داریوش معمار: گزارش سه روز دادگاه حمید نوری در آلبانی

از روز چهارشنبه ۱۹ آبان، با آغاز مجدد جلسات دادگاه حمید نوری در کشور آلبانی به اتهام جنایات جنگی و قتل عمد، هیئت رسیدگی‌کننده برای شنیدن سخنان هفت نفر از شاهدان و شاکیان پرونده از سوئد به این کشور رفته‌اند.

گفته می‌شود افرادی که قرار است طی دو هفته در این دادگاه شهادت دهند، جزو جان‌به‌دربردگان از اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷ در زندان گوهردشت کرج‌اند و هم‌اکنون در کمپ سازمان مجاهدین خلق در کشور آلبانی سکونت دارند.

شهادت محمد زند

در سی‌و‌ششمین جلسه رسیدگی به اتهام‌های حمید نوری، محمد زند به‌عنوان شاهد و شاکی در دادگاه حاضر شد و به گفته وکیل مشاور او رضا زند، برادرش، در سال ۱۳۶۷ در زندان گوهردشت کرج اعدام شده است. این شاهد در اظهارات خود ادعا کرد که پس از انتقال جمعی از زندانیان به محل اعدام، در راهرو زندان گوهردشت درحالی‌که چشم‌بند به دست داشته، حمید نوری را دیده است.

وکیل مشاور محمد زند در جلسه این دادگاه گفت که او حداقل سه بار حمید عباسی (نوری) را در زمان‌های مختلف در حالی‌ که به راهرو مرگ برده شده بود، از نزدیک دیده است.

نوری که از ۱۸ آبان ۹۸ پس از ورود به فرودگاه استکهلم دستگیر شده، در جلسات این دادگاه از طریق ویدیو و به همراه یکی از وکلای خود حاضر است و تاکنون همه اتهام‌های وارده را رد کرده است.

در این دادگاه، مدلی از زندان گوهردشت کرج نیز آماده شده تا هیئت رسیدگی‌کننده بتوانند به‌ کمک آن شرایط این ندامتگاه را کامل درک کنند.

در ادامه سی و ششمین جلسه دادگاه، محمد زند ضمن اشاره به اتهام خود در زمان حبس که هواداری از سازمان مجاهدین خلق بوده است، به بازداشت برادر ۲۱ ساله‌اش اشاره کرد. او گفت که برادرش به ۱۰ سال زندان محکوم شده بود و خود او نیز ابتدا به حبس ابد و سپس ۱۲ سال زندان گرفته بود. او در فروردین ۱۳۷۱، وقتی ۲۷ سال داشت از زندان آزاد شد.

بنا به شهادت بیان شده در دادگاه، آقای زند پیش از اعدام برادرش، با او هم‌بند بوده است و تاکید کرد که در روزهای ۱۵ و ۱۸ مرداد ۱۳۶۷ حمید نوری نام زندانیانی که قرار بوده اعدام شوند را می‌خوانده است و در روزهای ۲۲ یا ۲۳ مردادماه همان سال به همراه یک مسئول دیگر به اتاق آقای زند رفته و از او شنیده است که اعدام خواهد شد.

محمد زند در دادگاه، درباره روز ۸ مرداد ۱۳۶۷ روایت کرد که داوود لشکری، مسئول امنیت زندان، را به همراه چند نفر لباس شخصی از لای کرکره دیده که در حال حمل طناب به سمت حسینیه‌ای بودند که از یکی از محل‌های اعدام زندانیان در زندان گوهردشت کرج بوده و دو یا سه ساعت بعد صدای مرگ بر منافق از سوله‌ها بلند شده است. او در ادامه گفت که نخستین بار ۱۵ مرداد به راهرو مرگ برده شده است.

