صبح روز سوم اردیبهشت ۱۳۹۹، نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (نهسا) ماهواره‌ای نظامی به نام «نورـ۱» را از سایت فضایی این نیرو در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شاهرود در دل کویر، پرتاب کرد.
برخلاف تلاش‌های قبلی، که عمدتا از سوی سازمان صنایع هوافضای نیروهای مسلح صورت گرفته و با شکست مواجه شده بود، این بار نیروی هوافضای سپاه پاسداران موفق به پرتاب ماهواره و استقرار آن در مدار مورد‌نظر شد، دستاوردی که نگرانی بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقهای از جمله آلمان، اسرائیل و بریتانیا را برانگیخته است.
در کنار موفقیت‌آمیز بودن ارسال این ماهواره به فضا و حتی شاید مهم‌تر از آن، باید به آزمایش موفق موتور سوخت جامد «سلمان» در این پرتاب توجه کنیم که دستاوردی راهبردی برای سپاه پاسداران محسوب می‌شود. این موفقیت نتیجه بیش از ۱۵ سال تحقیق و تلاش معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی هوافضای سپاه پاسداران برای توسعه و ساخت موشک بالستیک قاره‌پیماست.
در این مقاله، به تاریخچه پروژه ساخت موشک «سجیل ۳» و بررسی ماهواره‌بر «قاصد» می‌پردازیم.
پرتاب ماهواره «نورـ۱» با ماهواره‌بر قاصد
همان‌طور که در بالا ذکر شد، صبح روز چهارشنبه سوم اردیبهشت، نیروی هوافضای سپاه پاسداران از محل سایت فضایی‌اش در نزدیکی شاهرود، ماهواره‌بر قاصد را پرتاب کرد.
برخلاف پرتاب ماهواره با ماهوارهبرهای «سیمرغ» و «سفیر» سازمان صنایع هوافضا، این پرتاب بدون اطلاع‌رسانی قبلی و بدون حضور خبرنگاران صورت گرفت تا ضمن حفظ اصل غافلگیری، همچنین از عکس‌برداری ماهواره‌های جاسوسی دفتر شناسایی ملی ایالات متحده آمریکا مانند کِی‌اِچ‌ـ۱۲ (KH-12) از موشک و تجهیزات زمینی آن، جلوگیری شود. در این راستا و برخلاف ماهوارهبرهای قبلی، سوخت‌گیری قاصد نه در محل پرتاب، بلکه در جایی دیگر صورت گرفت؛ همچنین برخلاف ماهواره‌بر سیمرغ که از سکوی ثابت پرتاب می‌شود و آماده‌سازی آن در محل پرتاب چند روز به طول می‌انجامد، ماهواره‌بر قاصد روی یک پرتابگر متحرک نظامی مورد‌استفاده برای موشک‌های بالستیک سجیل قرار گرفت و تنها ساعاتی پیش از پرتاب، به سایت فضایی منتقل شد.
موشک ماهواره‌بر قاصد پس از پرتاب از سایت فضایی شاهرود که متعلق به نیروی هوافضای سپاه پاسداران است
ماهواره‌بر قاصد یک موشک سه‌مرحله‌ای است. مرحله نخست این موشک که محل نصب موتور سوخت مایع و مخزن سوخت آن است، مشابه با نمونه به‌کار‌رفته در خانواده موشک‌های «قدر» است. موشک‌های قدر نیز خود از موشک بالستیک شهاب ۳ توسعه یافته‌اند و مانند آن، به موتور سوخت مایع موشک‌های نودونگ‌ـ۱ (Nodong-1) ساخت کره شمالی مجهزند.
مرحله دوم این موشک، که مهم‌ترین بخش آن است، به یک موتور سوخت جامد به نام «سلمان» مجهز است که نخستین بار در روز ۲۰ بهمن ۱۳۹۸، حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، از آن در یک مراسم رسمی رونمایی کرد. این موتور به‌علت استفاده از مواد مرکب یا چندسازه (composite materials) مانند الیاف کربن در ساخت بسیاری از اجزای آن، در مقایسه با موتورهای سوخت جامد با قطعات آلیاژ فلزی در مرحله دوم موشک‌های بالستیک سجیل و قدر، بسیار سبک‌تر است. این امر امکان حمل محموله سنگین‌تر در مرحله سوم موشک را فراهم می‌کند و مسافت پروازی آن را نیز افزایش می‌دهد.
مرحله سوم موشک، که حامل ماهواره نور بود، به یک موتور کوچک سوخت جامد مجهز است که در فاز نهایی تزریق ماهواره به مدار ۴۲۵ کیلومتری از سطح زمین، سرعت لازم را به ماهواره می‌دهد.
