(سیاست خارجی جمهوری اسلامی عملا کشورایران را درصحنه بین المللی همردیف با یک مستعمره تحت الحمایه روسیه قرارداده است.)
بدون شک یکی ازمهمترین مسائل استراتژیک در تنظیم سیاست خارجی کشورایران از آغاز نیمه دوم قرن هیجدهم موضوع روابط خارجی دوجانبه ایران با همسایه قدرتمند و پهناور یعنی کشور روسیه بوده است. از آغاز قرن بیستم تلاش گسترده ای بتوسط دیپلماتهای کارکشته ایرانی صورت گرفت که این روابط دوجانبه بین یک ابرقدرت جهانی و یک قدرت بزرگ منطقه ای در طول مرزهای زمینی و همچنین درمرزهای آبی دریای کاسپین براساس منافع ملی و راهکارهای معقولانه و صحیح تنظیم گردد. بی تردید موقعیت جغرافیایی و منابع گسترده موجود در دریای کاسپین نقش بسیار مهمی را درتنظیم این روابط دوجانبه ایفا کرده است. در گستره تاریخی ایران، همواره از دریای کاسپین بعنوان سرمنشا حیات و آبادانی و صندوقچه ای از ثروتهای روی آبی و کف دریا برای ملت ایران محصوب شده است. ازنیمه دوم قرن نوزدهم میدانهای نفتی دریای کاسپین در کناره ساحل کم عمق باکو که در برخی موارد کمتر از ده متر عمق دارد، بتوسط روسیه مورد اکتشاف و بهره برداری قرار گرفت. با آغاز قرن بیست و یکم و پیشرفت تکنولوژی در صنعت نفت و گاز، فعالیتهای متعددی برای یافتن میدانهای گازی در دریای کاسپین صورت گرفته است که جدیدترین آن اکتشاف میدان گازی چالوس در آبهای منطقه اقتصادی ایران می باشد.
برای نخستین بار درسال ۲۰۱۵ میدان گازی رودسر در منطقه آبی ایران در دریای کاسپین بتوسط شرکت نفت ایران مورد اکتشاف قرار گرفت. پس از آن در لرزه نگاری‌های دو بُعدی و سه بُعدی، کارشناسان نفتی ایران متوجه شدند که این منطقه دارای منابع رسوبی سرشاری است و این امکان غریب به یقیین وجود دارد که از ذخایر هیدروکربوری عظیمی برخوردار باشد و به همین دلیل به این منطقه نام میدان بزرک گازی چالوس داده شد. دررسانه های رسمی جمهوری اسلامی در روز۲۶ خرداد ماه ۱۴۰۰ خبر تصویب دو پرژوه بسیار مهم عملیات اکتشاف و استخراج نفت دریای کاسپین درهیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران منتشر شد. دراین خبرسید عماد حسینی، رئیس هیئت مدیره شرکت نفت دریای کاسپین (به غلط خزر) اعلام کرد که دو طرح راهبردی حفاری و اکتشاف میدان عظیم چالوس و حفاری و اکتشاف آبهای کم عمق دریایی در میدان رودسرتصویب شده است.
میزان گاز قابل استخراج از میدان گازی چالوس در دریای کاسپین بالغ بر ۴۸۰ میلیارد متر مکعب ارزیابی شده است. به گزارش سایت خبری اویل‌پرایس، منابعی نزدیک به آنان گفته اند که یک قرارداد گازی ذیل توافق همکاریهای دوجانبه ۲۰ ساله میان ایران و روسیه برای اکتشاف و توسعه میدان گازی چالوس مورد مذاکره قرار گرفته و نهایی شده است. این قرارداد در شهریور ماه و در زمان دولت روحانی نهایی شده است و در روز سه‌شنبه ۱۶ نوامبر ۲۰۲۱ (۲۵ آبان) و در یک مکالمه تلفنی بین پوتین و ابراهیم رئیسی بر امضای این قرارداد بلند مدت با روسیه تاکید فراوان میشود. (۱)
درهمین ارتباط سایت خبری اویل پرایس در۱۵ نوامبر ۲۰۲۱ اعلام کرد که روسیه موفق شده است بیشترین سهم را در استخراج میدان عظیم گاز چالوس ایران (۴۵ درصد) را به دست آورد، اقدامی که می تواند پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی بزرگی برای جهان داشته باشد. همچنین یک مقام ارشد دولت روسیه اظهار میکند که این قرارداد آخرین و مهمترین اقدام برای کنترل بازار انرژی اروپا بود. روسیه با دراختیار داشتن کنترل این منبع عظیم گازی براحتی کنترل خود بر میزان عرضه و قیمت جهانی گاز را اعمال خواهد کرد و از اینکه با رقیب دیگری برای تامین گاز مورد نیاز اروپا روبرو باشد عملا جلوگیری بعمل می آورد. اویل پرایس معتقد است در حالی که به نظر می رسد کشور ایران از نظر اقتصادی در این توافق ضرر کرده است، اما درعوض یک حمایت ژئوپلیتیکی از جمهوری اسلامی و یک صندوقچه پر پول برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فراهم خواهد کرد.
