خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت مورد صدمه واقع شده است.
گزارش پیش رو حاصل ثبت ۵۵ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است. در هفته‌ای که گذشت، دستکم ۷۱ صیاد و شکارچی غیرمجاز و ۸ قاچاقچی بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. در همین زمینه مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر از بازداشت ۸۶ متخلف شکار و صید طی ۶ ماه نخست سال جاری در این استان خبر داد. از سوی دیگر مسئولان و کارشناسان متعددی از وضعیت بحرانی منابع آبی کشور خبر دادند که در این گزارش به تعدادی از آنها پرداخته شده است. همچنین طی هفته اخیر شاخص کیفی هوا دستکم در ۶ شهر ناسالم برای گروه‌های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد. در هفته ای که گذشت طی حدود ۹ فقره آتشسوزی، دستکم ۳۴۵ هکتار از مراتع و جنگلها در استان های گلستان، مازندران، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و خوزستان طعمه حریق شد که بیش ترین میزان خسارت با حدود ۲۰۰ هکتار به آتشسوزی جنگل های کردکوی واقع در استان گلستان اختصاص دارد. از سوی دیگر مسئولان مروبطه از بحران‌های محیط زیستی ناشی از سو مدیریت در حوزه پسماند و آلاینده های محیط زیستی، در نقاط مختلف کشور خبر دادند.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید حجم آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.
خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی ضمن اشاره به کاهش ۴۰ درصدی بارندگی ها طی سال آبی گذشته نسبت به حد نرمال گفت: “بارندگی ها طی سال آبی جاری دیرتر از حد نرمال آغاز می شود و پاییز کم بارشی پیش رو خواهیم داشت”.
به گفته وی؛ ۱۴۳.۴ میلی متر بارندگی طی سال آبی گذشته در سطح کشور رخ داد که این مقدار نسبت به بارش متوسط کشور یعنی ۲۳۵.۲ میلی متر کاهش حدود ۴۰ درصدی داشته است.
در همین زمینه طی هفته ای که گذشت مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان اعلام کرد: “سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با مجموع بارش ۳۵.۶ میلیمتر باران به پایان رسید و سومین سال کم باران استان در ۵۵ سال اخیر رقم خورد. داده های بلند مدت بارش استان نشان می‌دهد سیستان و بلوچستان در ۵۵ سال اخیر، ۲۱ سال کم بارش داشته که ۱۰ سال آن از دهه ۸۰ به بعد روی داده است”.
محسن حیدری افزود: “بررسی ما نشان می‌دهد در این دوره آماری تمام چهار نوع خشکسالی «هواشناسی»، «کشاورزی»، «هیدرولوژیکی» و «اجتماعی-اقتصادی» در سیستان و بلوچستان روی داده است. ادامه سه نوع خشکسالی محیطی سبب وقوع خشکسالی اجتماعی-اقتصادی می‌شود که معیشت و زندگی طیف وسیعی از افراد جامعه که اقتصاد خانواده آنها وابسته به منابع آب است را تحت تأثیر قرار می‌دهد”.
وی ادامه داد: “گسترش حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ مانند زاهدان، چابهار و ایرانشهر یکی از آثار و پیامدهای خشکسالی اجتماعی-اقتصادی است که در پی کوچ مردم روستاهای بی آب رخ داده است. از ابتدای مهرماه سال گذشته تا پایان شهریورماه امسال تنها ۳۵.۶ میلیمتر باران در استان باریده که سومین سال کم باران استان در ۵۵ سال اخیر است”.
به گفته وی بر اساس آخرین خروجی برآورد وضعیت خشکسالی هواشناسی ۱۰ ساله با شاخص SPEI، فقط ۷ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی نیست و باقی مساحت سیستان و بلوچستان یعنی ۹۳ در آن همچنان درگیر درجات مختلف خشکسالی است.
از سوی دیگر مدیرعامل شرکت آب‌وفاضلاب مشهد با بیان اینکه حجم ذخیره آب در سدهای تامین کننده آب شرب مشهد نسبت به مدت مشابه سال گذشته تقریبا حدود ۵۵ درصد کاهش پیدا کرده است، اعلام کرد: “هرچند متوسط بارندگی در استان نیز ۶۲ درصد کاهش نسبت به سال گذشته داشته است ولی کاهش بارندگی استان به طور متوسط نسبت به دوره بلند مدت حدود ۴۲ درصد است. یعنی شهرستان مشهد در وضعیت بحرانی‌تری از خشکسالی قرار دارد. ضمن اینکه حدود ۹۰ درصد وسعت استان در وضعیت خشکسالی قراردارد، ولی ۹۹ درصد حوزه مشهد در خشکسالی به سر می‌برد”.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز با اشاره به اینکه سال آبی امسال بدترین شرایط در ۵۰ سال اخیر در کشور است، در این زمینه گفت: “ذخایر سدهای تامین کننده آب شرب تهران به ۳۵۰ میلیون متر مکعب رسیده و وضعیت ذخایر آبی استان همچنان بحرانی است؛ به گونه‌ای که شاهد کاهش ۱۱۰ میلیون مترمکعبی ذخیره سد ماملو نسبت به سال گذشته هستیم”.
همچنین بر اساس گزارشات منابع رسمی، میانگین میزان فرونشست زمین در ایران براساس برخی تحقیقات، سالانه به بیش از ۲۵سانتیمتر می‌رسد، آماری که در واقع تهدیدی جدی برای حیات فلات مرکزی ایران است.
در خبر دیگری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان اظهار کرد: “در سال آبی گذشته مجموعاً در استان ۳۴۹ میلیمتر باران بارید که این میزان نسبت به آمار بلندمدت ۲۹ درصد کاهش داشته است. همچنین طی این مدت ذخیره آبخوان‌های استان ۲۲ درصد کاهش یافته است”.
