هفته ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط زیستی در ایران

خبرگزاری هرانا 

حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما در دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت مورد صدمه واقع شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۳۶ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده اند.

در هفته ای که گذشت، دستکم ۵۳ صیاد و شکارچی غیرمجاز و همچنین ۷ قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. در همین زمینه فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کرمانشاه از بازداشت ۱۵۹ شکارچی و صیاد غیرمجاز در این استان در ۵ ماه نخست سال جاری خبر داد. در هفته ای که سپری شد مسئولان و کارشناسان متعددی از وضعیت بحرانی تالاب ها، رودخانه‌ها و منابع آبی کشور خبر دادند که در این گزارش به تعدادی از آنها پرداخته شده است. همچنین هفته اخیر شاخص کیفی هوا دستکم در ۶ شهر ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد. از دیگر اخبار محیط زیستی این هفته می توان به گسترش بحران خشکسالی در شماری از استان های کشور از جمله گلستان، اصفهان و سیستان و بلوچستان اشاره کرد. همچنین رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سوادکوه از مرگ دسته جمعی ماهیان در رودخانه “اوتی جون” به دلیل تخلیه و ورود پساب شهرک صنعتی به این رودخانه خبر داد.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید حجم آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی، از بین رفتن منابع آبی و جانداران

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.

بر اساس گزارشات منابع داخلی استان گلستان طی ده های اخیر به شدت با بحران خشکسالی مواجه شده است. به طوریکه کم آبی‌های چند سال اخیر، به عنوان سومین خشکسالی شدید در این استان اعلام شده است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان از کاهش ۴۸ الی ۸۴ درصدی رواناب رودخانه‌های استان خبر می‌دهد و آمار‌ها نیز بیانگر افت ۲۰ سانتی‌متری در سطح آب‌های زیرزمینی این منطقه هستند.

لازم به ذکر است؛ وقوع خشکسالی‌های متعدد به ویژه در سال جاری و به دنبال آن کاهش بارندگی و رطوبت، متزلزل شدن خاک‌ها و کاهش شدید پوشش گیاهی، در کنار عوامل دیگری چون استفاده بی رویه از منابع آبی مناطق بیابانی، از بین رفتن نیزارها و وقوع تندبادی که در برخی از مناطق از ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت عبور کرد سبب شد تا اهالی گلستان روز جمعه گذشته در شهرهایی همچون آق قلا، گمیشان ، علی آباد، گنبد، مینودشت، مراوه تپه، کلاله و گالیکش و حتی گرگان شاهد وقوع طوفان ریزگرد باشند.

طوفان ریزگرد به عنوان یک چالش نوظهور در حالی نمایان شد که استان گلستان با دغدغه های متعددی از جمله پسروی خلیج گرگان، خشک شدن تالاب‌ها، کاهش منابع آبی آشامیدنی و کشاورزی مواجه شده است و هیچ کدام از این مشکلات حتی دارای ردیف اختصاصی ویژه ای هم نیستند، حتی خشکی خلیج گرگان و پسروی فزاینده این اکوسیستم آبی هم مدنظر مدیران کشوری نبوده و اعتبار ویژه ای برای آن ترسیم نشده است.

از سوی دیگر تالاب صالحیه شهرستان نظرآباد واقع در استان قزوین که در گذشته محل زندگی ده‌ها گونه گیاهی و جانوری محسوب می‌شد امروز در سایه بی توجهی‌ها به بیابان بی آب و علف تبدیل شده است. مدیرکل محیط زیست البرز در خصوص دلایل خشکسالی این تالاب گفت: “حقابه مناسب برای تالاب صالحیه اختصاص نیافته و کمبود بارش در سال جاری سبب کاهش آب تالاب شده است.

همچنین متوسط بارندگی در استان بوشهر ۵۰ درصد کاهش یافته که موجب تداوم خشکسالی‌ها در این استان شده است که این مشکل برهم خوردن چرخه طبیعی و زیست‌بوم‌های استان بوشهر را در خواهد داشت.

کاهش آورد آب‌های سطحی استان و بیلان منفی رودخانه‌ها از آثار کاهش بارش باران و تداوم خشکسالی‌ها است که اکنون همه دشت‌های استان بوشهر در حالت ممنوعه قرار گرفته‌اند.

در خبری دیگر، معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی استان اصفهان با اشاره به اینکه شدت خشکسالی کوتاه مدت و بلند مدت در اصفهان افزایش یافته و مناطق وسیعی از استان را فرا گرفته است، اعلام کرد: “هم اکنون ۹۰ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی متوسط تا بسیار شدید است که خشکسالی بسیار شدید مناطق مرکزی و شرق اصفهان را شامل می‌شود”.

در همین زمینه مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان عنوان کرد: “۹۸ درصد از تالاب گاوخونی با ۴۷ هزار هکتار وسعت خشک است و هیچ آبی ندارد”.

وی به تهدیدات خشکی تالاب گاوخونی اشاره و تصریح کرد: “خسارت به تنوع زیست محیطی، عدم تغذیه سفره های آب زیرزمینی و فرونشست زمین، فعال شدن کانون های گرد و غبار، شور شدن و کاهش کیفیت منابع آبی منطقه، تشدید بیماری سالک در منطقه و خسارت به بخش گردشگری و معیشت ساکنان مناطق مجاور از جمله تهدیدات خشکی تالاب گاوخونی است”.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان علت خشکی تالاب گاوخونی را عدم مدیریت یکپارچه روخانه زاینده رود، بارگذاری های بیش از اندازه بر روی رودخانه در طول مسیر، عدم توجه به آمایش سرزمین و عدم جاری شدن آب در زاینده رود دانست که باعث شده تالاب گاوخونی در انتهای مسیر رودخانه زاینده رود بدون آب بماند و خشک شود.

