در بازی پوکر تاکتیکی وجود دارد که وقتی طرف مقابل مدام در حال حمله است و ورق‌های قوی می‌آورد، صبر می‌کنی و حرکت‌های ریسکی انجام نمی‌دهی. آن‌قدر صبر می‌کنی و زمان می‌خری تا بالاخره ورق‌هایت قوی باشند که بتوانی حمله کنی. همین تاکتیک را در بازی شطرنج هم می‌توان مثال زد. وقتی حریف قوی است، ریسک نمی‌کنی و صبر می‌کنی تا طرف مقابل یک اشتباه کند، هما‌ن‌وقت، زمان حمله است.
«علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی هم انگار مشغول خریدن زمان است؛ اما چه در اختیار دارد یا به دنبال چیست؟ او با استفاده از اصطلاحاتی مثل «خنثی‌سازی تحریم‌ها» یا نقل‌قول‌هایی از او برای تمدید مهلت بررسی لوایح «پالرمو» و «اف‌ای‌تی‌اف»، منتظر چه برگ برنده‌ای است؟ آیا به واقع، جمهوری اسلامی راه‌های پیوستن به این کنوانسیون را در سر می‌پروراند، یا صرفا به دنبال وقت تلف کردن است تا خود را آماده حرکت بعدی کند؟
***
۲۶آذر۱۳۹۹ رهبر جمهوری اسلامی با نزدیک شدن به سالگرد کشته شدن «قاسم سلیمانی» در دیدار با خانواده فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران بار دیگر به مساله تحریم‌ها اشاره کرد. تغییر موضع خامنه‌ای از تلاش برای رفع تحریم‌ها به «خنثی‌سازی» آن، نشانه‌ای دیگر از آگاهی او به از هم‌پاشیدگی اقتصادی است که جمهوری اسلامی به آن دچار شده است؛ شرایطی که به باور کارشناسان حوزه اقتصاد، به اوج وخامت رسیده است. او در این جلسه گفت: «رفع تحریم دست دشمن است و خنثی کردن تحریم دست ما است؛ دشمن باید رفع تحریم کند اما خودمان می‌توانیم این تحریم دشمن را خنثی کنیم.»
خامنه‌ای پیش‌تر هم بارها از «خنثی‌سازی» سخن گفته بود. او چهارم آذر در جلسه با شورای عالی هماهنگی اقتصادی، علاج تحریم‌ها را در دو مسیر رفع و خنثی‌سازی آن‌ها برشمرده بود؛ با این تاکید که: مسیر رفع تحریم‌ها پس از چندین سال مذاکره به نتیجه نرسیده است اما خنثی‌سازی آن «خوش عاقبت» خواهد بود.
چگونگی این خنثی‌سازی گزارشی است گردآوری شده از اظهارات اخیر خامنه‌ای که در بخش «دیگران» سایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی، پس از اظهاراتش در مراسم سالگرد ترور قاسم سلیمانی، در صدر مقالات قرار گرفته است. در این مجموعه اظهارات چندین کلیدواژه وجود دارد که قرار است ابزارهای خنثی‌سازی تحریم‌ها علیه ایران باشد و وضعیت از هم پاشیده اقتصاد ایران را دگرگون سازد؛ البته خامنه‌ای درباره چگونگی استفاده از این ابزارها با توجه به زیرساخت‌های تخریب‌شده‌ای که بارها مورد توجه کارشناسان قرار گرفته، هیچ نمی‌گوید.
مقابله با «سقوط ارزش پول ملی»، برطرف کردن «رخنه‌ها» مثل قاچاق، واردات بی‌رویه و فسادهای مالی، «سرمایه‌گذاری»، «مدیریت قوی» و «تقویت و جهش تولید» با محوریت «پیشران‌های اقتصادی» یعنی مساله مسکن، کشاورزی و خودرو از همین ابزارها است. بگذریم که درست چهار روز بعد از اظهارات خامنه‌ای، شرکت «ایران خودرو» از اتومبیل «تارا» پرده‌برداری کرد که در اولین نمایش، این خودرو روشن نشد.
