حامیان علی خامنهای به دنبال آن هستند که در صورت حاصل شدن توافق و مذاکره مستقیم با آمریکا، رهبر جمهوری اسلامی ایران را از اتهام سیاسیکاری «خودی و غیرخودی» و عوضکردن جای «حلال و حرام سیاسی» مبرا کنند
روز ۱۹ دی، رهبر جمهوری اسلامی ایران در دیدار مجازی با گروهی از مردم قم تاکید کرد که در مقطعی، مذاکره با دشمن و صحبت و تعامل، به معنای تسلیمشدن در مقابل آن نیست. او همچنین در آن جلسه تصریح کرد که تاکنون جمهوری اسلامی ایران تسلیم نشده است و ازاینپس نیز نخواهد شد.
در شرایطی که طرفهای مذاکره در چند ماه گذشته بارها اعلام کردهاند که مسئولیت حاصل نشدن توافق در وین برعهده ایران است و در بعضی اخبار، بحث انجام مذاکره مستقیم با آمریکا طی روزهای گذشته و در جریان مذاکرات مطرح شده است، روز ۴ بهمن، امیرعبدالهیان در مراسم اختتامیه همایش ملی ایران و همسایگان در مرکز مطالعات سیاسی و بینالملل وزارت امور خارجه، ضمن اعلام آن که دراینخصوص هنوز «به جمعبندی» نرسیدهاند، با اعلام شرط رسیدن به «یک توافق خوب با تضمین بالا»، چراغ سبزی برای مذاکره مستقیم با امریکا نشان داد و گفت که در این صورت، جمهوری اسلامی ایران انجام «مذاکره مستقیم» را نادیده نخواهد گرفت.
پیشتر، شبکه خبری انبیسی به نقل از چند مقام آمریکایی گزارش داده بود که روسیه با اطلاع امریکا، پیشنهاد یک توافق موقت هستهای به ایران داده است که بر مبنای آن، در برابر اعمال برخی محدودیتها، پارهای از تحریمها لغو شوند. گفته میشود که این موضوع بیارتباط با دیدار رئیس جمهوری روسیه با ابراهیم رئیسی نیست.
بعد از اظهارنظر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در خصوص احتمال مذاکره مستقیم مشروط با آمریکا، خبرگزاری فرانسه اعلام کرد که مقامی آگاه در وزارت امور خارجه آن کشور در واکنش به گفتههای حسین امیرعبدالهیان اشاره کرده است که ملاقات مستقیم، ارتباط بسیار مؤثرتری را امکانپذیر میسازد تا «بتوان سریعتر بر سر بازگشت دو کشور به برجام به توافق رسید.»
جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید، نیز در یک کنفرانس خبری گفت: «واشنگتن آماده مذاکرات مستقیم و فوری با ایران برای پیشبرد مذاکرات هستهای است.»
در واکنش به این اظهارنظرها، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین، نیز طرح مذاکره مستقیم را مثبت دانست و در توییتی نوشت: «مذاکره مستقیم در سطح پیشرفته در وین میتواند مفید واقع شود.»
پس از این واکنشها، علی شمخانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران، روز پنجم بهمن با انتشار توییتی، شرط حاصل شدن «توافق خوب» را برای سطحی از مذاکرات مستقیم با امریکا تعیین کرد.
در ششم بهمن اما روزنامه کیهان، رسانه نزدیک به دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایران، با انتشار تحلیلی با تیتر «مذاکره مستقیم با امریکا ترفند دشمن برای فرار از لغو تحریمها است»، ضمن انتقاد از وزیر امور خارجه و دبیر شورایعالی امنیت ملی، هر نوع مذاکره مشروط با آمریکا را به معنای فریبخوردن دوباره دانست.
در شرایطی که اعلام نظرها در رابطه با مذاکرات وین بازتاب گستردهای در سطح رسانههای داخل ایران و خارج از ایران یافت، در تحلیل روزنامه کیهان، «تمرکز بر مذاکره مستقیم با آمریکا» در شرایط موجود، برنامه اپوزیسیون، بیگانگان، و برخی مدعیان اصلاحات دانسته شد.
البته نباید از یاد برد که این مسائل در حالی مطرح میشود که مقامهای آمریکایی صراحتاً اعلام کردهاند که آن کشور آمادگی اجرای همهجانبه شروط سهگانه جمهوری اسلامی ایران را، مشتمل بر «لغو همه تحریمها»، «راستیآزمایی مؤثر»، و «ارائه تضمین از سوی طرف مقابل»، ندارد. همچنین، همه طرفهای مذاکره معتقدند که نه ایران میتواند به نقطه قبل بازگردد، و نه این انتظار از دولت بایدن که یکباره همه چیز را عوض کند، واقعبینانه و عملی است.
آنچه در چهارچوب یک توافق موقت از سوی طرفهای مقابل ایران در مذاکرات مطرح است، همان چیزی است که گفته میشود روسها، با اطلاع آمریکا، بهعنوان «پیشنهاد سازنده» مطرح کردهاند.
اما به نظر میآید که در برابر منتقدان داخلی که انتظار نتیجهای متفاوت از حاصل کار تیم مذاکرهکننده قبلی دارند، و با شعارهای انقلابی «آمریکاستیزانه» حامیان رهبر جمهوری اسلامی ایران، «توافق موقت» و مذاکره مستقیم با آمریکا راضیکننده نیست و به همین دلیل، مقالهنویس روزنامه کیهان با لحنی تند این گونه توافق و مذاکره مستقیم با آمریکا را بر سر آن، دستآویز انحراف مسیر مذاکره از سوی «پادوهای داخلی غرب» و «طرف مقابل برجام» میداند.
حامیان گفتمان مشهور به «دشمنستیز و استکبارستیز» در جمهوری اسلامی ایران، در وضعیتی که ظاهراً دولت رئیسی راهکار دیگری جز توافق، برای حل مشکلات سیاسی و اقتصادی پیش رو ندارد، ادعا میکنند که حاصل همگام شدن با آمریکا در سال ۹۳، سر آخر «آنچه نباید میشد» بود.
بر همین اساس، شاید بتوان ادعا کرد که آنچه در ادبیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران طی روزهای گذشته در خصوص برجام جریان داشته است، حمله و انتقاد با مصرف افکارعمومی داخلی است. حامیان علی خامنهای به دنبال پاسخی برای منتقدان داخلی هستند که در صورت حاصل شدن توافق و مذاکره مستقیم با آمریکا، رهبر جمهوری اسلامی ایران را از اتهام سیاسیکاری «خودی و غیرخودی» و عوضکردن جای «حلال و حرام سیاسی» مبرا کنند.
منتقدان مذاکره مستقیم با امریکا معتقدند که طرح آن موضوع گونهای ضعف نشاندادن از سوی وزارت امور خارجه به طرفهای مقابل است، آن هم در شرایطی که گویا ایستادگی جمهوری اسلامی ایران طرفهای غربی را به میز مذاکره بازگردانده است، اما در واقع، این نکته نخستینبار یک ماه قبل از سوی علی خامنهای مطرح شد.
امروز اما در برابر شعارهای آنان، نهتنها مخالفان سیاسی دولت و جریان انقلابی، که خود دولت مورد حمایت علی خامنهای قرار دارد که مسیر برونرفت از بحران را در یافتن راهی برای توافق دیده است.