از سوی دیگر مدیر کل اداره حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه اظهار داشت: “بسیار از روخانه‌های فصلی، دائمی و تالاب‌های استان با توجه به پدیده خشکسالی و کم‌آبی با پدیده خشکیدگی مواجه شده‌اند”.

وی با اشاره به برداشت کنندگان بی‌رویه سفره‌های زیرزمینی و کشت‌‌های پرمصرف در مجاورت رودخانه، سراب و تالاب‌های استان، افزود: “مداخلات انسانی در حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه از عوامل تشدید کننده پدیده خشکسالی و همچنین تهدیدکننده زندگی گونه‌های جانوری و آبزیان است. علت تلف شدن ماهی‌ها دررودخانه کنگرشاه صحنه، خشکسالی است”.

در همین زمینه مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: “ادامه کم‌بارشی انباشته و کاهش شدید بارندگی در سیستان و بلوچستان سبب شد تا مردادماه امسال ۰.۴ درصد از مساحت استان از حالت نرمال خارج و به محدوده درگیر خشکسالی اضافه شود”.

وی با اشاره به اینکه عمده مساحت جدید درگیر خشکسالی در شهرستان‌های نیمروز و ایرانشهر قرار دارد، افزود: “بر اساس شاخص ۱۰ ساله SPEI هواشناسی همه ۲۶ شهرستان سیستان و بلوچستان درگیر درجات مختلف خشکسالی هستند که مساحت خشکسالی در پنج شهرستان دلگان، زابل، فنوج، قصرقند و نیکشهر ۱۰۰ درصد است”.

وی ادامه داد: “تحلیل داده‌ها ۱۰ ساله تا ابتدای شهریور امسال نشان می‌دهد که حدود ۹۳ درصد از مساحت استان درگیر درجات مختلف خشکسالی قرار دارند”.

در گزارشی دیگر مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی از کاهش ۴۰ درصدی سطح تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته خبر داد و گفت: “در حال حاضر وسعت دریاچه ارومیه ۲ هزار و ۲۷۳ کیلومتر مربع است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۳ هزار و ۶۰۷ کیلومترمربع بود که از کاهش هزار و ۳۳۴ کیلومتر مربع حکایت دارد”.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۵۳ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۱۰ گزارش منابع رسمی است، در استان های اصفهان، بوشهر، تهران، خوزستان، قزوین، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، مازندران، مرکزی و همدان بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. علاوه بر این بیش از ۸۶ تن چوب جنگلی که حاصل جمع آوری ۴ گزارش منابع رسمی است، در استان های کردستان، رشت و مازندران کشف و ضبط شده و دستکم ۷ نفر در این خصوص بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

در همینه زمینه فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کرمانشاه از بازداشت ۱۵۹ شکارچی و صیاد غیرمجاز در این استان طی ۵ ماه نخست سال جاری خبر داد.

وی افزود: “با بازرسی اکیپ‌های نظارتی ۴۳ پرونده آلودگی صنایع و واحد‌های تولیدی در استان کرمانشاه تشکیل و به مراجع قضایی ارسال شده که ۷۰ هزار قطعه ماهی نیز بر اثر این آلودگی‌ها تلف شده اند”.

در گزارشی دیگر در زمینه محکومیت متخلفان محیط زیست، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان کارون از صدور یکسال حبس تعلیقی برای راننده خودرویی که اقدام به تخلیه زباله در مکان غیر مجاز  کرده بود خبر داد.

حق تنفس و هوای پاک

بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای اصفهان ۱۹۲، اراک ۱۵۹، شازند ۱۴۰، اهواز ۱۱۴، تهران ۱۰۴ و بندرعباس ۱۰۳ ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.

شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:

از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌ است.

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته ای که گذشت، طی وقوع دستکم ۵ فقره آتشسوزی در تالاب انزلی، هورالعظیم و قره قشلاق بناب و جنگل‌ها و مراتع استان ها فارس و رشت بیش از ۱۸ هکتار از این مناطق در آتش سوخت. در همین زمینه دستکم ۲ متهم بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

در گزارشی مدیرکل منابع طبیعی استان فارس از حریق ۲۰ هزار هکتار از مراتع استان فارس طی ۴۱۴ واقعه از ابتدای سال جاری تاکنون خبر داد و گفت: نیمی از این آتش سوزی ها مربوط به شهرستان فیروزآباد بوده است.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

طی هفته ای که سپری شد، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سوادکوه از مرگ دسته جمعی ماهیان در رودخانه “اوتی جون” در پی تخلیه و ورود پساب شهرک صنعتی بِشِل این شهرستان به این رودخانه خبر داد.

ابراهیم فلاحی با بیان اینکه تعداد ماهیان تلف شده با حضور میدانی نیرو‌های محیط زیست در حال بررسی است، افزود: “موضوع حائز اهمیت و عجیب این حادثه بر اساس گفته‌های اهالی اطراف رودخانه، بالا آمدن شبانه سطح آب و همزمان شدن ورود پساب با رهاسازی آب از سدّ برنجستانک بوده، که اگرچه بخش زیادی از آلودگی‌ها را پاک کرده، اما رودخانه همچنان آلوده است”.

در گزارشی دیگر مدیر شبکه بهداشت و درمان اهر با بیان اینکه ساماندهی زباله‌گاه این شهر در حد شعار باقی‌مانده است، گفت: “چرای احشام در این زباله‌گاه مصداق بارز تهدید امنیت غذایی مردم است”.