منابع روسی نزدیک به قرارداد به طور انحصاری به اویل پرایس گفته اند، قراردادی که هفته گذشته برای توسعه اکتشاف گاز بیش از ۳ تریلیون دلاری ایران بنام میدان چالوس نهایی شده و بزودی به امضای طرفین خواهد رسید، باعث می شود که شرکت گازپروم و شرکت ترانس نفت روسیه سهم عمده ۴۵ درصدی و سپس شرکت ملی نفت چین و شرکت سی ان او او سی چین دارای سهم ۲۵ درصدی و تنها پس از آن ایرانی ها و مشخصا سپاه پاسداران دارای سهم اقلیت ۲۰ درصدی را بدست بیاورند. (۲)
اویل‌پرایس میگوید که شرکت گازپروم مسئولیت کلی مدیریت توسعه چالوس را برعهده خواهد داشت، و شرکت ترانس‌نفت ترابری و عملیات مربوطه را انجام می‌دهد. همچنین شرکت ملی نفت چین، تامین منابع مالی و ارائه تسهیلات بانکی لازم را انجام می‌دهد و دیگر شرکت بزرگ چینی نیز قطعات زیرساختی و مهندسی را تامین میکند. و اگرچه کپکو به طور اسمی، مسئولیت عملیات محدود ایران در میدان چالوس را بر عهده خواهد داشت، اما مدیریت واقعی در سمت ایران در اختیار شرکت‌های هیدروکربنی نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خواهد بود.
باید به خاطر داشته باشیم که از سال ۲۰۱۲ دولت روسیه نقش مهم و مخربی (برای منافع ملی ایران) را در تغییر وضعیت حقوقی حوزه دریای کاسپین ایفا کرد. بدین معنی که بر اساس دو توافقنامه اولیه دوجانبه فی مابین دولت پادشاهی ایران و اتحاد جماهیر شوروی نخست درسال ۱۹۲۱ درمورد حق ماهیگیری و دیگری قرارداد اصلاح شده در سال ۱۹۲۴ در زمینه هر (نوع) وهمه (تمامی) منابع بازیافت شده از کف دریای کاسپین بود که باید در یک سهم برابر۵۰-۵۰ بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی تقسیم شده و هردو کشور از آن برخوردارشوند. اما پس از باج دهی جمهوری اسلامی به روسیه و امضای کنوانسیون جدید رژیم حقوقی دریای کاسپین بدست حسن روحانی در آگوست سال ۲۰۱۸ (۲۵ مهر ۱۳۹۷) میزان سهم کشور ایران به ۱۱.۸۷۵ درصد کاهش یافت. (۳)
نکته بسیارمهمی که به آن پرداخته نمیشود این است که علارغم آنکه جمهوری اسلامی این چنین امتیازات بیسابقه ای را به روسیه واگذار مینماید اما هیچگونه امتیازی متناسب با آنچه را که واگذار کرده دریافت نمیکند. متاسفانه سیاستهای خارجی جمهوری اسلامی عملا کشورایران را درصحنه بین المللی همردیف با یک مستعمره تحت الحمایه روسیه قرارداده است.