بر اساس گزارشات منابع رسمی، تغییرات به‌وجود آمده در حوزه‌ی آب‌ریز بختگان موجب تغییرات گسترده در وضعیت تالاب‌های طشک، بختگان و کمجان شده است. یکی از پیامدهای خشک شدن تالاب‌ها از میان رفتن تنوع زیستی منطقه است. برای نمونه تالاب بختگان که هزاران سال میزبان جمعیت صد هزارتایی پرندگان مهاجر بود، به یک‌باره از پرندگان خالی شد. در کنار این ارزش، تالاب‌ها در ذخیره سازی آب برای زمین‌های کشاورزی و تلطیف هوای منطقه نیز اهمیت دارند، بطوریکه انجیرستان‌های دیم استهبان فارس محصول با کیفیت خود را مدیون وجود تالاب بختگان در منطقه بوده است. از سوی دیگر، تالاب کمجان بخشی از مجموعه‌ی تالابی بختگان به شمار می‌رود و در گذشته آب شیرین این تالاب مانع نفوذ آب شور تالاب بختگان به زمین‌های منطقه می‌شد. افزون بر این، وجود تالاب کمجان موجب تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و بهبود کیفیت آنها و درنتیجه رونق زندگی روستاییان منطقه بود، موضوعاتی که اکنون و به دلیل تداوم خشکسالی، سدسازی بی‌رویه، صرف حق آبه در عرصه‌های دیگر و در حال فراموشی است.
رودخانه‌های کر و سیوند، از سرشاخه‌های اصلی تامین آب دریاچه مهارلو و تالاب‌های بختگان، طشک و کمجان به شمار می‌روند، رود‌هایی که پیش از این سد دروردزن و پس از آن سد سیوند و ملاصدرا، آبشان را جیره بندی کرده است.
در گزارش دیگری مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی از وضعیت آبی نامساعد تالاب بین‌المللی قوریگل خبر داد.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگلها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۷۱ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۲۰ گزارش منابع رسمی است، در استان های اردبیل، اصفهان، البرز، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس، قزوین، کرمان، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، گیلان، لرستان، مازندران و هرمزگان، بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در همین زمینه مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر از بازداشت ۸۶ متخلف شکار و صید طی ۶ ماه نخست سال جاری در این استان خبر داد.
همچنین بر اساس گزارشات منابع رسمی در هفته ای که سپری شد دستکم ۴۱ تن چوب قاچاق که حاصل جمع آوری ۴ گزارش از منابع رسمی است در استان‌های چهارمحال و بختیاری، قزوین و مازندران کشف و ۸ نفر در این خصوص بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
در گزارشی دیگر مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان از محکومیت یک متخلف محیط زیستی به جرم شکار یک راس کل وحشی و نگهداری غیرقانونی یک راس بزغاله وحشی، به سه سال حبس تعزیری، بیش از ۱۰۰ میلیون تومان جریمه نقدی و ممنوعیت چرای دام، خبر داد.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای بوشهر ۱۸۸، اصفهان ۱۴۰، مشهد ۱۳۸، اراک ۱۳۳، تهران ۱۱۵ و شازند ۱۰۳، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمامی گروه‌ها اعلام شد.
شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:
از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده است.
به طور کلی جنگلها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.
در هفته ای که گذشت طی حدود ۹ فقره آتشسوزی، دستکم ۳۴۵ هکتار از مراتع و جنگلها در استان های گلستان، مازندران، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و خوزستان طعمه حریق شد. بیش ترین میزان خسارت با ۲۰۰ هکتار به آتشسوزی جنگل های کردکوی واقع در استان گلستان اختصاص دارد که طی این حادثه ۲۶ تن مصدوم شدند.
در همین زمینه رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گچساران اعلام کرد؛ ۵۳۵ هکتار از جنگل ها و مراتع مناطق مختلف این شهرستان در آتش سوزی های امسال دچار آسیب جدی شده است.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
طی هفته ای که گذشت مسئول حفاظت محیط زیست شهرستان هوراند از صدور اخطار زیست محیطی به شهردار هوراند به علت عدم مدیریت صحیح زباله‌گاه این شهرستان خبر داد.
سیف اله حسن پور در این خصوص گفت: “مدیریت ناصحیح زباله‌گاه شهرستان توسط شهرداری موجبات پخش زباله و تفکیک غیر مجاز پسماند نیز در آن محل را فراهم آورده که جزو مصادیق ایجاد آلودگی محیط زیست و تهدید علیه بهداشت عمومی محسوب می‌شود”.
وی با اشاره به انتشار تصاویری از وضعیت نابسامان زباله گاه شهرستان هوراند افزود: “این زباله گاه در داخل منطقه شکار ممنوع هوراند قرار گرفته و فاقد هرگونه مجوز زیست محیطی، فنس کشی، درب و… بوده و تا مکان یابی، معرفی و تصویب زباله گاه جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد و با وجود پیگیری‌ها، اخطاریه‌ها و برگزاری کارگروه‌های متعدد پسماند متاسفانه تاکنون محل جدیدی از طرف شهرداری معرفی نشده است”.
در گزارشی دیگر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تبریز از پلمب ۵ واحد متخلف و آلاینده زیست محیطی در شهرک چرمشهر تبریز خبر داد.
همچنین رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دزفول اعلام کرد: “یک کارگاه غیرمجاز آلاینده محیط زیست در شهرستان دزفول پلمب شد”.
در همین زمینه مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان از ارجاع شش شهردار به دلیل عدم مدیریت پسماندها به دادگاه خبر داد.