دالغا خاتین‌اوغلو
اداره اطلاعات انرژی آمریکا گزارش جدیدی از درآمدهای کشورهای عضو اوپک منتشر کرده و جزئیات این گزارش نشان می‌دهد درآمد خالص صادرات نفتی ایران در نیمه اول ۲۰۲۰ نسبت به دور مشابه پارسال کمتر از نصف شده است.
رقم محاسبه شده توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا کل درآمد خالص صادرات نفت و محصولات نفتی را شامل می‌شود و صادرات نفت خام تنها بخشی از رقم یاد شده است.
افت درآمدهای خالص صادرات نفت و محصولات نفتی ایران به ۹ میلیارد دلار در نیمه اول امسال در حالی است که این رقم در کل سال ۲۰۱۸ بر اساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا ۶۷ میلیارد دلار بود.
جزئیات صادرات نفتی
این گزارش دقیقا اشاره نکرده است درآمد صادرات نفت خام ایران به تنهایی چه میزان بوده است، اما آمارهای شرکت اطلاعات کالا، کپلر، نشان می‌دهد که ایران در شش ماهه ابتدایی سال جاری روزانه کمی بیش از ۲۴۰ هزار بشکه صادرات نفت خام و میعانات گازی داشته است.
با توجه به قیمتهای نفت در این دوره، درآمد صادرات نفت خام ایران حدود ۱.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
البته برآورد دیگر شرکت ردیابی نفتکش‌ها، تانکر ترکرز، نشان می‌دهد که صادرات واقعی نفت ایران با پنهانکاری و دور زدن تحریم‌ها، دو برابر بیشتر از آن چیزی است که نهادهای بین‌المللی، از جمله شرکت کپلر برآورد می‌کنند. بدین ترتیب، احتمالا درآمد صادرات نفت و میعانات گازی ایران در نیمه اول سال در خوشبینانه‌ترین حالت سه میلیارد دلار باشد.
بدین ترتیب، درآمد صادرات نفت خام تنها یک سوم کل درآمد خالص صادرات نفت و محصولات نفتی است که به نظر کاملا منطقی می‌رسد؛ چون ایران روزانه حدود ۵۰۰ هزار بشکه نیز محصولات نفتی از گازوئیل، نفت کوره و بنزین گرفته تا مایعات گازی مانند پروپان و بوتان صادر می‌کند.
همچنین پیش‌بینی درآمد خالص ۹ میلیارد دلاری برای صادرات نفت ایران در شش ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۰ در حالی است که این گزارش به صراحت می‌گوید تخفیف‌های احتمالی ایران به مشتریان نفتی، همچنین تسویه بدهی به چین از طریق تحویل نفت را در محاسبه درآمدهای صادرات نفت ایران دخالت نداده است.
دالغا خاتین‌اوغلو، کارشناس نفت و انرژی
دو شرکت ساینوپک و سی‌ان‌پی‌سی چین در سال‌های گذشته ۵ میلیارد دلار در توسعه میادین یادآوران و آزادگان ایران سرمایه‌گذاری کرده و بر اساس قرارداد، ایران بدهی این شرکت‌ها را از طریق تحویل نفت تسویه می‌کند.
همچنین طی ماه‌های گذشته گزارش‌های متعددی از تخفیف‌های “چشمگیر” ایران به مشتریان نفتی خود منتشر شده بود. بدین ترتیب، احتمالا درآمد واقعی صادرات نفت ایران بسیار کمتر از برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا باشد.
نکته جالب اینکه این نهاد آمریکایی می‌گوید درآمد خالص صادرات نفت ایران در ماه آوریل (ابتدای بهار) حتی به ۵۰ میلیون دلار نیز سقوط کرده بود.
در پی شیوع کرونا در جهان، قیمت نفت در ماه آوریل سال جاری به شدت سقوط کرد و بنابر گزارش‌های اوپک و برخی دیگر از نهادهای بین‌المللی، قیمت نفت ایران نیز به حدود ۱۲ دلار کاهش یافته بود. با احتساب هزینه تولید و حمل نفت، عملا سود خالص صادرات نفت ایران در ماه آوریل بسیار اندک بود.
آمریکا اردیبهشت ۹۷ از برجام خارج شد و یک سال بعد در همان ماه معافیت‌های نفتی به مشتریان ایران را متوقف کرد.