بنابر ادعای برخی مقام‌های نیروی هوافضای سپاه پاسداران، ماهواره نورـ۱ صد کیلوگرم وزن دارد. اما با توجه به عکس درج‌شده روی مرحله سوم قاصد، به نظر می‌رسد نورـ۱ گونه‌ای از ماهواره‌های مینیاتوری موسوم به تاسواره یا کیوب‌سَت (CubeSat) باشد. گفته می‌شود این ماهواره قابلیت عکس‌برداری از فراز عربستان سعودی و اسرائیل و سایر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقهای را داراست و می‌تواند پس از رسیدن ماهواره بر فراز ایران، در بازه‌های زمانی چند‌روزه، تصاویر تهیه‌شده را به ایستگاه فضایی شاهرود ارسال کند.
اما به‌دلیل وزن کم این ماهواره مینیاتوری مکعبی، امکان تعبیه لنزهای تله برای عکس‌برداری با دقت بالا وجود ندارد. به گفته فرمانده نیروی فضایی ایالات متحده آمریکا، برخلاف ادعای سپاه پاسداران، ماهواره نورـ۱ قابلیت عکس‌برداری ندارد و به‌علت کوچکی ابعادش، تنها یک وب‌کم (Webcam) سرگردان در فضاست.
یکی از دو تصویر درج‌شده روی مرحله سوم ماهواره‌بر قاصد. در این تصویر، ماهواره نورـ۱ در حال عبور از فراز اسرائیل و عربستان سعودی و عکس‌برداری از آن‌هاست. اما به گفته نیروی فضایی ایالات متحده آمریکا، کیفیت دوربین فیلم‌برداری این ماهواره بسیار پایین است و با وجود حجم کم فیلم تهیه‌شده با این ماهواره، به احتمال زیاد ایستگاه فضایی شاهرود از دریافت فیلم ضبط‌شده این ماهواره هنگام عبور از فراز ایران در هفته آینده، عاجز خواهد بود
پانزده سال تلاش برای ساخت موتورهای سوخت جامد «سلمان»
موتور سوخت جامد «سلمان» قطعاتی از الیاف کربن مواد مرکب دارد و ساخت آن نتیجه ۱۵ سال تلاش معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی هوافضای سپاه پاسداران است، تلاشی که در ابتدا با رهبری و هدایت سرتیپ حسن تهرانی‌مقدم در راستای توسعه موشک‌های بالستیک خانواده قدر و سجیل بود.
قدیمی‌ترین سند نشان‌دهنده توسعه هم‌زمان موشک‌های بالستیک سوخت جامد و موشک‌های ماهواره‌بر نامه‌ای است که حسن تهرانی مقدم در ۲۱ آذر ۱۳۸۴ به علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، نوشت و اخیرا منتشر شده است. در این نامه، او از تلاش برای ساخت موتور سوخت جامد مخصوص موشک‌های بالستیک واکنش سریع به‌منظور مقابله با اسرائیل سخن به میان آورده است. معمولا این‌گونه نامه‌های فرماندهان با هدف کسب رضایت علی خامنه‌ای برای اختصاص بودجه به پروژه‌های موشکی نوشته می‌شد.
نامه حسن تهرانی مقدم به رهبر جمهوری اسلامی در تاریخ ۲۱ آذر‌ماه ۱۳۸۴، که در آن درباره برنامه جهاد خودکفایی نیروی هوایی سپاه پاسداران برای ساخت موشک بالستیک (سجیل) با سوخت جامد به‌منظور استفاده علیه اسرائیل و همچنین برنامه ساخت موشک ماهواره‌بر توضیح داده شده است
موشک‌های سوخت مایع مانند «شهاب ۳» برای سوخت‌گیری و آماده‌سازی پیش از پرتاب به سمت هدف، به ساعت‌ها زمان نیاز داشتند؛ در حالی که موشک‌های سوخت جامد، پنج تا ۱۰ دقیقه پس از خروج از سوله‌های زیر‌زمینی، قابلیت شلیک به سمت اهداف را دارند. قابلیت آماده‌سازی سریع موشک‌های سوخت جامد برای حملات، مانع شناسایی و حتی انهدام آن‌ها پیش از پرتاب می‌شود.
به دنبال افزایش احتمال خطر حمله هوایی نیروی هوایی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران در سال ۱۳۸۳، معاونت جهاد خودکفایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران تحقیق برای ساخت موشک‌های بالستیک دو‌مرحله‌ای مجهز به موتورهای سوخت جامد با برد حداقل ۲۰۰۰ کیلومتر را آغاز کرد که در نهایت، به ساخت موشک «سجیل ۱» و «سجیل ۲» در صنایع موشکی شهید باقری منتهی شد که نخستین‌بار در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۸۷ و سپس در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۸۸، آزمایش شدند. در نهایت، سجیل ۲ با سرعت و دقت بیشتر و سامانه ناوبری و هدف‌گیری بهبود‌یافته در مقایسه با نمونه اولیه، در صنایع شهید باقری، متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، به تولید انبوه رسید و از سال ۱۳۹۳، به‌تدریج وارد خدمت یگان‌های موشکی نهسا در تبریز، کرمانشاه، خرم‌آباد و لار شد.
