صف موتورها و ماشین‌های منتظرِ سوخت در پمپ‌بنزینی در بیروت، ۲۹ ژوئن ۲۰۲۱
این روزها لبنان با بحران کمبود سوخت مواجه است و ماندن در صف‌های طولانی و خسته‌کننده مقابل پمپ‌بنزین‌ها به بخشی از زندگی روزمرهٔ لبنانی‌ها تبدیل شده است. در چنین شرایطی، اظهارات حسن نصرالله، رهبر گروه شبه‌نظامی شیعی حزب‌الله، و همچنین یک توئیت سفارت جمهوری اسلامی در بیروت، توجه‌ها را به تمایل تهران برای حضور در بازار نفت لبنان جلب کرده است.
ایران به دنبال بازار جدید در لبنان
حسن نصرالله به‌تازگی اعلام کرده است که اگر دولت لبنان در زمینه واردات نفت ایران «به مسئولیت‌های خود عمل نکند»، رهبران حزب‌الله به ایران خواهند رفت و در این زمینه با دولت ایران مذاکره خواهند کرد.
علی ربیعی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران، نیز در نشست خبری اخیر خود، با تأکید بر «مصمم» بودن ایران برای تقویت روابط تجاری با لبنان، در این زمینه گفت: «همه از ظرفیت‌های جمهوری اسلامی در تامین انرژی آگاه هستند و ایجاد بازارهای جدید همواره مورد توجه ما بوده است. لبنان می‌تواند بازارهای جدیدی برای ما ایجاد کند.»
ربیعی بدون آن که وارد جزئیات بیشتری درباره گزارش‌ها و اظهارات روزهای اخیر شود، ادامه داد: «هرگاه درخواست اقتصادی مشابهی برای ما شکل بگیرد، آن را با جدیت بررسی خواهیم کرد.»
در حالی که حسن نصرالله بارها از تمایل حزب‌الله برای واردات سوخت از ایران خبر داده، هم آمریکا با چنین وارداتی مخالف است و هم دولت بیروت بیم آن را دارد که با توجه به تحریم‌ها علیه ایران، با واردات سوخت از این کشور وضعیت اقتصادی خود را بیش از پیش پیچیده و وخیم کند.
در مقابل، جمهوری اسلامی که معتقد است ورود نفتکش‌هایش به سواحل لبنان نیازی به اجازهٔ آمریکا ندارد، شاید بر اساس مدل روابطش با ونزوئلا و سوریه – که آن دو نیز مثل لبنان و ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند – بر این تصور است که می‌تواند «بازار جدیدی» در لبنان برای خود ایجاد کند.
امتناع لبنان از پذیرش پیشنهادهای ایران
ایران دارای چهارمین ذخایر نفتی جهان است و این تمایل جمهوری اسلامی یک‌شبه به وجود نیامده و دست‌کم پیشینه‌ای ده ساله دارد.
در دههٔ ۱۹۶۰، در کنار خطوط لوله نفت در زهرانی در جنوب لبنان و همچنین البداوی در نزدیکی شهر طرابلس در شمال این کشور، ایستگاه‌هایی برای پالایش نفت تأسیس شد، اما این ایستگاه‌ها در جریان جنگ داخلی لبنان در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ از بین رفتند و همچنان غیرفعال‌اند.
آن‌طور که رسانه‌های لبنانی گزارش داده‌اند، در سال ۲۰۱۰ جمهوری اسلامی به دولت لبنان پیشنهاد داده بود برای بازسازی این پالایشگاه‌ها اقدام کند، اما بیروت این پیشنهاد تهران را رد کرده بود. مقام‌های جمهوری اسلامی بار دیگر در سال ۲۰۱۶، پس از امضای برجام در وین، پیشنهاد خود به دولت لبنان را تکرار کردند، اما باز هم نتیجه‌ای نداشت.
اکنون نیز در حالی که وزارت انرژی لبنان اعلام کرده «نه درخواستی و نه اجازه‌ای از هیچ مقام رسمی یا بخش خصوصی برای واردات نفت از ایران دریافت نکرده»، برخی از رهبران سیاسی لبنان نیز با همکاری ایران و لبنان در حوزه نفت و سوخت ابراز مخالف کرده‌اند.
سمیر جعجع، سیاستمدار و رهبر حزب «نیروهای لبنانی»، پیشنهاد نصرالله برای واردات سوخت از ایران را «غیرواقع‌بینانه» توصیف کرده و گفته است که چنین کاری شرکت‌های خصوصی و دولتی لبنان را تحت تحریم‌های آمریکا قرار می‌دهد.
جعجع با اشاره به این‌که دولت کنونی لبنان در دستان حسن نصرالله است، تأکید کرده که چنین پیشنهادی یک «قطع ارتباطات سیاسی» برای لبنان در پی خواهد داشت. او همچنین حزب‌الله را متهم کرده است که قصد دارد «آخرین ستون اقتصاد ما را پس از ویرانی سایر ستون‌ها از بین ببرد».
در شبکه‌های اجتماعی نیز کاربران لبنانی، با انتقاد از حسن نصرالله، پیشنهاد واردات نفت از ایران را محکوم کردند.
لوری هایتایان، کارشناس مسائل نفت و انرژی، به شبکه العربیه گفته است مقادیر زیادی از بنزین ایران در تانکرهای نفت در دریاها ذخیره شده و پیشنهاد نصرالله در واقع نوعی بازاریابی برای فروش این نفت است.
