زیتون ـ یلدا امیری: فتنه و کارشکنی «دشمن خارجی» طی ۴۲ سال اخیر یکی از توجیهات اصلی برای همه مشکلات و ناکارآمدی‌های جمهوری اسلامی بوده. دشمنان «شرقی و غربی» که همواره نه تنها در سخنرانی‌های آیت‌الله خامنه‌ای بلکه در سخنان آیت‌الله خمینی نیز حضور داشته‌اند و به تبع آن بقیه مقامات حاکمیتی و دولتی نیز به تناوب از این توجیه استفاده کردند و می‌کنند.
حسن روحانی، رئیس دولت جمهوری اسلامی روز ۵ مهر ۱۳۹۹ در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا با اشاره به منتقدان داخلی خود تحریم های آمریکا را عامل اصلی مشکلات کشور و مردم معرفی کرده و گفته است که «کسی آدرس اشتباه به مردم ندهد.» آمریکا از همان ابتدای انقلاب ایران به عنوان یکی از دشمنان اصلی معرفی می‌شد. اما از زمانی که آمریکا از قرارداد برجام خارج شده و تحریم‌های سختی علیه ایران وضع کرده است مقامات جمهوری اسلامی تحریم‌ها را عامل تمامی مشکلات مردم معرفی می‌کنند و سخنی از سوء مدیریت و فساد داخلی و یا عدم اجازه رهبر جمهوری اسلامی برای مذاکره مجدد با آمریکا گفته نمی‌شود.
جرج اورول داستان نویس، روزنامه‌نگار و منتقد ادبی انگلیسی دریافته بود که نظام‌های سرکوبگر همواره به دشمن نیاز دارند. او در کتاب داستانی ۱۹۸۴ نشان داد چگونه می‌توان با تبلیغات، تلقین و تحریک احساسات مردم دشمن ساخت.
حسن روحانی نگران لعن و نفرین مردم
روحانی در بخشی از سخنانش گفت: «آمریکایی‌ها در عرض سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ حداقل ۱۵۰میلیارد دلار به کشور لطمه زدند، با تحریم غلط و غیرقانونی و بیجا و ضدانسانی و عملیات تروریستی، جلوی دارو و درمان و مواد غذایی را گرفتند آنها آدم‌هایی هستند که هیچ وقت ما در تاریخ کاخ سفید را با این توحش ندیده بودیم بزرگترین توحش را انجام دادند.»
رییس دولت جمهوری اسلامی افزود: «مردم برای کمبود و مشکلات در کشور اگر می‌خواهند لعن و نفرین کنند آدرسش کاخ سفید در واشنگتن است آدرس اشتباه کسی به آنها ندهد یک عده‌ای به خاطر منافع غلط گروهی و باندی به مردم آدرس غلط ندهند آدرس صحیح تمام جنایات و فشار بر مردم عزیز ایران واشنگتن دی سی کاخ سفید است و آن‌هایی که داخل این ساختمان هستند این همه جنایات علیه ملت ایران روا داشته اند و شما می‌بینید هر روز فشار و مشکلات است. البته مردم ما ایستادگی و مقاومت کردند خم به ابرو نیاوردند و خم نشدند در برابر این قلدرها اما به هر حال آثار سوء است سختی و مشکلات است.»
به گفته روحانی مردم ایران باید در طی در این سالها زندگی خیلی راحتتری می‌داشتند و اجناس ارزانتر می‌شد و دلار به قیمتی معقول بود اما این اتفاق نیافتاده و «تمام این جنایات پای کاخ سفید است جمهوری اسلامی پای عهدش باقی مانده است یکجانبه پای همه مقررات مانده است، حالا یک وقتی بود حرف حقی می‌زدیم دو سه تا کشور از ما حمایت می‌کردند اما امروز فقط دو سه کشور از آمریکا حمایت می‌کنند.»
چه کسی آدرس غلط می‌دهد
به نظر می‌رسد منظور روحانی از عده‌ای که به خاطر منافع غلط گروهی و باندی به مردم آدرس غلط می‌دهند، مشخصا منتقدان دولت بود. طیف وسیعی که امروز بسیاری از آنها لزوما به دلیل منافع گروهی از دولت انتقاد نمی‌کنند بلکه تا چندی پیش جزو حامیان دولت روحانی بودند.
منتقدان حسن روحانی به طور خاص و دولت به طور عام از افرادی مانند علی اکبر رائفی پور و حسن عباسی که پس از برجام انتقادهای تند خود را شروع کردند، فراتر رفته حالا اصولگرایان اعم از تندرو و میانه رو تقریبا به تمامی سیاست‌های دولت خصوصا تصمیمات اقتصادی معترضند. در این میان بسیاری از اصلاح طلبانی که در انتخابات حامی روحانی بودند هم به منتقدان اقتصادی او پیوسته اند.
