علی حسنی
مصدق بدنبال شکایت انگلیس به شورای امنیت سازمان ملل متحد دراستانه سفر به امریکا تصمیم گرفت مجلسین را در جریان کار مذاکرات نفت و علل شکست آن قرار دهد اعلام کرد ۴مهر۱۳۳۰ در جلسه علنی مجلس حضور خواهد یافت.
اقلیت با ابستروکسیون مانع تشکیل جلسه شد مصدق ازمجلس بیرون امد و جلو مجلس موقع بازگشت ناگهان چهار پایه خواست و دربان چهارپایه ای اورد مصدق بر فراز آن ضمن نطق مهیج و مفصلی خطاب به مردمی که گرد امدند گفت:«… این مجلس است و انجا که یک عده مخالف مصالح مملکت هستند مجلس نیست..دولت انگلیس حاضر نشد ..پیشنهاد عادلانه و منصفانه ملت ایران را قبول کند(فریاد مرده باد انگلیس مردم بلند شد) مردم مرده باد نگوئید من حاضر نیستم…بگوئید و دعا بکنید خدا…انگلیس را برای شناختن حق مسلم ما هدایت کند…شنیدم..سفیرانگلیس…به رئیس مجلس سنا گفته است که در مجلس شورای ملی اقلیت تشکیل شده که با دولت مخالفت کند…ما به شما میگوئیم تا دولت دکتر مصدق روی کار است…وارد مذاکره نمیشویم…اکنون من به شما میگویم این دولت محال است کاری بر خلاف مصالح شما بکند..».
مصدق در ۱۴ مهر به همراه شایگان، متین دفتری، اللهیار صالح و مرتضی‌قلی بیات از اعضای کمیسیون مختلط نفت، سنجابی وزیر فرهنگ، بقایی نماینده مجلس، بوشهری وزیر راه، فاطمی سخنگوی دولت و معاون سیاسی و پارلمانی نخست‌وزیر، نواب وزیر مختار ایران در هلند، غلامحسین فرزند نخست‌وزیر و پزشک مخصوص او، عیسی سپهبدی به‌عنوان مترجم، مسعودی، مصباح‌زاده، شفا به‌عنوان نمایندگان مطبوعات به نیویورک رفتند. مصدق در ۱۵ مهر وارد نیویورک شد .مصدق به همراه هیات همراه از ۲۳ تا ۲۷ مهر ۱۳۳۰ خورشیدی در جلسه های شورای امنیت سازمان ملل از حقوق ایران دفاع و با ارایه اسناد غیرقابل انکار حقانیت ایران را مطرح و بدین ترتیب صلاحیت شورا را در امر داخلی ایران رد کردند.
در ۲۳ مهر درنخستین جلسه شورای امنیت نماینده انگلیس در نطق خود گفت که مساله نفت تنها مربوط به ایران نیست و نفت به دلیل نیاز عمومی به آن، یک مساله جهانی است زیرا که تنها در چند کشور وجود دارد و برهم خوردن نظم استخراج و توزیع آن، صلح جهان را به مخاطره می افکند و به همین لحاظ است که دولت انگلیس موضوع ملی شدن نفت ایران را که تحت تاثیر تعصبات ملی و احساسات ناسیونالیستی ایرانیان صورت گرفته به این مرجع حافظ صلح (شورای امنیت) ارجاع داده است اما مصدق در جواب نماینده انگلیس در نطقی به زبان فرانسه نفت را یک کالا و امری داخلی دانست که به شورا ارتباط ندارد.
مصدق در نطق خود گفت در مورد نفت، ایران مطالبه حقوق خود را کرده ونفتش را که یک ثروت و میراث ملی است از چنگ استثمارگر خارج ساخته تا از درآمد آن صنایع و کشاورزی خود را توسعه دهد، ترقی کند و در رفاه به سر برد که مستحق آن است. ۵۰ سال بود که انگلستان این نفت را می بُرد. برای مثال در سال ۱۹۴۸ (۱۳۲۷ و ۲ سال پیش از ملی شدن) تنها یک شصت و یکم از درآمد نفت نصیب ایران شده بود که یک ظلم است. انگلیسی ها حتی اجازه ندادند که ایرانیان در رشته نفت کارشناس شوند و نفت خود را اداره کنند و اینک ما از این بابت دچار مشکل هستیم.
