خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۷۴ واقعه محیط زیستی ایران است که در روزهای اخیر منتشر و به هدف آگاهی سازی گردآوری شده است.
در دو هفته اخیر، دستکم ۹۱ صیاد و شکارچی غیرمجاز بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. بعلاوه بیش از ۱۲۷.۵ تن چوب جنگلی قاچاق در ۱۱ استان کشور کشف و ضبط شده و مجموعا ۳۶ متخلف در این راستا بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر مسئولان و کارشناسان متعددی از بحران فرونشست زمین خبر دادند که در این گزارش به تعدادی از آنها پرداخته شده است. در این بازه زمانی، شاخص کیفی هوا دستکم در ۹ شهر ناسالم برای گروه‌های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد. از دیگر اخبار محیط زیستی در این مدت میتوان به خطر انقراض یوزپلنگ ایرانی و همچنین بحران‌های ناشی از سو مدیریت در مقوله پسماند و آلاینده های محیط زیستی در برخی از نقاط کشور اشاره کرد.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.
حیات وحش
حیات وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین میکند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.
حسن اکبری، معاون تنوع زیستی سازمان محیط زیست با اشاره به خطر انقراض یوز ایرانی گفت: اکنون تنها ۱۲ قلاده یوزپلنگ در کشور باقی مانده اند که ۳ قلاده از آنها ماده بالغ هستند، این در حالی است که در اواخر دهه ۸۰ در کشورمان حدود ۱۰۰ قلاده یوزپلنگ ایرانی داشتیم. در همین راستا مرتضی اسلامی، عضو موسسه انجمن یوزپلنگ ایرانی، “تخریب زیستگاه یوزپلنگ‌ها” را یکی از عوامل انقراض این حیوانات می‌داند و معتقد است با این روند حتی اگر جمعیت یوز احیا شود، دیگر زیستگاهی وجود ندارد که بخواهد یوزپلنگ در آن منطقه ادامه حیات دهد. او تاکید دارد که مجوز اکتشاف معادن در زیستگاه‌های یوزپلنگ ایرانی، یکی از عوامل اصلی انقراض این گونه ارزشمند است.
حسن اکبری، از فعالان محیط زیست و از مدیران و معاونان پیشین اداره کل محیط زیست در استان یزد، در خصوص وضعیت حیات وحش استان گفت: از جمله پیامدهای خشکسالی بر حیات وحش، خروج حیات وحش از مناطق حفاظت شده است؛ نباید فراموش کرد که کاهش جمعیت علفخواران موجب به هم ریختن نظم زنجیره غذایی در هر منطقه می شود.
وی با بیان اینکه در کنار خشکسالی، توسعه معادن، ساخت جاده و تصادف جاده ای از جمله مشکلات طبیعت استان هستند افزود: متاسفانه مرگ و میر حیات وحش یزد ناشی از تصادفات جاده ای رو به افزایش است به گونه‌ای که شاهد تلف شدن بسیاری از گونه‌های ارزشمند و در معرض خطر انقراض در جاده های استان هستیم.
در گزارشی دیگر شهاب الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست از افزایش نگرانی ها از تکرار فاجعه مرگ دسته جمعی پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله در ماه های آتی زمستان ۱۴۰۰ خبر داد و حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی این استان نقش داشتن ورود فاضلاب های شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی به تالاب میانکاله در مرگ صد هزار پرنده مهاجر در دو زمستان متوالی در این تالاب را به صورت ضمنی تایید کرد.
بر اساس گزارشات منابع رسمی طی دوسال گذشته مجموعا حدود صد هزار پرنده مهاجر در تالاب میانکاله تلف شده اند.
همچنین در گزارشی مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست از تلف شدن پلنگی که طی حادثه تصادف مصدوم شده بود خبر داد و در این خصوص گفت: “این پلنگ که هر ۲ دستش شکسته بود در جاده ایلام ۲ یا ۳ روز پس از حادثه پیدا شد و جهت مداوا به تهران منتقل شده بود”.
بحران فرونشست زمین در ایران
یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود. سازمان اینتل لب، فرونشست زمین در پیرامون تهران را همانند «بمب ساعتی» دانست و اعلام کرد که تهران با سالی ۳۶ سانتیمتر، رکورددار فرونشست زمین در سراسر جهان است و افت سطح آبهای زیرزمینی تهران از چرایی‌های این مشکل دانسته شد.
