بنیادگرایی شیعه در عراق و در لبنان نیزهمچنان دوران نزول خود را طی میکند و اعتراضات چند سال گذشته نشانه عکس العمل‌های مردم به انها بوده است. خوشبختانه معادلات قدرت در عراق و لبنان بدان شکل نیست که بنیادگراهای شیعه بتوانند حکومت اکثریت مطلق را تشکیل دهند و همین امر باعث شده است که بنیادگرایی شیعه در این کشورها نتواند همچون ایران قدرت بیشتری بگیرد. البته پرهیز بعضی از رهبران شیعه از جمله آیت الله سیستانی در شراکت در حکومت عراق تا حد زیادی از قدرت گیری بنیادگرایی شیعه نیز موثر بوده است.
بنیادگرایی سنی بر خلاف بنیادگرایی شیعه با تاخیر آغاز شده است و به احتمال زیاد اوج و نزول آن چندین سال با بنیادگرایی شیعه تفاوت خواهد داشت. حکومت طالبان اول و حملات ۱۱ سپتامبر را باید آغاز بنیادگرایی سنی در افغانستان قلمداد کرد و داعش در عراق و سوریه و طالبان دوم در افغانستان را باید اوج این بنیادگرایی تصور کرد. البته امکانات ارتباط جمعی جدید مدرن در این روزها اجازه نخواهد داد که بنیادگرایی سنی خشونت‌های عریان خود را در خفا انجام دهد و انتقال تصاویر خشونت آمیز انها بیشتر میتواند سایر مسلمانان عرفی را به وحشت بیاندازد. تصور اینکه طالبان امروز بتوانند مانند طالبان اول دست به اقدامات آنچنانی بزنند تا حدی ضعیف تر از گذشته است، اما این بدان معنی نیست که انها از پروژه‌های اسلامی کردن جامعه دست بر میدارند. البته این عکس العمل‌های مردم در افغانستان در مقابل طالبان است که میتواند در عقب نشینی آنها نقش اساسی داشته باشد. در هر حال اقدامات بنیادگراها در هر کشوری بستگی به رشد و توان آن جامعه دارد.
نیروهای سیاسی و مدنی در ایران نباید خود را با کشور افغانستان مقایسه کنند. در ایران نیروهای سیاسی و مدنی حدود ۴۰ سال است که مقاومت و مبارزه با بنیادگرایی شیعه را در کارنامه خود دارند و ریزش نیروهای درون حکومت شدیدتر از آن حدی است که حکومت نشان میدهد. استقرار مجدد طالبان بدین معنی نیست که بنیادگرایی میتواند برای همیشه دوام بیاورد. گذار به دموکراسی در ایران میتواند پایان بنیادگرایی شیعه در منطقه باشد و با توجه به نیروی بالقوه در جامعه این امکان خیلی بیشتر از همه کشورهای منطقه است. کافی است که نیروهای سیاسی و مدنی خود را باور داشته باشند و پروژه مشخصی برای گذار به دموکراسی را به جامعه ارائه دهند که هم قابل اجرا و هم مورد پذیرش جامعه باشد. بطور حتم بخش وسیعی از جامعه با آن همراهی خواهند کرد.
محمد برزنجه
از: گویا