مصدق اظهار داشت که در خوزستان، مردم ما با شکم گرسنه روی ذخایر نفت می خوابند و این یک بی انصافی تاریخی است که ما به آن پایان دادیم. این اتفاق نقض حقوق ملل کوچکتر و استثمار توسط دول بزرگ است که باعث برهم خوردن صلح و امنیت جهان و انواع عصیان می شود و اگر شورای امنیت همچنان در دست این دول فاتح جنگ جهانی دوم قرار داشته باشد، معلوم نیست که بتواند صلح را که همانا احقاق حقوق ملل ضعیف است، برقرار و حفظ کند.
نخست وزیر ایران توضیح داد: این دولت ها این سازمان را بوجود آوردند تا از طریق بازوی اجرایی اش ـ شورای امنیت ـ منافع شان را حفظ کند. اگر یک دولت بزرگ عضو شورای امنیت که از امتیاز (حق وتو) برخوردار است، بخواهد موضوعی را که در صلاحیت این شورا نیست، برای رسیدگی به آن قبولاند نظیر مورد مساله جاری نفت ایران، در این صورت شورا چیزی جز یک آلت دست و یک ابزار برای مداخله در کشوری ضعیف و بپاخاسته و بی حق ساختن آن نخواهد بود و نخواهد توانست ماموریت حفظ صلح و امنیت در جهان را به انجام برساند. اگر اعمال نفوذ دولت های دارنده حق امتیاز (وتو) که این امتیاز را خودشان برای خود قائل شده اند ادامه یابد، اعتماد ملل بتدریج از شورای امنیت سلب خواهد شد، نسبت به آراء آن بی اعتناء خواهند شد و نظم در جهان پایدار نخواهد بود و …. دولت انگلیس اخیرا برخی صنایع داخلی خود را ملی کرد. چرا به شکایت معترضان به این عمل در شورای امنیت رسیدگی نمی شود؟ برای اینکه از امور داخلی هستند و نفت ما هم به همینگونه.. نطق مصدق بازتاب جهانی داشت .
سرانجام پس از چهار جلسه در ۲۷ مهر نماینده فرانسه در شورای امنیت پیشنهاد داد: درخواست دولت بریتانیا از شورای امنیت، تا اخذ تصمیم قطعی دیوان دادگستری بین المللی مسکوت بماند. این پیشنهاد با ۸ رای موافق، یک رای مخالف شوروی و ۲ رای ممتنع یوگسلاوی و انگلیس به تصویب رسید و پرونده از دستور کار شورای امنیت خارج شدسران امریکا از مصدق دعوت کرده بودند که در این سفر با آنان هم دیدار داشته باشد. او در این سفر ضمن سخنرانی در شورای امنیت سازمان ملل ده‌ها گفت‌وگو و مصاحبه با رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی مختلف صورت داد و به چهره برجسته سیاسی در سطح بین‌المللی تبدیل شد.
مصدق در واشنگتن با «دین آچسن» وزیر امورخارجه وقت امریکا و نیز «هری ترومن» رییس‌جمهور امریکا نیز ملاقات و مذاکره کرد. استقبال مقامات ارشد امریکایی در ایستگاه راه آهن واشنگتن از مصدق بی‌سابقه توصیف شده بود. مصدق از دیوان عالی امریکا و آرامگاه و خانه جورج واشنگتن نیز دیدن کرد. نخست وزیر در سخنرانی خود در شورای امنیت به زبان فرانسه، به‌شدت نسبت به سیاست‌های مداخله جویانه انگلیس در ایران انتقاد کرد و اعلام کرد تا ملی کردن صنعت نفت ایران مبارزه خود را ادامه خواهد داد.