اما به‌گفتهٔ این کارشناس، ۹۰ درصد بازار واردات مشتقات نفتی در لبنان در اختیار بخش خصوصی است و دولت فقط ۱۰ درصد از واردات این کالای حیاتی را در دست دارد. بنابراین، در چنین شرایطی، طبیعی است که شرکت‌های خصوصی احتیاط بیشتری کنند.
آیا روسیه جای ایران را می‌گیرد؟
دست‌کم به نظر می‌رسد تا زمان امضای توافق احتمالی احیای برجام، هرگونه پیشنهادی از سوی حزب‌االله برای واردات نفت ایران با مخالفت در درون لبنان مواجه شود.
در این شرایط، گزارش‌هایی از روی آوردن به قاچاق سوخت از ایران برای حزب‌الله نیز منتشر شده است. مثلاً خبرگزاری رویترز روز ۲۷ فروردین امسال گزارش داد که گروه شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان با در نظر گرفتن احتمال فروپاشی اقتصادی کامل در لبنان، در حال آماده‌سازی انبارهای ذخیرهٔ سوخت است که از ایران وارد کرده است.
اما حزب‌الله لبنان می‌داند که این‌گونه نمی‌تواند با بحران گستردهٔ کمبود سوخت مقابله کند، به همین دلیل بیش از آن‌که روی جمهوری اسلامی حساب باز کند، به روسیه متکی شده است.
حزب‌الله لبنان چند ماه پیش، برای اولین بار از سال ۲۰۱۱، هیئتی را به‌طور رسمی به مسکو فرستاد. در آن زمان خبری از مذاکرات حزب‌الله با رهبران روسیه در حوزهٔ انرژی منتشر نشد و بیشتر اعلام شد که این سفر مربوط به بحران سوریه بوده است که هر دو طرف (روسیه و حزب‌الله) از رژیم بشار اسد در دمشق حمایت می‌کنند.
اما به‌تازگی که هیئتی از روسیه رسماً به لبنان سفر کرده، رسانه‌های لبنانی از ارتباط این دو سفر به هم گفته‌اند. شبکه تلویزیونی المنار وابسته به حزب‌الله لبنان اعلام کرد که این هیئت روسیه برای «ارائه بسته‌ای پروژه‌ها» به مقام‌های لبنانی به بیروت سفر کرده که این پروژه‌ها شامل بازسازی پالایشگاه‌های نفت طرابلس و زهرانی نیز می‌شود؛ یعنی دقیقاً همان پالایشگاه‌هایی که جمهوری اسلامی از سال‌ها پیش به‌دنبال امضای قرارداد بازسازی آن‌ها بوده است.
اما یک دیپلمات روسی که نامش فاش نشده، به روزنامهٔ لوریان دو ژور چاپ بیروت گفته است: «مسکو آمادهٔ ایفای نقش در لبنان است، به‌شرطی که دولت و نیروهای سیاسی لبنان این نقش را تأیید کنند.»
به نظر می‌رسد روسیه مایل نیست به‌طور رسمی طرف حساب خود را در لبنان فقط حزب‌الله بداند و قصد دارد برای ارتباطات گسترده و همه‌جانبه با بیروت، موافقت دولت لبنان به طور خاص و همهٔ نیروهای سیاسی این کشور را به طور عام به دست آورد.
روسیه برای برانگیختن وسوسهٔ مقام‌های لبنانی ابزار تمایل کرده که قصد دارد وضعیت مرزی میان سوریه و لبنان را مشخص کند و با استخراج نفت در بلوک‌های اول و دوم شمال لبنان، به اختلافات طولانی‌مدت میان بیروت و دمشق در این زمینه پایان دهد.
لبنان که در شرایط وخیم اقتصادی و بحران انرژی قرار دارد، از مدتی پیش مذاکراتی را با میانجی‌گری آمریکا برای حل اختلافات مرزی و استخراج گاز در دریای مدیترانه با اسرائیل آغاز کرده است.
شرکت کاپیتال روسیه پیشتر توافقنامه‌ای را با دولت سوریه برای اکتشاف و بهره‌برداری از بلوک شماره یک سوریه و ذخایر آن در شرق مدیترانه به امضا رسانده، اما لبنان بخشی از آن را جزو منطقهٔ اقتصادی خود می‌داند. روسیه همچنین قبلاً با کنترل شدید بندر طرطوس و لاذقیه در سوریه، خود را به‌عنوان قدرتی در همسایگی لبنان مطرح کرده و قراردادهایی را نیز در مناقصه‌‌های لبنان به دست آورده بود.
این در حالی است که روسیه مایل نیست ایران در دسترسی به سواحل شرق مدیترانه شریک مسکو باشد. پیشتر رسانه‌های لبنانی گزارش داده بودند که روسیه مخالف حضور جمهوری اسلامی در دو بندر طرطوس و لاذقیه است و از طرح این موضوع در جریان سفر بشار اسد به تهران ابراز نارضایتی کرده است.
برخی کارشناسان معتقدند پس از شکست جمهوری اسلامی از روسیه در سواحل سوریه، اکنون مقام‌های تهران در فکر سرمایه‌گذاری در لبنان هستند به‌خصوص که در وهلهٔ اول این‌گونه ارزیابی می‌شود که نفوذ بیشتری نسبت به روسیه در آن‌جا دارند.
با این حال، جمهوری اسلامی همان‌گونه که نتوانست متناسب با هزینه‌ای که در سوریه پرداخت کرد از منافع حضور در آن کشور بهره‌مند شود، به نظر می‌رسد در لبنان هم مانع بزرگ روس‌ها را در مقابل خود می‌بیند.
از: رادیو فردا