اما می‌توان روی همین مثال خودرو کمی مکث کرد. پس از خروج آمریکا از «برجام»، وضع تحریم‌های جدید علیه ایران و خروج طرف‌های غربی حوزه خودرو و همچنین افزایش قیمت ارز، بازار خودروی ایران دچار کاهش تولید، نابسامانی بازار خودرو افزایش صد در صدی قیمت‌ها شد. از سوی دیگر همین تولید بی‌رویه خودرو و انحصار بازار آن توسط «ایران خودرو» و «سایپا» برای گروهی معدود باعث افزایش آلودگی هوا و انواع بیماری‌های تنفسی است که به شهروندان سرایت می‌کند.
با همین یک نمونه، می‌توان برای دیگر کلیدواژه‌های رهبر جمهوری اسلامی هم مثال‌هایی آورد که بدون توجه به شرایط واقعی، صرفا به کلمات تکراری چنگ می‌زند تا بلکه معجزه‌ای رخ دهد و ایران از چنین شرایط اقتصادی وخیمی، نجات پیدا کند. در مقالات دیگری که در سایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی به عنوان مرکزی برای تولید محتوای مدنظر خامنه‌ای، یادداشتی منتشر شده است که چگونگی بیرون رفتن از «جعبه تحریم» را با توجه به همین اظهارات خامنه‌ای مبنی بر خنثی‌سازی، پیش برده است. در این یادداشت باز هم با اشاره به کلیدواژه‌های خامنه‌ای، تاکید شده که بایستی افکار عمومی را از دوگانه «مذاکره» یا «ایستادن، جنگ و تحریم» برای غلبه بر وضعیت اقتصادی امروز ایران، خارج کرد و به سمت «خنثی‌سازی» پیش رفت.
تمام این اظهارات را پیش از تحلیل، می‌توان در کنار خبرهای جدید از موافقت علی خامنه‌ای با بررسی لوایح گروه ویژه اقدام مالی FATF قرار داد. ۲۴ آذر «لعیا جنیدی» معاون حقوقی رئیس‌جمهوری از موافقت رهبر این نظام با درخواست دولت مبنی بر تمدید مهلت بررسی این لوایح خبر داد و گفت مقدمات رسیدگی به آن فراهم شده است. اگرچه همین خبر گواه دیگری است از آن‌که شخص خامنه‌ای، مقابل این مساله ایستاده بود. اما در واقع، آیا او حاضر به قبول این لوایح است؟
«جمشید اسدی» اقتصاددان در گفت‌وگو با «ایران وایر» در تحلیل مقدماتی که ذکر شد، عبارت «خنثی‌سازی» تحریم‌ها را هم‌ردیف با همان «اقتصاد مقاومتی» و «اقتصاد درون‌زا» می‌داند که خامنه‌ای سال‌هاست بر آن تکیه زده است؛ عبارتی که در حد تعبیر باقی مانده است و در اجرا، مثل همان خودروی تارا، روشن نمی‌شود.
به گفته او خامنه‌ای به خوبی می‌داند که برای تعامل با جهان باید اقداماتی انجام دهد که جمهوری اسلامی را از پیش بردن مواضع ایدئولوژیک خود، باز می‌دارد: «برای برخورداری از اقتصادی جهان‌روا، ایران بایستی به پیمان FATF یعنی مبارزه با تروریسم و تامین مالی آن بپیوندد و همچنین بایستی کنوانسیون پالرمو یعنی مبارزه با کارهای غیرقانونی و قاچاق مثل قاچاق انسان و اسلحه را بپذیرد. جهان می‌گوید اگر می‌خواهید در شبکه مالی و بانکی ما حضور داشته باشید، ناگزیر به پذیرفتن این دو کنوانسیون هستید. اما جمهوری اسلامی چنین نخواهد کرد؛ چراکه به عنوان مثال برای برچیدن صهیونیسم باید از حزب‌الله لبنان که آن را “مقاومت” می‌نامد، حمایت کند. جمهوری اسلامی برای پیوستن به کنوانسیون‌هایی که اشاره شد، بایستی از حمایت مالی این گروه‌هایی که جهان آن‌ها را تروریستی می‌داند، دست بکشد. برای همین اگر ایران تحریم هم نباشد، بدون پذیرفتن این کنوانسیون‌ها نمی‌تواند دادوستد جهانی کند؛ چراکه پول آلوده وارد جهان می‌کند.»