محمد زند توضیح داد قاضی محمد مقیسه که آن زمان به نام ناصریان شناخته می‌شد، در برابر هیئت مرگ به او گفته است: «برادرت را اعدام کردیم؛ اگر آنچه هیئت می‌گوید را نپذیری تو را هم اعدام می‌کنیم.» در کنار او پورمحمدی، اشراقی و نیری هم بوده‌اند.

آقای زند اظهار داشت که حسینعلی نیری، متصدی اعدام‌ها و حاکم شرع آن زمان را بدون چشم‌بند دیده که از او پرسیده است: «می‌خواهی امام به تو عفو دهد؟» این شاهد و زندانی سابق گفت که در روز ۱۸ مرداد مجددا در برابر متصدی اعدام‌ها قرار گرفته است. او در نهایت اظهار داشت که روز ۲۲ مرداد نزد هیئت مرگ از هویت مجاهدی‌ خود دفاع نکرده و نگفته که مجاهد خلق است.

آقای زند پیش‌تر تاکید کرده بود که در ملاقات تیرماه با مادرش به او گفته بوده که منتظر او و برادرش نباشد زیرا از زندان زنده بیرون نمی‌آیند. وی گفت که پس از اعدام برادرش، یک ساک کوچک از وسایل او به پدرشان تحویل داده‌اند که حاوی یک پیراهن و یک ساعت شکسته بوده است.

او همچنین به یک زندانی به نام ناصر منصوری اشاره کرد که زیر فشار قاضی مقیسه و حمید نوری برای خیانت به زندانیان، خود را از طبقه سوم به پایین پرت کرده و قطع نخاع شده اما به همراه تعدادی دیگر به سمت حسینیه محل اعدام‌ها برده شده است.

زند در ادامه توضیح داد که پس از سه ماه انفرادی، در بهمن‌ ۱۳۶۷ به زندان اوین منتقل شده است و تصریح کرد که صدای حمید نوری را در دادگاه تشخیص داده و اولین بار زمستان ۱۳۶۵ او را در گوهردشت دیده که حکم تقلیل زندان او به ۱۲ سال را تحویل داده است. او سپس به توصیف او در آن زمان پرداخت و شرح داد که یک‌بار دیگر بعد از آزادی از زندان، حمید نوری را هنگام مسافرکشی در کرج دیده که بعد از شناختن او از سوارشدن به ماشین امتناع کرده است.

در این جلسه، وکیل حمید نوری گفت که سخنان آقای زند تناقض دارد و با آنچه در بازپرسی پلیس گفته است تطابق ندارد. او خطاب به حمید نوری تاکید کرد که در خصوص دیدن انتقال طناب‌ها از لای پنجره و فریاد مرگ بر منافق در بازپرسی پلیس چیزی نگفته است که محمد زند این ایراد را پذیرفت و دلیل آن را پشت سرهم طرح شدن سوالات عنوان کرد.

شهادت مجید صاحب جم

در سی‌وهفتمین جلسه دادگاه که ۲۰ آبان در آلبانی برگزار شد، مجید صاحب‌جم اتابکی، یکی دیگر از اعضای سازمان مجاهدین خلق، به‌عنوان شاهد و شاکی حمید نوری در دادگاه حاضر شد. او در ابتدای سخنان خود، به‌عنوان شخصی که ۱۷ سال در زندان‌های جمهوری اسلامی بوده است،‌ تاکید کرد که در نماز جمعه مرداد سال ۱۳۶۷ گفته شد باید تکلیف زندانیان سیاسی مشخص شود و حمید نوری، دادیار سابق زندان گوهردشت کرج، را به بازی در صف مرگ با زندانیان متهم کرد.

آقای صاحب جم اتابکی در ابتدای اظهاراتش اشاره کرد که طی دو نوبت در سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۵ با اتهام‌های جداگانه با حکم حسینعلی نیری ابتدا به ۱۲ سال زندان و سپس به ۱۲ سال حبس دیگر محکوم شده است. او گفت که نخستین بار حمید نوری را در زندان اوین دیده و بار بعد در بدو ورود به زندان گوهردشت کرج وقتی به همراه ۲۰۰ نفر دیگر در یک روز برفی به‌شدت زیر ضرب و شتم بوده، در حالی‌ که بر زمین افتاده بوده، او را دیده است.