بحران بودجه و بدهی دولتی ایران
نفت سهمی ۶۰ درصدی در کل صادرات ایران دارد و افت چشمگیر درآمدهای نفتی ایران را با معضل کسری بودجه و افت ذخایر ارزی مواجه می‌کند.
همچنین مقامات ایران نیز بارها اشاره کرده‌اند که حتی با وجود ادامه صادرات اندک نفت، مشکل دریافت پول آن وجود دارد.
اخیرا صندوق بین‌المللی پول گزارش داد که ذخایر ارزی قابل دسترس ایران در سال ۲۰۱۸ بالای ۱۲۰ میلیارد دلار بود، اما پارسال به ۱۳ میلیارد دلار افت کرد و امسال احتمالا کمتر از ۹ میلیارد دلار باشد.
این نهاد بین‌المللی برآورد کرده است که ۹۰ درصد از ذخایر ارزی ایران در خارج مسدود شده باشد.
البته ایران از این منابع می‌تواند برای واردات کالاهای انساندوستانه مانند دارو استفاده کند.
صندوق بین‌المللی پول اخیرا اعلام کرد همه اعضای اوپک به خاطر شیوع کرونا و افت درآمدهای نفتی با مشکل کسری بودجه مواجه خواهند شد.
کسری بودجه کل کشور ایران (شامل بودجه عمومی دولت) در سال جاری میلادی از طرف این نهاد بین‌المللی حدود معادل ۹.۶ درصد از کل تولید ناخالص داخلی، یعنی حدود ۵۸ میلیارد دلار باشد.
همچنین انتظار می‌رود بدهی خالص دولت ایران در سال جاری به ۴۴ درصد تولید ناخالص داخلی، یعنی حدود ۲۵۸ میلیارد دلار اوج بگیرد.
این رقم با احتساب نرخ ارز در بازار آزاد ایران بالای هفت هزار تریلیون تومان، یعنی ۱۱ برابر بودجه عمومی دولت است و اگر با نرخ دولتی ارز حساب کنیم به ۵۰ هزار تریلیون تومان بالغ می‌شود.
در سال ۲۰۱۸، بدهی خالص دولت ایران زیر ۲۷ درصد تولید ناخالص داخلی بود و نشان می‌دهد طی دو سال که از تحریم‌ها می‌گذرد، بدهی خالص دولت اوج گرفته است.
اخیرا بانک مرکزی ایران گزارشی منتشر کرد که نشان می‌دهد تنها بدهی دولت به بانکهای کشور به ۵۱۰ تریلیون تومان می‌رسد که نسبت به دو سال پیش تقریبا دو برابر شده است.
درآمد اوپک
اداره اطلاعات انرژی آمریکا در بخش دیگری از گزارش خود می‌گوید انتظار می‌رود درآمد خالص صادرات نفت کل اعضای اوپک در سال جاری میلادی ۳۲۳ میلیارد دلار باشد که کمترین میزان طی ۱۸ سال گذشته است.
پارسال این رقم ۵۹۵ میلیارد دلار بود و سال ۲۰۱۸ این رقم ۷۱۱ میلیارد دلار بود.
درآمد خالص صادرات نفت اوپک در سال ۲۰۱۲، یعنی در اوج قیمتهای نفت حدود ۱.۲ تریلیون دلار بود، اما از سال ۲۰۱۴ قیمت نفت سقوط کرد و خصوصا در سال جاری میلادی، به خاطر شیوع کرونا، قیمتهای جهانی نفت بسیار پایین است.
شیوع کرونا بر تقاضای جهانی نفت به شدت تاثیر گذاشته است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش پارسال خود پیش‌بینی کرده بود درآمد خالص صادرات نفت اوپک در سال جاری ۵۸۰ میلیارد دلار باشد، اما در برآورد جدید خود این رقم را ۳۲۳ میلیارد دلار ارزیابی کرده است.
در میان کشورهای عضو اوپک، ونزوئلا نیز در کنار ایران با سقوط چشمگیر درآمدهای نفتی مواجه شده است. درآمد خالص صادرات نفتی ونزوئلا در نیمه اول امسال تنها سه میلیارد دلار شده که یک سوم دور مشابه پارسال است. این رقم در کل سال ۲۰۱۸ حدود ۲۷ میلیارد دلار بود.
از: دویچه وله