بعنوان مثال در۱۸ آگوست ۲۰۲۱ ( ۲۵ آبان ۱۴۰۰)، یک تماس تلفنی از سوی ولادیمیر پوتین با ابراهیم رئیسی انجام میشود. سه موضوع اصلی در این تماس تلفنی را میتوان از گزارش رسمی کاخ کرملین بدست آورد. بر اساس این گزارش ابراهیم رئیسی ضمن قدردانی، هدف جمهوری اسلامی ایران را توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه اعلام میکند و تأکید میکند که نظام اسلامی آماده است تا سند جامع همکاریهای بلندمدت (بیست ساله) دو کشور را امضا کند تا بدین وسیله روند ارتقای هرچه بیشتر روابط و همکاریهای دو کشور با سرعت، اجرایی شود. همچنین ابراهیم رئیسی به دلیل مواضع روسیه درباره پرونده مذاکرات هسته‌ای ایران از پوتین «قدردانی» میکند و در انتها از رویکرد روسیه درباره منطقه قفقاز «استقبال» میکند. (۴)
رهبر جمهوری اسلامی از مناسبات با روسیه درک و دریافتی راهبردی دارد و نگاه به شرق را از پایه‌های اساسی سیاست خارجی در مقابله با آمریکا اعلام نموده است. این در حالیست که به نظر بسیاری ازکارشناسان و دیپلماتهای جمهوری اسلامی نمیتوان به حمایت روسیه در صحنه بین الملی اعتماد کرد. از جمله همگامی روس‌ها در تحریم‌ها علیه ایران گرفته تا عدم تحویل موشک‌های اس ۳۰۰ به ایران باعث گردید که آنان پیوندهای تهران-مسکو را سست پندارند و معتقدند اساسا روس‌ها از بدو امرغیرقابل اعتماد بوده و هستند. (۵) حتی اعضای تیم مذاکره ایران بارها اعلام کردند که روسیه درطول مذاکرات هسته ایران بارها اقدام به کارشکنی و یا امتیازخواهی برای خود نموده است. روسیه در آخرین اقدامش رزمایش فاتحان خیبررا که ارتش جمهوری اسلامی ایران در نزدیکی مرزهای جنوبی آذربایجان انجام داد تهدیدی برای ثبات جنوب قفقاز دانست. (۶)
روسیه در قرن بیست ویکم، قدرتی بزرگ است که مخالف با نظام جهانی تک قطبی است و به همین دلیل دارای منافع دائمی و نه دوستان دائمی است. بنابر این احتیاج دارد که روابط خود را با اروپا و آمریکا به دورازهرگونه رویاهای بلند پروازانه و بر اساس یارگیریهای تناوبی دنبال کند و در جستجوی جایگاهی مناسب به عنوان یک قدرت بزرگ، تثبیت کننده در سطح جهانی باشد.
بنابر این درراستای تثبیت جایگاه روسیه، آقای پوتین رئیس جمهوری روسیه در اولین ملاقات خود با نفتالی بنت نخست وزیر جدید اسرائیل در روز جمعه ۲۲ اکتبر۲۰۲۱ (۳۰ مهر ۱۴۰۰) ابراز امیدواری کرده بود که نفتالی بنت همان سیاست “تنگاتنگ و پراعتماد” دوران بنیامین نتانیاهو را در قبال روسیه در پیش گیرد. پوتین همچنین روابط دو کشور را “بینظیر” خوانده و تاکید کرده بود که گفت‌وگوها و روابط میان دو کشور مبتنی بر “پیوندهای عمیق میان دو ملت” استوار شده است. (۷)
متقابلا نفتالی بنت نیز با تقدیر از خدمات ارزشمند یک میلیون روس‌زبان کشورش، بر “پیوند عمیق میان دو کشور” تأکید کرد و ولادیمیر پوتین را، از اینکه در طول بیست سال رهبری‌اش بر روسیه، دو کشور را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرده است، تمجید کرد. بنت همچنین گفت: من می‌توانم از سوی شهروندان اسرائیل به شما بگویم که ما به شما به عنوان یک دوست حقیقی ملت یهودی می‌نگریم. بنت از نقش اتحاد جماهیر شوروی در شکست رژیم نازی در جنگ دوم جهانی تقدیر کرد و به یک موزه جدید در اسرائیل اشاره کرد که از سربازان یهودی که در ارتش‌های متفقین، به ویژه در ارتش سرخ جنگیدند، ستایش میشود. بدون شک بعد از حملاتی تبلیغاتی آمریکا در مورد همکاری روسیه با آلمان نازی و شعله ور کردن جنگ جهانی دوم این ستایش و پشتیبانی اسرائیل و این که روسیه نقشی تعیین کننده در پیروزی بر رژیم نازی در جنگ دوم جهانی داشته است اسباب خشنودی بینظیر پوتین را فراهم کرده است.
روسیه و اسرائیل یک خط ویژه تماس اضطراری برقرار کرده‌اند تا عملیات هوایی بر فراز سوریه را هماهنگ سازند و مانع از برخوردها غیرمترقبه شوند. در حالی که روسیه سیاست حمایت از رژیم اسد را دنبال میکند، اسرائیل به دفعات مواضع جمهوری اسلامی ایران در خاک سوریه را هدف قرار داده است. از سوی دیگر از سال ۲۰۱۸ روسیه با جمهوری اسلامی به یک توافق محرمانه رسید که سپاه قدس نیروهای خود را از بلندی‌های جولان دور کرده و در کنار مرز با عراق مستقر کند تا به نگرانی‌های اسرائیل در این رابطه خاتمه داده شود.