پیش‌نمونه آزمایشی موشک سجیل ۲ که در ۳۰ اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۸، باموفقیت آزمایش شد
پس از نخستین آزمایش موفقیت‌آمیز سجیل ۲ در سال ۱۳۸۸، معاونت جهاد خودکفایی نهسا توسعه موتور راکتی سوخت جامد با وزن بسیار کمتر و البته قدرت بیشتر را آغاز کرد تا در موشک بالستیک قاره‌پیمای «سجیل ۳» به کار گرفته شود. با استفاده از این موتور، موشک سجیل ۳ توانایی هدف قرار دادن پایگاه‌های نظامی در سراسر اروپا و حتی اقیانوس هند پیدا می‌کرد. دو عامل مهم سبب تاخیر در توسعه این موتور شد؛ ابتدا، انفجار نخستین پیش‌نمونه آن حین آزمایش در پادگان مدرس معاونت جهاد خودکفایی نهسا در ملارد در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۹۰ که به مرگ حسن تهرانی مقدم و بسیاری از متخصصان دخیل در این پروژه منجر شد و سپس، توافق هسته‌ای موسوم به برجام.
مشخص نیست که پروژه توسعه و ساخت موتور راکتی سوخت جامد با قطعات ساخته‌شده از مواد مرکب الیاف کربن در معاونت جهاد خودکفایی نهسا دقیقا از چه زمانی از سر گرفته شد، اما مشخص است آغاز آن با افزایش تنش‌های نظامی و سیاسی ناشی از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام مرتبط است.
عکس سمت چپ موشک بالستیک سجیل ۲ با برد حداکثر ۲۴۰۰ کیلومتر را نشان می‌دهد. عکس میانی مرحله دوم موشک مجهز به موتور راکتی سوخت جامد و عکس سمت راست مرحله اول موشک مجهز به موتور سوخت جامد را نشان می‌دهد
تلاش برای تکمیل موشک قاره‌پیمای «سجیل ۳»
یک روز پس از پرتاب ماهواره‌بر قاصد، سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، در یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که موتور راکتی سوخت جامد بزرگ‌تر برای تعبیه در مرحله یک موشک ماهواره‌بر در دست توسعه است، موتوری با قابلیت افزایش ظرفیت حمل و افزایش بُرد موشک ماهواره‌بر.
تصاویر ماهواره‌ای محل آزمایش موتورهای راکتی در مرکز فضایی نهسا در شاهرود نشان می‌دهد که در فاصله فروردین تا دی ۱۳۹۸، خندق‌هایی به بزرگی این موتور حفر شده‌اند و حاکی از این است که توسعه و ساخت این موتور در مراحل نهایی است و آزمایش موتور سلمان در جریان پرتاب ماهواره نورـ۱ با موشک قاصد به تکمیل آن کمک بسزایی می‌کند.
در حال حاضر، به‌علت خطر موشک‌های بالستیک نیروی هوافضای سپاه پاسداران، به‌خصوص پس از حمله به پایگاه هوایی عین‌الاسد در ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۸، نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا برخلاف گذشته، توانایی استقرار بمب‌افکن‌های راهبردی مانند بی‌ـ۵۲اچ (B-52H) در پایگاه هوایی العدید قطر را ندارد و بنابراین، در ۲ بهمن‌ماه ۱۳۹۸، شش فروند از آن‌ها را در پایگاه هوایی دیه‌گو گارسیا در فاصله ۳۸۰۰ کیلومتری از خاک ایران و خارج از برد موشک‌های بالستیک سجیل ۲ مستقر کرد. در حال حاضر، به‌دلیل بحران همه‌گیری کرونا، دو فروند از آن‌ها در آن جزیره باقی مانده‌اند که در صورت بروز هرگونه درگیری نظامی و جنگ، برای تخریب زیرساخت‌ها و پایگاه‌های نظامی ایران، به شلیک موشک‌های کروز اقدام کنند. این مساله توسعه و ساخت موشک بالستیک قاره‌پیمای سجیل ۳ را برای نیروی هوافضای سپاه پاسداران بیش از پیش ضروری می‌کند تا در صورت درگیری نظامی با آمریکا، بتواند پایگاه‌های دور از خاک ایران را هدف حمله قرار دهد.
از: ایران اینترنشنال