در جریان این سفر دکتر مصدق برای مدتی نیز در بیمارستان بستری شد؛ عکس‌های سفر مصدق به امریکا در سایت کتابخانه «هری ترومن» رییس‌جمهور اسبق امریکا قابل دسترسی است.مذاکرات(بامصدق درواشنگتن) منجر به توافق برای طرح پیشنهاد نهائی گردید و اچسن به ایدن ارائه کرد و گفت پیشنهاد مورد توافق ما و مصدق را بعنوان مبنای مذاکرات بپذیرد: پالایشگاه آبادان در اختیار یک شرکت غیر انگلیسی بعنوان غرامت ادعائی قرار گیرد ودوباره بکار افتد مدیریت و عوامل کاروهزینه ها و قیمت گذاری با نظر ایران باشد ومطالبات مورد ادعای طرفین از یکدیگر موقوف شودوباشرکت سابق نفت یک قرارداد ۱۵ ساله برای حد اقل ۳۰ میلیون تن نفت در سال منعقد گردد.بهای نفت که سقف آن ۱۰/۱ دلار خواهدبود با توافق ایران و انگلیس و آمریکا با توجه به تغییراتی که در قیمت جهانی متناوباً صورت میگیرد تعیین شود و شرکت ملی نفت ایران بتواند مازادنفت مورد نیاز شرکت سابق را به مشتریان سابق با رعایت قراردادهای بلند مدت فروش شرکت مزبور بفروشد و دولت ایران هم بتواند سالانه یک میلیون تن نفت به قیمت ارزان تر بخرد جواب ایدن این بود: ما با مصدق معامله نمی کنیم. اچسن پیشنهاد شرکت با انگلیس را رد کرد و گفت پیشنهاد مشکلی نداشت ولی پرستیژ شما مسئله دیگری است…(ایدن در خاطرات خود اورده است که موافقت کردیم نمایندگان بانک بین المللی وارد عمل شوند. آنان پس از مشورت با ماعازم شدند).
رویدادها و داوری- مسعود حجازی
.ص۴۰۹: شرح مستندمربوط به پیشنهادوزارت خارجه آمریکادرباره مسئله نفت که درسال۱۳۳۰شمسی-۱۹۵۱میلادی-درطول مسافرت دکتر مصدق به آمریکابرای شرکت درجلسات شورای امنیت سازمان ملل ازطرف دین اچسن وزیرامورخارجه آمریکا وجرج مک گی معاون وزارت خارجه آن کشوربه دکترمصرق ارائه گردید در کتاب نفت قدرت واصول(ملی شدن نفت ایران و پی امدهای آن ) نوشته دکتر مصطفی علم ذکرشده است.این کتاب که در سالهای اخیر ازطرف انتشارات دانشگاه معروف سیراکیوز (نیویورک) انتشاریافته است ازکتب مستند درباره حوادث سال های۱۳۲۹ الی ۱۳۳۲شمسی(۵۳-۱۹۵۰)وسایر حوادث یک دوران مهم ازتاریخ ایران است.
نظرباینکه پیشنهادوزارت خارجه آمریکادر باره مسئله نفت پس ازپایان موفقیت آمیزمأموریت دکترمصدق وهیئت نمایندگی ایران در شورای امنیت مطرح گردید لازم است قسمت هائی از این کتاب که درباره این مأموریت نوشته شده مورد بررسی قرارگیرد.این مطالب نشان میدهدکه چگونه مصدق در صددبود تاازجوً مساعدی که موفقیت اودرشورای امنیت دربرابر..انگلیس وسایرمتحدان او ایجادکرده بودبلافاصله بهره برداری نماید.نویسنده کتاب سپس درفصل۱۲تحت عنوان مذاکرات مصدق درایالات متحده آمریکابه پیشنهاد وزارت خارجه آمریکا میپردازد…
سه گزارش جرج مکگی ترجمه غلامرضا نجاتی
(…آچسون از محل سفارتمان در پاریس …گفت ایدن مایل نیست معامله کند..درخواست کردخبر شکست مذاکرات را باطلاع مصدق برسانیم …از مصدق وقت ملاقات خواستم…گفتم…متأسفم بگویم نتوانستیم اختلاف بین شما و بریتانیا را حل کنیم..۱۳ نوامبر وزارت خارجه طی بیانیه ای شکست مذاکراتمان را اعلام نمود. روز بعد مصدق..در انجمن روزنامه نگاران گفت برای جلوگیری از فلج شدن اقتصاد .. به علت کمبود ذخیره مالی طی۱۲ماه آینده از دولت آمریکا تقاضای وام کرده است.سخنگوی وزارت خارجه گفت دولت ایالات متحده درخواست نخست وزیر ایران رابرای دریافت وام مورد مطالعه قرار خواهد داد. ۱۸ نوامبر مصدق واشنگتن را … ترک کرد…).