در نمونه‌ای که تازگی ایرانی‌ها را به خود مشغول کرده است، می‌توان به خرید واکسن برای خاتمه دادن به کابوس کرونا در ایران اشاره کرد. ایران با مدت‌ها دروغ‌گویی در این خصوص، نبستن مرزهایش و عدم ارائه آمار دقیق و فقدان مدیریت صحیح، به یکی از کانون‌های شیوع ویروس کرونا در جهان بدل شد. اما وقتی بحث خرید واکسن پیش آمد، ریز و درشت مقامات جمهوری اسلامی تحریم را باعث این ناتوانی دانستند. در حالی‌که «علی مطهری» نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی هم به تازگی تصریح کرده است: «به خاطر این‌که در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف قرار داریم نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان جهانی بهداشت برای هشت میلیون ایرانی را منتقل کنیم و سهمیه ایران باطل شد.»
به باور جمشید اسدی، پذیرفتن کنوانسیون‌های FATF و پالرمو در اندیشه‌های رهبر جمهوری اسلامی جایی ندارد: «پس وقتی شدنی نیست، به سمت اقتصاد خنثی می‌رود؛ یعنی همان چیزی که اول گفت مقاومتی و بعد خنثی‌سازی تحریم‌ها. پافشاری خامنه‌ای به این دلیل است که اقتصادی می‌خواهد توانمند که به اقتصاد جهانی وابسته نباشد. این مساله هم غیرممکن است. چون هر اقتصادی که در جهان رشد کرده، فرامرزی بوده است. خامنه‌ای از تولید سخن می‌گوید در حالی‌که مواد اولیه همین تولیدات ملی از خارج از مرزهای ایران تامین می‌شود. از طرفی برای آن‌که پاسخ‌گوی هشتاد میلیون جمعیت باشند بایستی بتوانند تولیدات‌شان را به دیگر کشورها بفروشند تا پول بیشتری وارد شود. پس طبیعتا به تعامل با جامعه بین‌الملل نیازمندند.»
این اقتصاددان به دوران «جنگ سرد» میان شوروی سابق و آمریکا اشاره می‌کند و آن را مثالی برای تلاش‌های خامنه‌ای برمی‌شمرد: «انتهای فکر خامنه‌ای همین است که با هم نجنگیم، سیستم شما را هم نمی‌پذیریم، ما را زیر فشار قرار ندهید و اردوهای همدیگر را بپذیریم. ما کاری به شما نداریم، شما هم کاری به ما نداشته باشید. یعنی یک حالتی که نه جنگ است و نه صلح. او حاضر نیست پیوستن به جهان را بپذیرد چون بهای آن کنار گذاشتند بسیاری از اندیشه‌هایش است.»