در همین رابطه سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه در یک مصاحبه با شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان در روز شنبه، ۲۶ ژانویه ۲۰۱۹ (۶ بهمن) میگوید روسیه خود را متعهد به تضمین امنیت اسرائیل می‌داند و جمهوری اسلامی از این موضوع به خوبی آگاه است. او سپس تاکید کرد که روسیه و جمهوری اسلامی در سوریه متحد یکدیگر نیستند بلکه فقط با هم همکاری می‌کنند. (۸)
اما علارغم این اظهارات آقای ریاباکوف شاهد آن هستیم که سیاستهای دستوری نگاه به شرق رهبری همچنان دنبال می شود که حاصلی بجز ضرر و زیان غیرقابل جبران به منافع ملی ایران ندارد. هفته گذشته خبرگزاری روسی اسپوتنیک در روز ۱۶ نوامبر گزارش داد که جمهوری اسلامی آماده انعقاد یک توافقنامه بلندمدت همکاری همه جانبه با روسیه است، زیرا تهران و مسکو در بسیاری از موضوعات بین‌المللی همگرایی و هم‌‌افزایی دارند و مقابله با یکجانبه‌گرایی و تحکیم چندجانبه‌‌گرایی ازجمله وجوه مشترک دو کشور است. (۹)
به گزارش خبرگزاری تسنیم ولادیمیر پوتین در تماس تلفنی خودش با تأکید بر این که تهران و مسکو از مواضع و همگرایی مشترکی در بسیاری از موضوعات برخوردار هستند، گفته است: مسکو از پیشنهادات تهران در تدوین سند جدید همکاری بلندمدت دو کشور حمایت میکند و مصمم هستیم هرچه سریع‌تر نهایی و اجرایی شود. به روشنی میتوان دریافت که جمهوری اسلامی فعالانه درتعقیب به دست آوردن شبه حمایت روسیه است تا نخست درصحنه داخلی برای تغییر رهبری در آینده نزدیک و مقابله با نا آرامی های مردمی توان مقابله داشته باشد. و همچنین در صحنه بین الملی نیز بدنبال بدست آوردن یک توازن موقتی قدرت برای حفظ جایگاه خود درخاورمیانه می باشد. به همین دلیل نظام اسلامی اقدام به واگذاری فعالانه امتیازات بلند مدت استراتژیک و اقتصادی به روسیه نموده است.
به همین دلیل مرکز مطالعات ایران در کانادا در راستای همراهی و منعکس نمودن عدم تمایل عمومی بخش بزرگی از ملت ایران در صحنه سازمانهای رسمی بین الملی درارتباط با واگذاری این چنین امتیازات بلند مدت و مخربی از سوی جمهوری اسلامی به دو کشور قدرتمند روسیه و چین، اقدام به تنظیم یک لایحه اعتراضی حقوقی نمود. مرکز مطالعات ایران در کانادا درتاریخ ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۰ این لایحه اعتراضی حقوقی را دردفتر آقای گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد به ثبت رساند و از ایشان درخواست نمود که یک نسخه از این لایحه اعتراضی در اختیار اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار بگیرد. همچنین مرکز مطالعات ایران در کانادا یک نسخه ازاین لایحه اعتراضی حقوقی و مکاتبات با دفتر آقای گوترش و شماره ثبت آن را در اختیار شاهزاده رضا پهلوی قرار داد تا به صلاح دید خود در هر زمان و مکان مناسبی که تشخیص میدهند از آن برای پیگیری و احقاق حقوق ملت ایران استفاده نمایند.
منابع:
۱- خبرگزاری ایسنا – بیانیه کرملین درباره گفتگوی تلفنی پوتین و رئیسی
https://www.isna.ir/news/1400082519932/
۲- سایت خبری اویل پرایس – بزرگترین طرح روسیه برای کنترل بازار گاز اروپا
۳- سایت خبری اویل پرایس – چگونه از ایران ۳.۲ تریلیون دلار کلاهبرداری شد؟
https://oilprice.com/Energy/Energy-General/How-Iran-Was-Swindled-Out-Of-32-Trillion.html
۴- گزارش رسمی کاخ کرملین – تماس تلفنی ولادیمیر پوتین با ابراهیم رئیسی
http://en.kremlin.ru/events/president/news/66405
۵- دیپلماسی ایرانی – چرا نمیتوان به روس‌ها اعتماد کرد؟
http://irdiplomacy.ir/fa/news/8443
۶- ایندیپندنت فارسی – چرا مسکو نمی تواند به تهران اعتماد کند؟
https://www.independentpersian.com/node/189361
۷- خبرگزاری دویچه وله آلمان – ملاقات بنت و پوتین در مسکو؛ مطرح شدن موضوع ایران و سوریه
۸- خبرگزاری دویچه وله آلمان – ریابکوف: ایران می‌داند امنیت اسرائیل اولویت روسیه است
۹- خبرگزاری دویچه وله آلمان – رئیسی به پوتین پیشنهاد نهایی کردن سند همکاری بلندمدت را داد