خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت مورد صدمه واقع شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۳۸ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده اند. در هفته ای که گذشت، دستکم ۲۲ شکارچی و ۴ قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. طی هفته ای که سپری شد مسئولان و کارشناسان متعددی از وضعیت بحرانی تالاب ها، رودخانه‌ها و منابع آبی کشور خبر دادند که در این گزارش به تعدادی از آنها پرداخته شده است. همچنین طی هفته اخیر شاخص کیفی هوا دستکم در ۱۰ شهر ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد. در هفته ای که گذشت، دستکم ۲۳۰ هکتار از مراتع جنگلی و تالاب های کشور طعمه حریق شد. از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته می توان به رهاسازی زباله‌های بیمارستانی توسط شبکه بهداشت و درمان شهرستان ایذه در محل قنات‌های تاریخی این شهر اشاره کرد. از سوی دیگر بر اساس گزارشات منابع رسمی، تالاب بین المللی گاوخونی که به علت سال‌ها بی آبی و عدم تامین حقابه، بیابان شده، به محلی برای تخلیه پسماندهای ویژه و لجن های اسیدی نفتی تبدیل شده است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید حجم آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی، از بین رفتن منابع آبی و جانداران
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.
خشکسالی، کمبود بارش و برداشت بی‌رویه از منابع آبی طی سال جاری، سبب خشک شدن کامل رودخانه قزل اوزن و تالاب هشیلان و تلف شدن تعداد زیادی از آبزیان و پرندگان در این مناطق شده است.
در همین زمینه مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد اعلام کرد: “خشکسالی‌های پی درپی جنگل‌های بلوط زاگرس دچار خسارت ناشی از آفت پروانه برگ خوار سفید بلوط شده‌اند”.
در خبری دیگر معاون فنی حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی با بیان اینکه تالاب‌های آذربایجان غربی وضعیت مساعدی ندارند گفت: “سه تالاب قوپی بابا علی و قره قشلاق در مهاباد و قره گل در بوکان امسال به دلیل کمبود منابع آبی، خشکسالی و عدم تأمین حق آبه مورد نیاز آبگیری نشده و خشک شده است.
از سوی دیگر در پی بی آبی و عدم مدیریت صحیح منابع آبی توسط مسئولان، نخلستان‌های شادگان در معرض نابودی قرار دارند. اهالی روستاهای این شهرستان نگران وضعیت موجود هستند و آینده نامعلومی را برای خود پیش‌بینی می‌کنند. بسیاری از اهالی به دلیل بحران آب و تلف شدن دام‌های خود، کوچ کرده‌اند.
پیشتر خلیل منیعات، مدیر جهاد کشاورزی شادگان با اشاره به تلف شدن ۷ هزار و ۵۰۰ نخل بارور و جوان به دلیل تنش آبی، گفت: تنش آبی به وجود آمده در خوزستان و نرسیدن آب مناسب به نخیلات شادگان باعث کاهش محصول نخل‌ها، از بین رفتن نخیلات بارور و همچنین نخیلات جوان در منطقه شده است. همه نخل‌هایی که امسال به منظور توسعه نخیلات در شهرستان کشت شد، خشک شده و از بین رفته است. سطح این نخیلات حدود ۱۵۰ هکتار بود که به دلیل عدم رسیدن آب نابود شدند.
مدتی است که مردم استان خوزستان به دلیل بی آبی در وضعیت وخیم قرار دارند. برخی از نمایندگان مجلس، مقامات و کارشناسان علت بحران بی آبی خوزستان را انتقال آب از این استان به دیگر استانها و سد سازی های غیر اصولی، عنوان کرده اند.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۲۲ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۱۲ گزارش منابع رسمی است، در استان های آذربایجان غربی، ایلام، خراسان شمالی، خوزستان، فارس، کردستان، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، همدان و یزد بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. همچنین بر اساس گزارشات منابع رسمی در هفته ای که سپری شد، بیش از ۱۵ تن و ۶۰ اصله درخت در استان های اردبیل، خوزستان و مازندران کشف و ضبط شده و دستکم ۴ متهم در این خصوص بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در همین زمینه رییس اداره حفاظت محیط زیست تویسرکان از محکومیت ۲ شکارچی غیرمجاز به پرداخت جریمه نقدی خبر داد.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای اصفهان ۱۱۷، اراک ۱۶۱، شازند ۱۷۶، همدان ۱۵۴، اشتهارد ۱۱۳، ساوجبلاغ ۱۱۵، نظرآباد ۱۲۰، کرج، بندرخمیر ۱۱۲ و جاسک ۱۳۲، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.
شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:
از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده است.
به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
در هفته ای که گذشت، طی حدود ۶ فقره آتشسوزی در جنگل‌ها و منابع طبیعی استان های فارس، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، هرمزگان و مازندران دستکم ۲۳۰ هکتار از مراتع جنگلی و تالاب های کشور طعمه حریق شد. در همین زمینه دستکم ۲ تن بازداشت شدند. همچنین در حین عملیات اطفاء حریق در منطقه هایقر شهرستان فیروزآباد، ۲ تن مصدوم شده و ۴ تن جان خود را از دست دادند.