منتقدان معتقدند که دلیل شرایط ناگوار اقتصادی تنها تحریم‌ها نیست بلکه مدیریت نادرست و رانتی دولت یکی از عوامل مهم این شرایط است. آنها معتقدند که دولت برای ارتقای وضعیت معیشت مردم، مبارزه با فساد و ساماندهی اوضاع اقتصادی عزمی ندارد.
سعید حجاریان تئوریسین جریان اصلاحات در انتقاد از روحانی گفته است: «من به دفعات گفته‌ام دروغ یکی از عوامل اصلی این وضعیت نابهنجار ماست که بی اعتمادی یک از نتایج آن است. واقعیت این است هم احمدی‌نژاد دروغ گفت و هم روحانی و البته بگویم، اینها بازتولید دروغ بالادست است. به‌علاوه ما در جمهوری اسلامی با مسئله‌ای مواجه هستیم به‌نام آزردگی نهادینه. یعنی کسی نیست از برخورد نهادهای دولتی مصون باشد و آزار نبیند. و از همه مهم‌تر؛ ببینید ما یک دهه پیش با پدیده‌ای روبرو بودیم که در دوربین زل می‌زد و دروغ می‌گفت. حالا ما با پدیده‌هایی مواجه هستیم که به بیت‌المال دست‌اندازی می‌کنند و می‌گویند «آقا گفته» یا «آقا اجازه داده» یا یک روحانی که می‌گوید من هم مثل آقا. مردمی که به‌خاطر ۲۵ گرم کره در صف نگه داشته می‌شوند باید این چیزها را تحمل کنند و اعتماد بورزند؟!»
انتقادات اصلاحطلبان از روحانی آنچنان بالا گرفت که چندی پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه در گفت‌وگوی تلفنی حسن روحانی و سید محمد خاتمی، روحانی از انتقادات اصلاحطلبان علیه دولت گلایه کرده که این انتقاد با پاسخ تند رییس دولت اصلاحات روبه‌رو شده است. اصل خبر برگزاری این گفتگو اما بعد از چند روز تکذیب شد.
انتقادات تند رهبر جمهوری اسلامی
آیت‌الله خامنه‌ای اگرچه اخیرا از انتقاد به دولت پرهیز کرده است و به کنایه و نصیحت بسنده کرده، اما پیش از این او نیز دولت را از انتقادات اقتصادی خود بی‌نصیب نگذاشته است. در میانه اعتراضات مردم به افزایش قیمت بنزین، آیت‌الله خامنه‌ای در سخنانی دولت را ناتوان از اصلاح بودجه، مسئول شرطی کردن اقتصاد به لغو تحریم و عامل بی‌اثر شدن صندوق توسعه ملی دانست.
آیت‌الله خامنه‌ای درباره عملکرد دولت روحانی در اداره صندوق توسعه گفت: «سر قضایای مختلف می‌آیند اصرار می‌کنند که برداشت کنند… چون قانونی نیست به من مراجعه می‌کنند و اصرار و التماس می‌کنند که این مشکل وجود دارد و شما اجازه بدهید ما مثلا فلان مقدار از صندوق توسعه برداریم. متاسفانه صندوق توسعه کم‌اثر شده، کم‌خاصیت شده.»
به گفته رهبر جمهوری اسلامی « اقتصاد ما در این چند سال اخیر شرطی است؛ «ببینیم چه می‌شود؛ شش ماه دیگر چه می شود؛ برجام چه می شود» و مانند اینها. حالا هم بعضی سعی می‌کنند باز دوباره اقتصاد را شرطی کنند؛ «ببینیم ابتکار رئیس‌جمهور فرانسه چه می شود؛ فلان ابتکار چه می شود»؛ اینها را باید بگذارند کنار.»
حمله آیت‌الله خامنه‌ای در آن جلسه به این دو مورد محدود نماند. او در انتقادی دیگر از دولت به سراغ نظام بودجه‌ریزی رفت و گفت: «ما الان در زمینه‌ی بودجه‌ریزی واقعاً مشکل داریم. بنده هم، سفارش کرده‌ام، تأکید هم کرده‌ام، چهار ماه هم از اول سال فرصت دادیم که در این چهار ماه، نظام بودجه را اصلاح کنید؛ خب نشده دیگر. گره علمی وجود دارد؛ این را باید دانشگاه‌ها حل کنند.»
اگر چه تاثیر مخرب خروج دونالد ترامپ از قرارداد برجام و سیاست فشار حداکثری ایالت متحده بر اقتصاد ایران قابل انکار و چشم‌پوشی نیست، اما مشخصا اقدامات منطقه ای جمهوری اسلامی مانند دخالت در جنگ یمن و سوریه، دخالت نظامی و سیاسی در عراق و ارسال سلاح برای شبه نظامیان حامی ایران در این کشورها، مانورهای سپاه پاسداران با موشک ها و تهدید تعدادی از کشورهای منطقه از عوامل موثر بر اتخاذ این سیاست توسط ایالات متحده است، دلایلی که آیت‌الله خامنه‌ای حاضر نیست در مورد آن مذاکره کند.