پس چرا دولت می‌گوید که خامنه‌ای مهلت بررسی دو کنوانسیون مطرح را تمدید کرده است؟
به باور اسدی، این اقدام بیشتر به جای آن‌که راه‌حل باشد، یک «ترفند» است: «جمهوری اسلامی حیله دیگری را در پیش‌برد برجام یاد گرفته است؛ به FATF و پالرمو روی خوش نشان می‌دهد تا وقت بخرند و در اردوی غرب، شکاف بیاندازند. آن‌ها با به کارگیری این ترفند می‌خواهند بگویند ما برای رفع تحریم‌ها مذاکره می‌کنیم و تا پای حل FATF پیش می‌رویم، شما تحریم‌ها را بردارید تا ما این طرح را در مجلس جلو ببریم. اما این اقدام به دلایلی که گفتم، نشدنی است. هیچ اقتصادی در جهان نمی‌تواند در چهارچوب مرزی خود، بهزیستی شهروندانش را تامین کند. نفت را به کجا می‌خواهند بفروشند؟ چطور می‌خواهند تاسیسات وارد کنند؟ همین خودروها را چطور صادر کنند؟ اصلا کدام کشور این خودروها را می‌خرد؟»
چشم‌اندازی که این اقتصاددان ارائه می‌دهد، بدتر شدن وضعیت معیشت مردم ایران در یک بازی فرسایشی است که خامنه‌ای در پیش گرفته است. اگرچه بسیاری بر این باور هستند که با روی کار آمدن دولت دموکرات‌ها در آمریکا، این بازی به نفع خامنه‌ای و جمهوری اسلامی پیش خواهد رفت و برداشته شدن تحریم‌ها می‌تواند به ثبات بیشتر این نظام، کمک کند.
اما اسدی نظری دیگر دارد: «ممکن است که آمریکا فرصت‌های کوچکی به جمهوری اسلامی بدهد اما برجام تمام شده است. مواضع “دونالد ترامپ” را در قبال برجام، امروز اروپایی‌ها دارند؛ مثل لهستان، آلمان، انگلیس و حتی در آینده فرانسه. تحریم‌ها بلافاصله برداشته نخواهند شد بلکه ممکن است به شکل نمادین، چند اقدام جزیی صورت گیرد که در کوتاه‌مدت وضعیت جمهوری اسلامی را بهبود بخشد. اما جمهوری اسلامی به بدترین شرایط اقتصادی خود رسیده است و به مراتب بدتر هم خواهد شد. نگاهی به بودجه ۱۴۰۰ همین مساله را تایید می‌کند. در چنین شرایطی که کسری بودجه دارند، دم از استخدام گسترده هم می‌زنند.»
رهبر جمهوری اسلامی در آخرین روز پاییز، به مناسبت «روز پرستار» تاکید کرد که دولت بایستی حدود ۳۰هزار پرستار استخدام کند و درست همان روز، حسن روحانی با استخدام ۱۲هزار «فرزند شهید و جانباز» در دستگاه‌های دولتی موافقت کرد.
اسدی تاکید دارد که بودجه‌ای برای این استخدام‌ها وجود ندارد و از سوی دیگر «به سراغ خانواده‌های شهدا و جانبازان می‌روند که در حقیقت به هسته حداقلی خود متکی باشند. اگرچه همین مساله هم بیان‌گر وخامت شرایط اقتصادی خودشان است. بودجه ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که وضعیت جمهوری اسلامی، از گذشته هم بدتر خواهد شد.»
به نظر می‌رسد علی خامنه‌ای که این روزها با حالی نزار در چندین جلسه ظاهر شده است، در مواجهه با از هم‌پاشیدگی اقتصاد ایران دو تاکتیک را در پیش گرفته است؛ از طرفی به مقامات داخلی دستور می‌دهد که چگونه این شرایط را بهبود بخشند، آن‌هم بدون توجه به نابودی زیرساخت‌های اقتصادی و از سوی دیگر، از جامعه بین‌الملل، وقت می‌خرد تا بلکه نفسی تازه کند؛ او می‌خواهد صبر کند تا حریفش اشتباهی بکند یا بلکه ورق‌های بازی‌اش چنان قوی شوند که بتواند برگ‌هایی تازه رو کند؛ اگرچه محتمل‌تر آن است که این تاکتیک‌ها هم گل به خودی باشد و هزینه آن را بیش از پیش، پیکر نحیف جامعه ایران بپردازد.
از: ایران وایر