براساس گزارش مــرکز پژوهش‌های مجلــس به طور متوسط سالانه ۱۶هزار و ۷۲۷ هکتار جنگل و مرتع در آتش می‌سوزد. براساس این گزارش از سال ۸۶ تا ۹۸، ۲۴هزارو ۵۵۵ فقره آتش سوزی در عرصه‌های طبیعی کشور رخ داده که ۱۳هزار و ۵۱۸ فقره آن در جنگل‌ها و ۱۱هزارو ۳۷ فقره آن در مراتع بوده که موجب نابودی ۱۰۷هزارو ۵۵۷ هکتار جنگل و ۱۱۰هزار و ۳۵۸ هکتار مراتع شده است.
همچنین در ۱۳سال اخیر به طور متوسط در هر سال ۱۰۴۰فقره آتش سوزی در جنگل‌ها و نزدیک به ۴۸۹ فقره در مراتع اتفاق افتاده که به طور میانگین در هر سال ۸۲۷۳ هکتار از جنگل ها و نزدیک به ۸۴۹۰ هکتار از مراتع به واسطه شعله‌ور شدن آتش ازبین رفته است.
از سوی دیگر مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان از وجود چندین آفت و تهدید همزمان برای اراضی جنگلی این استان خبر داد و گفت: “متاسفانه به دلیل تداوم خشکسالی‌ها در چند سال اخیر شاهد افزایش آفت ها در اراضی جنگلی استان و کشور بودیم.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
بر اساس گزارشات منتشر شده در این زمینه، در سایه فقدان مدیریت کارآمد شهری، شبکه بهداشت و درمان شهرستان ایذه، اقدام به رهاسازی زباله‌های بی‌شمار بیمارستانی در محل قنات‌های تاریخی این شهر میکند. مردم حوالی سرقنات می‌گویند؛ “ما ایمان داریم کسی ما را نمی‌بیند و جان ما و خانواده‌های ما برای شبکه بهداشت و درمان ایذه بی‌ارزش است”. بارگیری و رهاسازی زباله‌های خطرناک بیمارستانی شهرستان ایذه در ساعت‌های بین ۲ تا ۴ بامداد، خواب آرام برای مردم حوالی سرقنات، قبرستان روضه الزهرا، بردگپی و گنجشگیر باقی نمی‌گذارد. زباله‌های خطرناکی که اگر بوی تعفن آنها مردم را نکشد، بی شک شیرابه‌های خطرناک آنها به‌زودی جان مردم را با خطرات جدی مواجه خواهد کرد.
همچنین در سایه فقدان مدیریت کارآمد ساکنان شهرسیاه منصور دزفول سال هاست که با بوی بد نامطبوع و تعفن فاضلاب دست و پنجه نرم می‌کنند. یکی از شهروندان با بیان اینکه متاسفانه شاهد هستید اهالی منطقه برای رفت و آمد خود از دل فاضلاب باید عبور کنند تا به سمت منزل خود بروند، اظهار داشت: “مسئولان متولی بارها بازدید کرده‌اند و بارها برای برطرف شدن مشکلات موجود وعده داده‌اند اما این مهم محقق نشده است. رشد نیزارها فاضلاب زهکش در سمت راست و چپ پل، ترس از مارگزیدگی، پشه سالک و دیگر حیوانات مشکلاتی دیگری هستند که مردم سیاه منصور با آنها سال هاست که دست و پنجه نرم می‌کنند”.
از سوی دیگر بر اساس گزارشات منابع رسمی، تالاب بین المللی گاوخونی که به علت سال‌ها بی آبی و تامین نشدن حقابه، بیابان شده این روزها به محلی برای تخلیه پسماندهای ویژه و لجن های اسیدی نفتی تبدیل شده است.
در همین رابطه مدیرعامل انجمن دوستداران میراث طبیعی و محیط زیست ورزنه اظهار داشت: “یک تانکر ۱۰ تنی پسماندهای نفتی را چهار روز پیش در دو کیلومتری کوه سیاه کنار جاده تخلیه کرده و هنوز فرد یا افراد خاطی شناسایی نشده‌اند. مدت زیادی است که نائین درگیر معضل تخلیه پسماند ویژه نفتی اسیدی است”.
وی با بیان اینکه این معضل در شرق اصفهان بارها اتفاق افتاده اما تاکنون به آن رسیدگی نشده است، افزود: “مدت زیادی است که شهرستان نائین درگیر معضل تخلیه پسماند ویژه نفتی اسیدی است و به گفته مردم محلی این موضوع بارها با ادارات حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی شهرستان مطرح شده است. این پسماندهای اسیدی خاصیت خورندگی دارد و خاک را به ریزگرد تبدیل میکند و تنفس آن خطرناک است اما به رغم اینکه این معضل با ادارات مربوطه مطرح شده به وفور شاهد تخلیه ضایعات نفتی در طبیعت هستیم”.