زمان زیادی نیست که روز «ولنتاین» در ایران هم مورد استقبال قرار گرفته است. با این‌وجود، دست‌کم در چند سال گذشته، نظام سیاسی حاکم بر ایران، از فروش عروسک‌های خرسی قرمز و صورتی و گل‌های رز و شکلات، دلِ خوشی نداشته است. سال گذشته، رسانه‌های ایران از ممنوعیت فروش بادکنک‌های قرمز در آستانه این روز خبر داده بودند. امسال به نظر می‌رسد که به موازات تبلیغات گسترده ازدواج و فرزندآوری، حکومت شمشیر را علیه روز ولنتاین از رو نبسته است. با این حال، دشمنی با «روز عشاق» و در مقابل مقاومت جوانان برای جشن گرفتن این روز به هر راهی که ممکن است، کماکان ادامه دارد.
چرا ولنتاین برای برخی شهروندان مهم است؟ نظام سیاسی حاکم بر ایران، به چه دلیلی با برگزاری جشن روز ولنتاین از سوی عاشقان مساله دارد و چرا دست‌کم جوانان به‌رغم تمام سخت‌گیری‌ها و تبلیغات منفی، همچنان بزرگداشت این روز را جدی می‌گیرند؟ «ایران‌وایر» برای پاسخ به این سوالات با «نیره توحیدی»، استاد رشته مطالعات زنان و جنسیت دانشگاه ایالتی کالیفرنیا و «نازنین معالی»، روان‌شناس و درمان‌گر مسائل جنسی گفت‌وگو کرده است.
***
۱۴ فوریه یا ۲۵ بهمن، روزی است که طبق روایات مسیحی، «ولنتاین قدیس» گردن زده شد. اتهام او اما به عشق مربوط بود. ولنتاین برخلاف دستور امپراتور وقت روم که سربازان نباید ازدواج کنند، آن‌ها را با معشوقه‌هایشان عقد می‌کرد. بسیاری از مردم جهان، سال‌روز اعدام او را برای بزرگداشت عشق و روابط رمانتیک و عاشقانه خود برگزیده‌اند و در این روز با هدیه دادن به شریک عاطفی و جنسی خود، آن را جشن می‌گیرند.
در ایران هم، چند سالی است که به مدد شبکه‌های اجتماعی، برخی شهروندان و به‌خصوص زنان جوان، با خرید و هدیه دادن شکلات، گل سرخ و عروسک‌های رنگارنگ، به خود، دوستان و شریک عاطفی‌شان، عشق می‌ورزند. اما از چند سال قبل، دست‌کم برخی دستگاه‌‌های نظارتی، از جمله اداره اماکن عمومی که مسوول نظارت بر رعایت مقررات مکان‌های عمومی که تحت مالکیت شخصی هستند، است، درباره برگزاری این روز سخت‌گیری می‌کنند.
چند روز پیش، یکی از مغازه‌داران تهران، به نام «مهدی»، به شهروند‌خبرنگار ایران‌وایر گفته بود که اداره اماکن برای ممنوعیت فروش محصولاتی که به‌عنوان هدیه روز ولنتاین شناخته می‌شوند، بخش‌نامه صادر کرده و هر جا که بخواهد، آن را اعمال می‌کند. او همچنین به استقبال جوانان از این روز اشاره کرده و گفته بود که با وجود این سخت‌گیری‌ها هم، از چند روز مانده به روز ۲۴ بهمن، وقتی که می‌خواهد در مغازه‌اش را باز کند، چند نفر پشت در صف کشیده‌اند تا خرید کنند.
چرا روز ولنتاین مهم است؟
«نیره توحیدی»، مدیر سابق دپارتمان مطالعات زنان و جنسیت در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا است. او درباره اهمیت برگزاری روز ولنتاین توسط جوانان و به‌خصوص زنان به ایران‌وایر می‌گوید: «این‌که جوانان و زنان جوان بسیاری، فارغ از این‌که در رابطه‌ای عاشقانه باشند یا نه، این روز را جشن می‌گیرند، نشان‌دهنده، آگاهی بیشتر آن‌ها است. می‌توان گفت که زنان ایرانی، بیشتر از همیشه خود را کشف کرده‌اند و به خود و خواسته‌هایشان اهمیت داده و احترام می‌گذارند.»
این استاد دانشگاه کالیفرنیا همچنین می‌گوید: «تا چند سال پیش، تصور عمومی از زنان این بود که از خواسته‌هایشان باید بگذرند و فداکار باشند. ولی، الان این‌طور است که زنان تک‌والد، می‌گویند اگر مردی هم در زندگی ما نیست که در چنین روزی از ما قدردانی کند و به ما عشق بورزد، مهم نیست؛ ما خودمان می‌توانیم این‌کار را انجام دهیم. این اعتماد به خود و خوداتکایی است و قابل تحسین.»
