت آمیز، حقوق خود را مطالبه می کنند، بنابر این، می توان به حرف آن ها گوش داد و خواسته های آنان را برآورده کرد. اما تظاهرات عراق که به خشونت کشیده شده است این کشور را به شدت تهدید می کند زیرا متقاعد ساختن معترضان در این گونه شرایط کار بسیار دشواری است و ممکن است این تظاهرات، عراق را درگیر یک جنگ داخلی بی پایان کند.
با توجه به ناهنجاری های سیاسی و اجتماعی، بعید نیست که عراق با سرنوشت لیبی دچار شود و تداوم جنگ های داخلی منجر به تقسیم عراق به دو کشور شیعه و سنی شود و کردستان نیز با استفاده از این فرصت، اعلان استقلال کند.
تهران معتقد است که عراق در حال حاضر، نیازمند یک توافق فراگیر میان بازیگران اصلی، به ویژه مقامات مذهبی، مسئولان دولتی، نمایندگان پارلمان و احزاب سیاسی است تا پیش از این که اوضاع از کنترل خارج شود، کشور را از فرو افتادن در باتلاق جنگ های داخلی، نجات دهند. زیرا اگر اوضاع به صورت کنونی ادامه پیدا کند تجزیه عراق، یک نتیجه حتمی است.
بنابر این، انتظار می رود تهران به زودی در تلاش برای بازگرداندن نقش فعال دولت عراق در کنترل روند سیاسی، بر آید و تمام گروه های سیاسی شریک در دولت بغداد را متقاعد به همبستگی برای بیرون رفت از بحران کنونی کند. ایران سعی دارد دولت عراق را وادار به انعطاف پذیری در برابر خواسته های معترضان کند، تا با دادن برخی امتیازات به مردم، از سقوط دولت جلوگیری کند.
ایران تلاش دارد، دولت عراق به منظور حفظ بقای خود، نخست مطالبات ممکن معترضان را بپذیرد و عاملان فساد و خشونت علیه تظاهر کنندگان را مجازات کند و بدین شیوه، مردم را به ترک خیابان ها، تشویق کند. البته اگر ایران موفق به اجرای این سازوکار در عراق شود، آن زمان بایستی گام دیگری را برای رسیدگی به پیامدهای اعتراضات مردمی بردارد و گروه های را که در برابر طغیان فساد مبارزه می کنند، از گروه های که به گفته آیت الله خامنه ای، دسیسه های آمریکا و اسرائیل را تطبیق می کنند، جدا سازد تا زمینه ای واکنش به هر دو گروه و برخورد مناسب با اعتراضات مردمی فراهم شود.
در گام بعدی، ایران باید تصفیه حساب داخلی را آغاز کند و گروه های وفادار به خود را از گروه های که سیاست دو پهلو دارند، به گونه ای از خود جدا کند که منجر به وقوع رویارویی میان دو طرف نشده، اما در عین حال، پیامی به این گروه ها برساند که باید به تمامی تعهدات خود وفادار باقی بمانند و از نام و شهرت ائتلاف ها، سوء استفاده نکنند.
اکنون آیا ژنرال قاسم سلیمانی با روابط عمیقی که با همه ای جناح های عراقی دارد، می تواند موفق به پیشبرد این مأموریت دشوار شود و اعتبار و نفوذ رو به کاهش ایران در عراق را از سقوط در پرتگاه نابودی نجات دهد و یا این که تلاش های ایران با مخالفت شدید گروه های مختلف عراقی رو به رو شده و به ناکامی خواهد انجامید؟
از سوی دیگر، آیا حسن نصر الله، دبیر کل سازمان حزب الله می تواند اعتراضات مردمی را علیه فساد سیاسی و اقتصادی طبقه حاکم مهار کند و حزب الله را از خطر فروپاشی نجات دهد؟
با توجه به دشواری های بی شماری که عراق و لبنان را احاطه کرده است، مشکل است به زودی بتوان به این پرسش ها پاسخ داد.