عضو شورای شهر تهران در خصوص فرونشست زمین در پایتخت عنوان کرد: اگر این روند ادامه یابد، شاهد شکاف های هزار متری در محلات خواهیم بود و چیزی شبیه زلزله در تهران رخ خواهد داد.
در همین راستا، عباس مقتدایی نماینده مردم اصفهان و نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، طی نامه‌ای مشترک به وزرای کشور، میراث، نیرو، ارتباطات، دفاع، راه، جهاد و رؤسای سازمان‌های محیط زیست و برنامه و بودجه، از فرونشست زمین اصفهان و عدم اتخاذ تدابیر لازمه و نهایتا عواقب جبران ناپذیر آن اظهار نگرانی کرد. در بخشی از این نامه امده است؛ “پدیده فرونشست زمین در استان اصفهان به شکل قابل توجهی خود را نشان داده و به نظر می رسد آنگونه که باید و شاید همچنان اهمیت و تبعات جانی، مالی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی مخاطرات و پیامدهای فرونشست زمین موردتوجه قرار نگرفته است؛ درصورت عدم توجه به این موضوع، درآینده شاهد عواقب آن خواهیم بود. بالاترین میزان فرونشست در شرق اصفهان و محدوده فرودگاه بین المللی شهید بهشتی بوده است. موضوع فرونشست زمین در اصفهان به مسئله جدی و بحران ساز مبدل شده و عواقب جبران ناپذیر آن درمواقعی همچون زلزله و یا سایر حوادث خود را نمایان خواهد ساخت.
بعلاوه حاجی کریمی استاد هیدرولوژی دانشگاه ایلام با بیان اینکه اصلی‌ترین عامل فرونشست در سطح کشور ، افت آبهای زیرزمینی است گفت: دشت مهران به طور متوسط در حدود ۲۵ سال گذشته سالیانه حدود ۷۰ سانتی متر افت سطح آب زیرزمینی داشته و این افت باعث فشار بر لایه‌ها و طبقات زمین شده و به طور متوسط در طول این سال‌ها چیزی حدود ۲۳ سانتیمتر نشست زمین به طور متوسط در کل دشت مهران اتفاق افتاده است.
فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آبهای سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از 
در همین راستا می توان به خشک شدن بخش قابل توجهی از دریاچه زریبار مریوان اشاره کرد. این دریاچه که یکی از بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین ایران محسوب می‌شود، در آستانه نابودی قرار گرفته و علاوه بر کاهش بارندگی از جمله دیگر عوامل آن می توان به فر چاه‌های غیرمجاز، ورود فاضلاب روستاهای اطراف به داخل دریاچه، ورود بقایای کود و سموم شیمیایی مصرف‌شده در مزارع اطراف، آبیاری فضای سبز شهری توسط شهرداری از این آب دریاچه، رشد نیزارها در سایه نبود نظارت و بی توجهی مسئولان مربوطه اشاره کرد.
بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست
یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.
طی دو هفته اخیر، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۹۱ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۲۵ گزارش منابع رسمی است، در استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، ایلام، اردبیل، تهران، خراسان رضوی، اردبیل، اصفهان، فارس، لرستان، گلستان، گیلان، کردستان، سمنان، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان شمالی، مازندران و قزوین، بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
شکارچی غیرمجاز یک راس قوچ آبستن در منطقه حفاظت شده لشگردر، با حکم دادگاه به ۱۸ ماه ممنوعیت اقامت در این شهرستان و روستای محل سکونت محکوم شد.
همچنین فرمانده انتظامی ویژه و پایگاه دریابانی کیش از دستگیری ۱۳۱ صیاد غیرمجاز از آبهای حاشیه این جزیره از ابتدای سال جاری تاکنون خبر داد.
در خبری دیگر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست کاشان خشکسالی را عامل افزایش دستگیری شکارچیان غیرمجاز در کاشان دانست و گفت: ۳۱ شکارچی متخلف تاکنون در سال جاری دستگیر شدند.
در همین زمینه مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اعلام کرد: “پاییز امسال از ۱۳۰ مورد تخلف در حوزه شکار و صید در خوزستان، ۱۵۴ متخلف در این زمینه دستگیر و برای آنها در مراجع قضایی پرونده تشکیل شده است”.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان های بوشهر و زنجان نیز به ترتیب از بازداشت ۱۴۵ و ۱۱۸ شکارچی غیر مجاز در این استان ها طی ۹ ماه نخست سال جاری خبر دادند.
همچنین فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست استان کرمانشاه اعلام کرد که از ابتدای امسال تا کنون ۲۳۰ مورد شکار و صید غیر مجاز در سطح استان شناسایی و کشف شده است.