«نازنین معالی»، درمان‌گر مسائل جنسی و مشاوره خانواده نیز، بر این باور است که برگزاری مراسم روز ولنتاین و بزرگداشت آن، نه‌تنها به عاملیت زنان در رابطه جنسی و عاطفی آن‌ها کمک می کند، بلکه برای سلامت روان و جنسی هر دو سوی رابطه نیز مفید است. او در همین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «در روابط طولانی‌مدت، معمولا روزمرگی ایجاد می‌شود و هیجان لازم برای ادامه رابطه، رو به افول می‌رود. بنابراین، اتفاقاتی مثل ولنتاین، فرصت خیلی خوبی است که هیجان دوباره‌ای به رابطه ببخشیم.»
این روان‌شناس ساکن کالیفرنیا در آمریکا همچنین معتقد است: «ما انسان‌ها، برای این‌که در روابط خود خوشحال باشیم، باید احساس کنیم که دیده شده و از طرف همراه خود مورد قدردانی قرار می گیریم. بنابراین، ولنتاین از این جهت هم مهم است؛ چون زوج‌ها روی آن متمرکز می‌شوند و آگاهانه به همراه‌شان توجه می‌کنند و احساس دیده شدن را در شریک زندگی خود ارضا می‌کنند.»
نازنین معالی در ادامه با اشاره به افرادی که برای داشتن یک رابطه جنسی مطلوب به مناسبت ولنتاین برنامه‌ریزی می‌کنند، می‌گوید: «افراد برای این‌که بتوانند شوق جنسی داشته باشند، باید ذهن خود را برای افکار جنسی آماده کنند. این در مورد زنان در فرهنگ‌هایی شبیه ایران، به‌دلایل سنتی، به ندرت اتفاق می‌افتد. این افکار مثل بذرهایی است که ما باید در باغچه بکاریم تا بتوانیم، بعدا از رشد و شکوفا شدن آن لذت ببریم. مناسبت‌هایی مانند ولنتاین از این جهت هم مهم هستند که ما از قبل به آن فکر می‌کنیم و بذرهایی را در ذهن خود می‌کاریم. به بخشی از شخصیت جنسی‌مان اجازه رشد می‌دهیم و از این جهت به صورت مضاعف مهم است.»
اشاره این درمان‌گر مسائل جنسی، به بخشی از روند جامعه‌پذیر شدن دختران و زنان است که بر طبق آن، زنان در رابطه جنسی صرفا مفعول هستند و عاملیتی از خود ندارند. حتی در منابع فقهی و حقوقی نیز، وظیفه زناشویی زنان، تحت‌عنوان «تمکین»، یعنی در اختیار قرار دادن خود به‌منظور برقراری رابطه جنسی یا «استمتاع» مطرح شده است. بنا بر قانون مدنی خانواده در نظام جمهوری اسلامی، تمکین حق شوهر است و زنی که از آن امتناع بورزد، «ناشزه» تلقی شده و شوهر او از پرداخت نفقه، معاف خواهد شد.
با این وجود، این روان‌شناس و درمان‌گر امور جنسی، بر این باور است که نباید به هر دلیلی جلوی رشد شخصیت جنسی گرفته شود و تنها رابطه ناسالم جنسی، رابطه‌ای است که در آن رضایت طرفین وجود نداشته باشد.
چرا حکومت ایران با برگزاری روز ولنتاین مساله دارد؟
مقامات جمهوری اسلامی هرگز به طور رسمی برگزاری مراسم ولنتاین توسط شهروندان را ممنوع نکرده‌اند. بلکه برعکس رسانه‌های نزدیک به حکومت، با برجسته نشان دادن ممنوعیت فروش گل‌های سرخ در کشورهای دیگر از جمله عربستان سعودی، از سیاست‌های این کشورها انتقاد کرده‌اند. با این‌حال شواهد نشان می‌دهد که در ایران هم، برگزاری این روز، با روی گشاده روبه‌رو نمی‌شود.
در بهمن ماه ۱۳۹۸، رییس اتحادیه خرازی‌فروشان ایران در مصاحبه‌ای به «اقتصاد‌نیوز» گفته بود که با وجود واردات گسترده بادکنک از چین، «اداره اماکن در نامه‌ای به اتحادیه صنف خرازی نوشته که از خرید و فروش بادکنک در سطح بازار در روز [ولنتاین] خودداری شود. همین موضوع باعث شد که در سطح بازار برای اطلاع عموم مردم نیز بنر نصب شود. بنابراین تا اطلاع ثانوی خرید و فروش بادکنک از سوی واحدهای صنفی ممنوع است.»
در سال ۹۵ نیز، نیروی انتظامی در بخش‌نامه‌ای به کافه‌داران تهران گفته بود که دختران و پسران جوان حق ندارند در کافه‌ها، به‌هم گل و شکلات یا عروسک هدیه بدهند. بخش‌نامه با موضوع «مقابله با ترویج فرهنگ منحط غرب» به دفاتر توریستی نیز ارسال شده بود و آن‌ها را از برگزاری تورهای ولنتاین منع کرده بود.
