فریدون آژند – ۱۰۰ روز پس از طالبان، افغانستان همچنان ناامن و بی‌ثبات است

برای شهروندان کابل، دیدن چهره‌های عبوس و مخوف طالبان در ظهر روز یکشنبه ۱۵ اوت باورناپذیر بود، اما این کابوس تبدیل به واقعیت شد. بااینکه بخش عمده‌ای از افغانستان سقوط کرده بود، اما شهروندان کابل با‌اتکا به نیروهای نظامی قدرتمندی که در کابل حضور داشتند، باور نمی‌کردند که این شهر هم بدون کمترین درگیری سقوط کند. طالبان صبح همان روز گفته بود که وارد شهر کابل نخواهد شد، اما تا ظهر این گروه به بخش‌های از کابل و تا عصر به کاخ ریاست جمهوری رسید.

جمهوریت سقوط کرد و تلاش‌ها برای فرار از افغانستان، اول در میان رجال سیاسی و سپس هرکسی که فکر می‌کرد طالبان به او آسیب خواهد زد، آغاز شد.

طالبان در روزهای آغازین حضور خود در کابل، نخست از عفوعمومی حرف زد و سپس بازگشت مردم به کارهایشان را درخواست کرد. اما هیچکدام نتوانست امید مردم را برای بهتر شدن اوضاع بیشتر کند. تلاش برای فرار از کابل و نبود مدیریت در فرودگاه کابل، باعث خلق حوادث دردناکی شد. ده‌ها نفر در ازدحام برای ورود به فرودگاه، جان‌ خود را از دست دادند و شماری از افراد نیز در خشونت‌هایی که در روند برنامه خروج اتفاق افتاد، جان باختند و زخمی شدند.

بدترین حادثه در فرار برای خارج شدن از افغانستان، حمله انتحاری بود که در میان این ازدحام رخ داد و نخستین حمله تروریستی در زمان حاکمیت طالبان بود؛ ۱۹۰ تن ازجمله ۱۳ سرباز آمریکایی کشته شدند. حمله انتحاری در ازدحام مردم نشان داد که بر خلاف ادعای طالبان مبنی بر تامین امنیت و ختم جنگ، قصه جنگ در افغانستان ادامه خواهد داشت. همچنین هر روز چهره‌های منسوب به دولت گذشته ترور می‌شدند و اکثر این ترورها به طالبان مرتبط بود. گروه طالبان دو هفته پس از تصرف کابل، توانست پنجشیر را با تلفات زیاد تصرف کند. انتقام‌جویی طالبان و کشته شدن شماری از جنگجویان در پنجشیر باعث شد تا صدها تن از مردم غیرنظامی پنجشیر قربانی این خشونت‌ورزی طالبان شوند. بااین‌حال طالبان هنوز نتوانسته‌ است تمامی پنجشیر را تصرف کند. شهرستان‌ها و روستاهایی در پنجشیر وجود دارند که طالبان هنوز به آنها وارد نشده‌ است.

با حضور طالبان در افغانستان، گسترش فعالیت‌های داعش هم سر خط خبرها قرار گرفت. طالبان دو حمله خونین و پر تلفات را در مساجد اهل تشیع در قندهار و کندز تدارک دید و در آخرین حمله یک مسجد را در استان ننگرهار در شرق افغانستان هدف قرار داد. این حملات در کنار ترورها و بمب‌گذاری‌ها، به‌خصوص حمله به بیمارستان سردار محمد داود که منجر به کشته شدن اعضای گروه طالبان ازجمله حمدالله مخلص، فرمانده مقتدر طالبان شد، باعث شد مردم به تامین امنیت در زمان طالبان باور نداشته باشند. سیل مهاجرت‌ به سمت کشورهای همسایه افغانستان آغاز شد و هزاران تن همچنان پشت مرزهای این کشورها در انتظار رفتن به خارج از افغانستان‌اند.

سقوط جمهوریت، کشورهای منطقه و جهان را نگران بازگشت افراط‌گرایی به افغانستان کرد. نشست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای زیادی درباره افغانستان برگزار گردید. شورای امنیت سازمان ملل متحد، حداقل دو نشست برای بررسی وضعیت افغانستان برگزار کرد و کشورهای جهان نگران وضعیت مردم افغانستان‌اند. با توجه به این‌که تمامی کشورهای جهان و سازمان‌های کمک‌کننده، کمک‌های خود را به افغانستان متوقف کردند، وضعیت اقتصادی در افغانستان به‌شدت متزلزل است. جامعه جهانی ناگزیر کمک ۱.۵ میلیارد دلاری را برای افغانستان تصویب کرد، اما این کمک نه از طریق طالبان بلکه از طریق نهادهای کمک‌رسان صورت خواهد گرفت. وضعیت بد اقتصادی بر وضعیت امنیتی افغانستان نیز تاثیر گذاشت. برخلاف باور برخی، آمار جنایت‌ها بیشتر از گذشته است. بیکاری مردم را مجبور به انجام جرم و جنایت، اختلاف، ترور، سرقت‌های مسلحانه و راهزنی کرده است.

نزاع درونی طالبان و تبعات بیرونی آن

با اعلام کابینه طالبان، نخستین شواهد از اختلاف درونی طالبان آشکار شد‌. ملا برادر که رهبری طالبان را حق خود می‌دانست، معاون نخست‌وزیر شد. عباس استانکزی که او نیز به کمتر از معاونت رهبری طالبان رضایت نداشت، معاون وزارت خارجه شد. گروه حقانی که ازلحاظ نظامی منابع مهم امنیتی را در دست دارد‌، ازلحاظ سیاسی نیز قدرت اول در حکومت طالبان است. ملا برادر روزهای متوالی به‌حالت قهر به قندهار نزد ملا هیبت الله، رهبر طالبان رفت. عباس استانکزی نیز در قطر ماند، اما این قهرها تاثیری در تصمیم حقانی‌ها برای در دست گرفتن قدرت نداشت. گفته می‌شود اختلاف میان طالبان همچنان وجود دارد و حتی گزارش‌های تایید نشده‌ایی از صف‌آرایی آنان و آوردن نیروی نظامی به داخل شهر کابل شنیده می‌شود.

طالبان در حال حاضر ۱۰۰ روز از سلطه خود را در افغانستان گذرانده است و فقط پاکستان آن را به رسمیت شناخته است. تلاش این گروه برای رسمیت بخشیدن به خود، نتیجه‌ای در برنداشته زیرا عملکرد این گروه ناقض ارزش‌های انسانی و حقوق شهروندان است.

امنیت افغانستان نیز آن‌گونه که طالبان ادعا دارد، به ثبات نرسیده است و گروه داعش به گفته فرستاده ویژه سازمان ملل متحد‌، در ۳۴ استان افغانستان در حال گسترش فعالیت‌های خود است. با این اوصاف، دورنمای وضعیت سیاسی افغانستان با حضور طالبان و با تجربه عملکرد ۱۰۰ روزه این گروه، تاریک و نگران‌کننده است.