علاوه بر این بیش از ۱۲۷.۵ تن چوب جنگلی که حاصل جمع آوری ۱۶ گزارش منابع رسمی است، در استان‌های مازندران، اصفهان، اردبیل، همدان، کردستان، قم، فارس، لرستان، یزد، آذربایجان غربی و سمنان کشف و ضبط شده و دستکم ۳۶ متهم در این رابطه بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.
لازم به ذکر است در نتیجه فقدان قوانین حمایتی از محیطبانان، گاها برخی از این افراد که در مواجهه با شکارچیان، با رعایت ضوابط اقدام به شلیک یا بکارگیری اسلحه کرده‌اند، با محکومیت‌هایی سنگین از قبیل اعدام روبرو شده‌اند.
از سوی دیگر دیوان عالی کشور حکم اعدام برومند نجفی، محیط بان کرمانشاهی را تایید کرد. آقای نجفی پیشتر توسط شعبه سوم دادگاه کیفری یک استان کرمانشاه به اتهام قتل یک شکارچی غیرمجاز به اعدام محکوم شده بود.
همچنین فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه اعلام کرد تعداد محیطبانان در استان کرمانشاه یک چهارم استانداردهای جهانی است. وی با اشاره به وسعت حدود ۲۴۵ هزار هکتاری مناطق تحت مدیریت محیط زیست در استان کرمانشاه، افزود: “تنها ۶۵ نفر نیروی محیط‌بانی برای حفاظت از این مناطق داریم”.
حق تنفس و هوای پاک
بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.
طی این بازه زمانی، شاخص کیفی هوا در شهرهای تهران ۱۴۰، اهواز ۱۷۱، اصفهان ۱۴۳، مشهد ۱۰۵، ساوه ۱۱۲، اراک ۱۵۹، بیرجند ۴۶۴، شاهین شهر ۱۰۷ و زاهدان ۱۰۳، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.
در همین زمینه رئیس مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم درباره مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا طی سال گذشته اعلام کرد: “مرگ‌های ناشی از مواجهه با آلودگی هوا در سال ۱۳۹۹ حدود ۹ میلیون و ۲۲۶ هزار و ۲۷۷ نفر است که این میزان یعنی ۵۶ درصد مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا و ذرات معلق در هوا است”.
شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:
از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حدمجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌است.
بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی
رها کردن زباله های بیمارستانی در برخی از محلات تهران، در سایه عدم نظارت کافی ارگان های مربوطه، همواره اعتراض بسیاری از شهروندان را بهمراه داشته است. در این خصوص تصاویری از رهاسازی زباله های بیمارستانی در خیابان های همجوار یکی از بیمارستان های تهران در فضای مجازی منتشر شد که واکنش منفی بسیاری از کاربران فضای مجازی را بهمراه داشت.
در خبری دیگر، ابراهیم نظری نیا، عضو هیئت مدیره شرکت عمران شهر جدید پردیس اظهار داشت: حدود ۱۵ درصد از فاضلاب شهر جدید پردیس، یعنی به اندازه ۱۰ هزار واحد ساختمانی در فاز هشت به حاشیه رودخانه جاجرود در روستای «باغکُمش» منتقل می‌شود! سازمان محیط زیست کشور حدود هشت سال مانع جانمایی و شروع عملیات اجرایی تصفیه خانه شماره دو فاضلاب پردیس شده است.
بعلاوه امین بابایی بخشدار کهریزک اعلام کرد: بارها و به کرات موضوع آلایندگی سمی تیلرهای حامل پسماندهای کلانشهر تهران، با ارائه مستندات به مسئولان شهرداری منتقل شده است، تذکراتی که دغدغه مردم را به آنان انتقال می داد؛ متاسفانه سازمان پسماند شهرداری تهران، همکاری و تمشیت لازم را با حوزه حاکمیت منطقه کهریزک ندارد.
وی افزود: سایت پسماند آرادکوه در سال ۱۳۴۲ برای جمعیت پنج میلیون نفری تهران ساخته شده است، اما متاسفانه نگاه سنتی ادامه دار شده و اکنون که با جمعیت بیش از ۱۴ میلیون نفری در استان تهران مواجهیم، دود عوارض و تبعات آن به چشم مردم این منطقه می رود.
از سوی دیگر استاندار گیلان پسماند را بزرگترین تهدید این استان عنوان کرد و گفت: “بسیاری از روستاها و شهرها مدیریت زباله را رها کردند و در جاده ها زباله ریخته است”.