این زندانی سیاسی سابق درباره آغاز اعدام‌ها در زندان گوهردشت گفت که روز جمعه ۱۴ مرداد، از رادیو پاسدارها صحبت‌های رئیس شورای عالی قضایی را شنیده که گفته است برای اعدام «منافقین» او را زیر فشار گذاشته‌اند. او در ادامه توضیح داد که روز ۱۵ مرداد برابر هیئت مرگ قرار گرفته و قاضی مقیسه به همراه نیری، رئیسی، اشراقی و پورمحمدی برابرش نشسته و به او گفته‌اند می‌خواهیم به زندانیان عفو بدهیم و از او می‌خواهند که انزجارنامه بنویسد.

این عضو سازمان مجاهدین خلق تشریح کرد که حمید نوری را در این روز مجددا در راهرو مرگ دیده است که لیست ۱۰ تا ۱۲ نفری اسامی زندانیان را می‌خوانده و این وضع تا شب ادامه داشته است. به گفته اتابکی، نوری همین روز در راهرو نان خامه‌ای به پاسدارها و بعضی زندانیان تعارف کرده و این شخص را از زیر چشم‌بند در حالی‌ که کنارش ایستاده بوده، می‌دیده که او و دیگران را به سمت محل اعدام‌ها هدایت کرده و سپس بازگردانده است. برای این شاهد بنا به اظهاراتش در دادگاه، این موضوع یک‌ بار دیگر در روز ۲۲ مرداد تکرار شده و حمید نوری در این روز با خودکار به شوفاژی که پشت او بوده کشیده و گفته است از نو عاشورای مجاهدین است.

مجید صاحب جم اتابکی درباره روز ۲۲ مرداد نیز گفت که نیری بیش از گذشته او را برای مصاحبه علیه سازمان زیر فشار گذاشته و گفته که کافی است بگویی منافقین را محکوم می‌کنی. این زندانی سابق در پاسخ به این سوال که چگونه با وجود چشم‌بند در زندان حمید نوری را شناخته است، توضیح داد که با لشکری، عباسی (نوری) و ناصریان به‌عنوان بازجو مستقیم ارتباط داشته و از روی صدا و حتی بویشان آن‌ها را تشخیص می‌داده و اشاره کرد که زندانیان گاه چشم‌بندهایشان را جابه‌جا می‌کردند که از زیر آن بهتر ببینند.

در این جلسه، آقای صاحب جم اتابکی به نام غلامرضا کیا کجوری اشاره کرد که سرنوشت او نامشخص مانده و جمهوری اسلامی تا امروز مسئولیت حضور او در زندان را نپذیرفته است، اما وی او را در روز ۲۲ مرداد در راهرو مرگ دیده که با حمید نوری جروبحث کرده و بعد از آن با یکی از دوستانش در حال شوخی بوده است.

همچنین آقای صاحب جم اشاره کرد که سال ۱۳۷۱ که به اتهام جذب یک نفر به سازمان مجاهدین در دادسرای انقلاب بوده، دوباره حمید نوری را ملاقات کرده است. در این جلسه پس از پخش دفاعیات حمید نوری، صاحب جم گفت که او ۳۰ سال بزرگ‌تر و پیرتر شده اما مطمئن است که همان فرد است و حتی با چشم‌بند هم می‌تواند او را شناسایی کند.

در این جلسه هم وکیل‌مدافع حمید نوری به وجود تناقض در اظهارات مجید صاحب جم در اداره پلیس و دادگاه و به‌خصوص در توصیف مشخصات ظاهری حمید نوری اشاره کرد. او اظهار داشت که ظاهر توصیف شده از حمید عباسی در اداره پلیس با توصیفی که به دادگاه ارائه شد، متفاوت است.

