بحران یمن و برنامه هسته‌ای ایران

تیم لندرکینگ، نماینده آمریکا در امور یمن، در جلسه استماع مجلس نمایندگان آمریکا، ایران را مسئول کامل حمایت از حوثی‌ها و بی‌ثبات کردن یمن دانست و برای ایجاد راه حلی در یمن خواستار وارد کردن فشار بر ایران و حوثی‌ها شد.

مطابق به گزارش خبرگزاری‌ها، لیندرکینگ در اظهارات خود گفت: «هیچ نشانه‌ای از نقش مثبت ایران در یمن ندیده ام. بلکه بر عکس ایران برای عربستان سعودی و برای حدود ۷۰ هزار  آمریکایی‌ که در یمن کار می‌کنند و من مسئولیت حمایت آن‌ها  و حفاظت از منافع آمریکا در آن‌جا را بر عهده دارم، خطر بزرگی ایجاد کرده است.»

در حالی‌که بیش از ده سال است که جنگ در یمن جریان دارد، مداخله ایران در طولانی شدن زمان جنگ و پیچیده شدن بحران، نقش اساسی داشته است. از این‌رو، بزرگ‌ترین نگرانی در وضعیت خطرناک یمن این است که در صورت ناکام شدن دولت مشروع یمن، زمینه برای گروه‌های تروریستی مستقر در آن کشور مهیا شود و آن‌ها ثبات و آرامش گذرگاه‌های بین‌المللی حیاتی حمل و نقل کالا را که از نزدیک تنگه باب‌المندب می‌گذرد، بر هم بزنند و در نتیجه ایران فرصت پیدا کند تا مرزهای عربستان سعودی و چندین منطقه ژئواستراتژیک دیگر را مورد تهدید قرار دهد.

ایران با زیر پا گذاشتن قطع نامه ۲۲۱۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر ممنوعیت ارسال سلاح به حوثی‌ها، در تمام مدت جنگ به فرستادن انواع مختلف موشک‌ و سلاح و سائر کمک‌های نظامی به حوثی‌ها ادامه داده است که در نتیجه آن عربستان سعودی و سائر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، همواره مورد تهدید حوثی ها قرار گرفته اند. اما با این وجود، ایران این اتهام را از خود نفی می‌کند.

کمک ایران به حوثی‌ها به بخش نظامی محدود نمی‌شود، بلکه بخش‌های لجستیک، سیاسی و عقیدتی را نیز در بر می‌گیرد. چنان‌چه در اکتبر ۲۰۲۰ ایران حسن ایرلو را به عنوان سفیر در یمن شمالی مقرر کرد. البته پس از این‌که حوثی‌ها در ۲۰۱۴ صنعا پایتخت یمن را اشغال کردند، ایران نخستین و یگانه کشوری است که تشکیلات حوثی‌ها را به عنوان دولت مشروع و قانونی به رسمیت می‌شناسد.

انگیزه اصلی ایران در کمک به گروه‌ها و سازمان‌های وابسته خود در منطقه، ایجاد نوعی از روابط فرمانروایی و فرمان‌بری و وابستگی سیاسی میان تهران و گروه‌های یادشده است. یکی از نمونه‌های روشن این وابستگی همایش اعتراضی بود که حوثی‌ها در ژانویه ۲۰۲۱ در صنعا و در محضر حسن ایرلو، به مناسبت سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی فرمانده پیشین سپاه قدس توسط آمریکا، دائر کردند.

پس از این که ایالات متحده آمریکا به ریاست جو بایدن، تلاش کرد تا پرونده یمن را موازی با پرونده هسته‌ای ایران در یک چارچوب قرار دهد، سیاست آمریکا در قبال یمن تغییر کرد. چنان‌چه تعیین لندرکینگ به عنوان نماینده ویژه‌ای آمریکا برای یمن یکی از مظاهر آن است.

 این در حالی است که مارتن گریفت، نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در یمن، از مارس گذشته به این سو، تلاش‌ دارد با میانجی‌گری میان طرف‌های متخاصم، آتش بس بر قرار کند، تا راه برای گفت‌وگوها پیرامون یک راه حل سیاسی در یمن هموار گردد. گریفت برای تشدید تلاش‌های دیلماتیک خود، به کشورهای عربی خلیج فارس و ایران سفر کرد و با مقامات این کشورها به گفت‌وگو پرداخت.

 از جانب دیگر، تیم لندرکینگ نمایند ویژه آمریکا برای یمن، با نمایندگان حوثی‌ها در مسقط پایتخت عمان در اواخر فوریه دیدار کرد و به آن‌ها فشار آورد که حمله نظامی بر مأرب را متوقف کنند و مشارکت عربستان سعودی در مذاکرات آتش بس را بپذیرند، اما با وجود آن، حوثی‌ها بر لجاجت خود ادامه دادند و طرح عربستان برای آرامش و ثبات را رد کردند.

با توجه به این که سیاست‌ها و اهداف ایران در یمن، درهم تنیده و با هم گره خورده است، پس باید تعامل با ایران در چارچوب یک توافق گسترده و فراگیر صورت گیرد، نه این که مطابق به خواست ایران محدود و منحصر به پرونده هسته‌ای باشد.

تردیدی نیست که ستیزه‌جویی حوثی‌ها و به تأخیر افتادن مذاکرات، ارتباط قوی به پرونده ایران دارد؛ زیرا جواد ظریف وزیر خارجه ایران در سال ۲۰۱۴ در مقاله‌ای در مجله «فارن افرز» نوشته بود: «نیاز به گفتن ندارد که تبعات تداوم چند دهه کشمکش میان ایران و ایالات متحده آمریکا که پس از مسأله هسته‌ای، شدت یافته است، بر پیچیدگی روابط میان ایران و همسایگانش افزوده است. این در حالی است که اخیرا فعالیت‌های خشونت آمیز طرف‌های افراط‌گرا در کشورهایی مانند افغانستان، عراق لبنان و سوریه، به اوج رسیده است.»

یعنی از نظر ظریف، روابط خصمانه ایران و آمریکا است که سبب بی‌ثباتی و آشفتگی منطقه شده است؛ از این‌رو، وی می‌خواهد بگوید که ایران می‌تواند در آرامش و ثبات منطقه نقش داشته باشد. از سوی دیگر ایران می‌خواهد در رابطه به پرونده یمن با عربستان سعودی به گونه مستقیم وارد گفت‌و‌گو شود.

بدین ترتیب، اگر راه حلی برای بحران یمن به دست آید و موازی با آن مذاکرات وین به تفاهم میان تهران و واشنگتن منتهی شود، در مرحله بعدی شاهد طرح‌ها و دعوت‌های ایران برای همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای خواهیم بود.