نیره توحیدی، استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا بر این باور است که «جمهوری اسلامی می‌خواهد هژمونی و ایدئولوژی اسلام‌گرایی و سنت‌های اسلامی را رواج دهد. بنابراین، از هر چیزی که غیرمذهبی، سکولار و جهانی باشد، می‌ترسد.»
او در توضیح این موضوع می‌گوید: «آگاهی‌های جنسیتی، رشد گفتمان فمینیستی، اهمیت دادن به آزادی بدن، عشق، زیبایی و شادی چیزهایی است که نظام سیاسی حاکم ایران ضد آن است. ایدئولوژی حاکمان ایران از زیبایی جوانان، هراسناک است و زیبایی‌دوستی، شادی و موسیقی را سرکوب می‌کند.»
این استاد رشته مطالعات زنان و جنسیت در ادامه می‌گوید: «این نظام به این دلیل که می‌خواهد همه‌چیز تحت کنترل خودش باشد، عشق را نفی می‌کند، مگر این‌که در چارچوب ازدواج و صیغه درآید.»
نیره توحیدی همچنین معتقد است که نظام سیاسی ایران، با مراسم روز ولنتاین به این دلیل مشکل دارد که به صورت «گروهی است و بین جوانان همبستگی ایجاد می‌کند.»
او در توضیح این موضوع نیز می‌گوید: «عاملیت و ابتکار مردم، خصوصا به‌صورت دسته‌جمعی، حتی اگر در راه بزرگداشت عشق، نیازها و انگیزه‌های عمومی باشد، حکومت را می‌هراساند. این در تمام حکومت‌های اقتدارگرا و ایدئولوژیک به همین شکل است. تجربه شوروی و این‌که مراسم را فقط حزب تعیین می‌کرد، خیلی شبیه به چیزی است که جمهوری اسلامی قصد دارد آن را پیاده کند، که خب عملا نمی‌تواند.»
نازنین معالی، روان‌شناس و سکس‌تراپیست هم بر این باور است که نگاه منفی به رابطه جنسی، می‌تواند عامل برخورد با برگزاری مراسم روز عاشقان باشد. او در این باره به ایران‌وایر می‌گوید: «تصور من این است که در جامعه‌ای که دیدگاه منفی به رابطه جنسی وجود دارد، مراسم و روزهایی که رابطه جنسی را به شکل تفریحی و نه برای تولیدمثل ترویج می‌دهند، معمولا سرکوب می‌شوند. هدف در چنین جوامعی این است که شوق جنسی را کم کنند تا بتوانند افراد را در روابط بلندمدت نگه دارند و از این طریق روابط عاطفی و جنسی آن‌ها را کنترل کنند.»
معالی در ادامه نیز می‌گوید: «البته من جامعه‌شناس نیستم، ولی این تجربه من در جلساتی بوده که با مراجعان ایرانی‌ام داشته‌ام.»
چرا با وجود سخت‌گیری‌ها، عاشقان هنوز روز عشاق را جدی می‌گیرند؟
به نظر می‌رسد که دست‌کم بخشی از نسل جوان ایران، با وجود سخت‌گیری‌ها و بحران اقتصادی که احتمالا جوانان را هم تحت تاثیر قرار داده است، هنوز روز عاشقان را با شور برگزار می‌کنند. تصاویری که این روزها در شبکه‌های مجازی به چشم می‌خورد، شاهدی بر این ادعاست.
آن‌گونه که نیره توحیدی، استاد دپارتمان مطالعات جنسیت و زنان دانشگاه نورتریج کالیفرنیا و بنیان‌گذار و مدیر سابق رشته مطالعات اسلام‌شناسی و خاورمیانه در این دانشگاه می‌گوید، این جشن‌گرفتن‌ها بخشی از روند جهانی بزرگداشت روز ولنتاین است. او در همین باره می‌گوید: «در ایران، از دهه ۱۳۸۰، همزمان با رشد تکنولوژی جدید و دسترسی به تلویزیون‌های ماهواره‌ای، رادیوهای بین‌المللی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، ارزش‌ها و رسوم بین‌المللی، مانند ولنتاین هم به ایران وارد شده است.»
به باور او، البته بخش دیگری از این استقبال نیز به دلیل، «مخالفت و پس زدن سرکوب» از سوی جوانان، به‌خصوص جوانان طبقه متوسط، با ارزش‌هایی است که نظام سیاسی حاکم به جامعه ایران دیکته می‌کند.
توحیدی در ادامه می‌گوید: «به‌خاطر همین موضع‌گیری‌های نظام، مردم و به‌خصوص جوانان، به‌رغم همه فشارها، به سمت هر آن‌چه شادی‌بخش و زیباست و کنترل را به‌دست خودشان می‌دهد، می‌روند.»
این استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، در پایان مخالفت برخی از شهروندان را «نشانه‌ای از حرکت جامعه ایران به سمت پسااسلام‌گرایی» دانسته و می‌گوید: «در تصاویری که از ایران منتشر می‌شود، حتی زنان چادری و مردانی که ظاهر سنتی دارند هم مشغول خرید برای روز ولنتاین هستند.»
از: ایران وایر