شهادت اصغر مهدی‌زاده

شاهد روز جمعه، سومین روز دادگاه حمید نوری در آلبانی، اصغر مهدی‌زاده، یکی دیگر از اعضا سازمان مجاهدین خلق بود که به مدت ۱۳ سال در زندان‌های اوین و گوهردشت زندانی بوده است. او قبل از انتقال به زندان اوین یک سال را در زندان رشت سپری کرده و در این دادگاه گفت که حمید نوری را نخستین بار در سال ۱۳۶۱ در زندان اوین، در حالی‌ که گروهی از زندانیان را تنبیه می‌کرده، دیده و بار بعد وقتی چشم‌بند داشته، او را در زندان گوهردشت کرج ملاقات کرده است.

در این جلسه، آقای مهدی‌زاده از روی ماکت زندان گوهردشت به نحوه انتقال زندانیان در روز ۵ مرداد ۱۳۶۷ اشاره کرد و گفت که آن‌ها را پس از بازگشت از هواخوری با چشم‌بند از طریق فرعی ۵ به راهرویی منتقل کردند که در انتهای آن حمید عباسی (نوری) پشت میزی نشسته بود و از افراد سوال می‌کرد که یکی از این سوالات در خصوص اتهام هر فرد بود.

او در ادامه شرح داد که روز پنجشنبه، ۶ مرداد، روزنامه و تلویزیون را جمع‌آوری و روز جمعه افراد مسلح با بی‌سیم سالن هواخوری را چک کرده‌اند.

اصغر مهدی‌زاده در ادامه جلسه دادگاه به شرح رویدادهای ۷ و ۸ مردادماه پرداخت و توضیح داد که در این روز خرید آن‌ها از فروشگاه زندان ممنوع شده و سپس از لای کرکره دیده‌اند که گروهی از زندانیان را با چشم‌بند به سمت حسینیه برده‌اند و پس از آن یک گروه ۲۰ نفره از پاسداران که حمید نوری نیز در بین آن‌ها بوده است، از حسینیه بیرون آمده‌اند.

این عضو سازمان مجاهدین در ادامه جلسه شرح داد که از روزهای ۱۳ تا ۱۷ مردادماه در راهرو و کریدور مرگ بوده و هر روز حرکت ۱۵ گروه ۱۰ تا ۱۵ نفره به سمت سالن اعدام را شاهد بوده است. او در این دادگاه گفت که ساک‌هایی را دیده که روی آن‌ها ساعت و تسبیح بوده و صدای زنان زندانی را نیز از طبقه پایین شنیده است.

این زندانی سابق همچنین توضیح داد که او را به سالن مرگ برده‌اند و از زیر چشم‌بند نزدیک سن، پیکر زندانیانی را که روی‌هم ریخته بودند دیده و روی سن ۱۲ تن از اعضای سازمان مجاهدین را در حالی‌ که بر گردنشان طناب دار بوده و پایشان روی صندلی قرار داشته، مشاهده کرده است. او ادعا کرد ناصریان، حمید عباسی (نوری) و داوود لشکری را در این صحنه دیده است.

این برای نخستین بار است که یکی از مقام‌های امنیتی جمهوری اسلامی که در اعدام‌های گروهی سال ۱۳۶۷ شرکت داشته، در خارج از ایران بازداشت و محاکمه می‌شود. حمید نوری در پرونده‌ای که علیه او تشکیل شده، به‌عنوان دادیار زندان گوهردشت کرج و یکی از هشت عضو «هیئت مرگ» در این زندان در جریان اعدام‌های گروهی زندانیان سیاسی در تابستان سال ۶۷ شناسایی شده است.

گفته می‌شود روند محاکمه این مقام سابق جمهوری اسلامی احتمالا تا آوریل سال ۲۰۲۲ ادامه خواهد داشت.