تنها بخاطر تأمین هرچه بیشتر منافع اقتصادی خود – به خاطر مبارزه با شوروی، چنانکه مدعی بودند – یک دولت نمونه دموکراتیک را با زور اسلحه و دلار ساقط کردند و اجازه ندادند که مدل دموکراتیک ایران انکشاف یابد و برای دیگر نیروهای خواهان آزادی، دمکراسی، و استقرار ملی در آسیای باختری و آفریقای شمالی به سرمشقی تبدیل شود. آنچه بجای انکشاف دمکراسی در این منطقه رشد سرطانی کرد تفکراتی بود که در اوج خود به القاعده منتج شد. و اکنون دول استعماری دست اندر کار پرداخت کفاره گناهان خود هستند.
از نظر تاریخی، به رغم ترهات کسانی که همچنان به قصه «قیام ملی ۲۸ مرداد» آویزان شده اند، کودتای بیست و هشتم مرداد، که دولت ملی و استقلال طلب مصدق را واژگون کرد، البته، دمکراسی ایران را نابود کرد و ایران را به خاک سیاه نشاند، اما برخلاف تمام تبلیغات دستگاه های تبلیغاتی استعمار و کوشش های خانواده پهلوی، که می خواستند نام مصدق را از تاریخ جهان پاک کنند، دهه ها است نام مصدق، نه فقط در ایران، بلکه در سراسر کشورهای استعمار زده سمبل دمکراسی، آزادی و استقلا ملی است، آنقدر که اخلاف کودتاگران در آمریکا و بریتانیا ناگزیر از اعتراف و حتی عذرخواهی از ملت ایران شده اند. نگاهی به روزنامه های مترقی آمریکای لاتین، آسیا و آفریقای شمالی در زمان مصدق نشان می دهد که چگونه مصدق به پرچم مبارزه علیه استعمار بدل شد وحتی امروز نیز در بسیاری از مستعمره های پیشین، نه فقط فعالان سیاسی، که بسیاری از مردم عادی نام مصدق را همچون سمبل آزادی و استقلال ملی می شناسند.
در خود ایران، در خاطره جمعی مردم، دولت مصدق همچون تنها دولت درستکار و خدمتگزار ملت ثبت شده است. دولت مصدق نخستین دولتی است که قانون حق رأی به زنان را تدوین کرد، و اگر ملایان تهدید به فتنه نکرده بودند آن را به اجرا می گذاشت. دولت مصدق نخستین دولتی در ایران پس از مشروطه بود که بودجه کشور را متوازن کرد و صادرات و واردات را به نحوی تنظیم کرد که ایران برای نخستین بار ذخیره ارزی داشت و نیازمند کمک مالی از خارج نبود. اقتصاد داخلی در آن دوران رونق پیدا کرد و صنایع داخلی، که تا پیش از دولت مصدق زیر فشار واردات کالاهای بنجل خارجی در حال احتضار بودند، از نو جان گرفتند و توانستند قسمت مهمی از نیازهای مصرفی کشور را تأمین کنند. در دوران مصدق، برغم ادامه دخالت های دربار از طریق ارتش در انتخابات، سالمترین انتخابات ممکن انجام گرفت. فهرست اقدامات داخلی مصدق بیش ازین هاست. از همین رو بود که پیدایش آثار خدمات او و ناامیدی دشمنان ایران از سقوط اقتصادی مصدق که در آغاز پیش بینی می کردند، آنان را وادار کرد که با همدستی شاه و مشتی افسران دست نشانده خانواده ی پهلوی، ملایان ارتجاعی، و اوباش جنوب شهر دست به کودتا بزنند. آنچه نهضت ملی کم داشت عبارت بود از سازماندهی مستحکم مردم و بهره برداری تشکیلاتی از نیروی لایزال مردم. در غیاب چنین عاملی کودتا توانست موفق شود.
خسرو شاکری
استاد بازنشسته تاریخ دانشگاه پاریس
از: بی بی سی فارسی